اعظم طیرانی/
ترس‌های ما دوست ما هستند و به وجود آمده‌اند تا در نهایت به افزایش شانس بقایمان منجر شوند؛ چرا که موجب می‌شوند آنجایی که نیاز است، احتیاط لازم را به خرج دهیم و بنابراین به‌گونه‌ای صحیح‌تر با عواملی که می‌توانند با حیات ما تداخل کنند، مقابله کنیم. اما نکته مهم این است که ترسی غیرمنطقی و بیش بها داده شده اگر به مدت طولانی همراه ما باشد و شکل یک اضطراب مبهم و نافذ به خود بگیرد، از طریق مکانیسم‌هایی شروع به تضعیف سیستم ایمنی ما می‌کند. چیزی که سلاح اصلی ما برای مقابله در برابر ویروسی نظیر کروناست.
به نظر می‌رسد در این شرایط بهترین کار، آگاه شدن و آگاه کردن دیگران از شرایط است. اگر منشأ ترس‌های خود را بشناسیم، مسیر آهسته ترسمان که قسمت‌های عالی‌تر مغز را در برمی‌گیرد، تصمیم‌های بهتر و درست‌تری اتخاذ می‌کند، اما ترسی مبهم و مجهول ما را به سمت اضطرابی قدرتمند پیش می‌برد که نتیجه آن نگرانی و تضعیف سیستم ایمنی ماست.
مطالعه و انتشار اخباری در مورد ویروس کرونا
احمد ایزدی طامه، دانشیار روان‌شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه از هفته گذشته با انتشار خبر نخستین افراد مبتلا به ویروس کرونا و مرگ چند نفر در شهر قم، نگرانی و دلشوره در میان مردم نیز آغاز شد، می‌گوید: متأسفانه به دلیل اینکه نظام سلامت در ایران مانند بسیاری دیگر از نظام‌های اجتماعی به سیاست آلوده شده است، مردم علاقه و اعتماد چندانی برای دریافت اطلاعات در خصوص این ویروس از منابع رسمی را ندارند و در نتیجه برای کسب آگاهی به فضای مجازی پناه می‌برند که این موضوع موجب سردرگمی در جامعه می‌شود.
دکتر ایزدی طامه می‌افزاید: از دیدگاه روان شناختی، اطلاعات دریافتی از محیط در دستگاه ذهنی انسان سازماندهی، تحلیل و معنا می‌شود و سپس زمینه رفتار را در انسان فراهم می‌آورد که شامل «اطلاعات»،« ذهن» و «رفتار» می‌شود و به هر میزان که اطلاعات دریافتی همساز و یکنواخت باشند، ذهن انسان بهتر آن‌ها را فهم و تفسیر می‌کند و به‌دنبال آن تصمیم بهتری می‌گیرد.
وی ادامه می‌دهد: در روزهای گذشته مردم به دلیل نگرانی، شروع به مطالعه و انتشار اخبار زیادی در مورد این ویروس در فضای مجازی کرده‌اند که بیشتر این اخبار دارای چند ویژگی مشترک از قبیل مشخص نبودن منبع خبر، متضاد بودن اطلاعات، ناتوانایی بیشتر مردم در سنجش صحت و سقم این اطلاعات است. به همین دلیل به نظر می‌رسد مطالعه و انتشار این اخبار بیشتر از آنکه کمکی به مردم در محافظت از خود کند، آن‌ها را نگران، مشوش و بدون تصمیم خواهد کرد. بنابراین در خصوص پیشگیری از ویروس کرونا توصیه می‌شود از پر خوانی در این زمینه اجتناب کنیم، زیرا پرخوانی فرصت عمل کردن را از انسان می‌گیرد، از ارسال پیام‌هایی که از صحت محتوا و منبع آن‌ها اطلاع نداریم به دیگران اجتناب کنیم، اطلاعات را از منابعی که معتبر هستند، دریافت کنیم، یادمان باشد بهترین حالت برای انسان زمانی است که او بین ایمنی و ناایمنی قرار داشته باشد.
به گفته این روان‌شناس به همان اندازه که بی‌خیالی نسبت به این بیماری ممکن است عواقب ناگواری به همراه داشته باشد، توجه بیش از اندازه به آن نیز موجب افزایش ناایمنی در انسان می‌شود که این خود نیز دردسرساز خواهد شد، بنابراین شایسته است در این مورد مراقب باشیم و اصول بهداشتی را رعایت کنیم، اما از «خودگویی» منفی در این زمینه اجتناب کنیم، همچنین از گفت‌وگوی بیش از اندازه در خصوص این ویروس با دیگران به‌ویژه در منزل اجتناب کنیم. این کار سطح استرس گوینده و شنونده را افزایش می‌دهد که در نهایت موجب کاهش رفتارهای مراقبتی و بهداشتی خواهد شد.
کودکان و سالمندان چقدر در معرض اخبار قرار بگیرند؟
با اینکه استرس و اضطراب با ایجاد علائم ناخوشایند جسمانی و روانی می‌تواند برای هر کس در هر دوره سنی مشکل‌ساز شود- استرس موجب مختل شدن ترشح هورمون های دوپامین و سروتونین می شود که احساس ناامنی و ترس محیطی را به همراه دارد- در مورد کودکان این مشکلات بیشتر است.
دکتر ایزدی طامه در پاسخ به این پرسش که چقدر لازم است کودکان و سالمندان در معرض این اخبار قرار گیرند، می‌گوید: در مورد کودکان، آموزش نظری چندان مفید نیست، بلکه والدین از طریق عمل کردن و مدیریت مسائل بهداشتی باید به آن‌ها آموزش دهند. در مورد افراد مسن نیز با توجه به اینکه قدرت یادگیری در آن‌ها کاهش می‌یابد، در آموزش مسائل بهداشتی در خصوص این بیماری تکرار آموزش، آموزش‌های کوتاه مدت، استفاده نکردن از مفاهیم پیچیده بسیار حائز اهمیت است. علاوه بر این با توجه به اینکه ترک عادات قبلی در افراد پیر بسیار دشوار است، مدیریت مسائل بهداشتی توسط اطرافیان آن‌ها بسیار ضروری است.
این دانشیار گروه روان‌شناسی در خصوص اعلام آمار تعداد کشته‌شدگان نیز معتقد است این کار بیشتر موجب افزایش سطح استرس مردم می‌شود. آنچه مهم است، آنکه نباید به مردم در این زمینه دروغ گفت، اما گفتن هر راستی هم نیاز نیست. آمار و ارقامی که بین مردم وحشت ایجاد کند، توصیه نمی‌شود.
نقش رسانه‌ها در مدیریت بحران
اکنون روی سخن با رسانه‌هاست -که امروز هر کسی برای خود یک رسانه است- بیایید به جای بزرگ‌تر کردن ترس مردم، به آن‌ها آگاهی دهیم. آگاهی کمک می‌کند مغز با ارزیابی درست‌تر شرایط، بهترین تصمیم ممکن را بگیرد و گرفتار اضطراب ناشناخته‌ها نشود. مغز اگر منشأ ترس‌های خود را نشناسد، تصمیم می‌گیرد بدترین حالت ممکن را در نظر بگیرد و در نتیجه یک سیکل معیوب در بدن ایجاد می‌شود. بنابراین اگر در اطلاع‌رسانی شفافیت نباشد، اتفاقاً ترس‌های ما بزرگ‌تر می‌شوند. از نظر علمی (به مسائل دیگر کار نداریم) بهترین کار مسئولان امروز به‌ویژه در این مورد، شفافیت است. اما این شفافیت به آن معنا نیست که همه از ریز جزئیات مطلع شوند و در واقع ضرورتی ندارد جامعه در مورد شیوه دفن متوفیان ناشی از ویروس کرونا آگاهی داشته باشند.
دکتر ایزدی طامه می‌گوید: از آنجا که کفن و دفن در حال حاضر توسط خانواده متوفی انجام نمی‌شود، بلکه توسط کارگزاران مربوطه انجام می‌گیرد، نیاز به اطلاع‌رسانی در این زمینه نیست. مدیریت رسانه در این زمینه باید مردم را بین ایمنی و ناایمنی قرار دهد، نه اینکه موجب ترس و وحشت آن‌ها شود و با این شیوه رفتار به طور غیرمستقیم به آن‌ها آسیب برساند.
نظر شما