قدس آنلاین: سال ۱۹۴۸میلادی، با انعقاد قراردادی پژوهشی بین ارتش ایالات متحده آمریکا و دانشگاه جان هاپکینز، پایه‌های تئوریک علوم اجتماعی در جنگ روانی بررسی شد نتیجه این تحقیقات در دهه ۷۰ میلادی، به تأسیس رشته‌ دانشگاهی ارتباطات سلامت عمومی در دانشگاه جان هاپکینز انجامید. رشته‌ای که هدف اصلی تأسیسش، ارائه‌ برنامه هماهنگ جهانی به‌منظور کاهش جمعیت کشورهای کمتر توسعه یافته بود و با عناوینی جذاب همچون «تنظیم خانواده» دراین  کشورها ترویج شد. نخستین قربانیان برنامه‌های تنظیم خانواده، سرخپوست‌های بومی آمریکا بودند. در همین راستا و در سال ۱۹۶۶ در تمامی بیمارستان‌های مربوط به جمعیت سرخپوستان، برنامه عقیم‌سازی در دستور کار قرار گرفت و تا سال ۱۹۷۷ تقریباً یک چهارم زنان سرخپوستی که به هر دلیلی به بیمارستانی در اوکلاهاما مراجعه کردند عقیم شدند.

همان‌طور که اشاره شد، جامعه هدف برنامه تنظیم خانواده و تحدید نسل، کشورهای در حال توسعه بوده‌اند. به همین دلیل، ایران نیز از جمله کشورهایی است که در برهه‌های زمانی مختلف(پیش و پس از انقلاب اسلامی) تحت تأثیر این برنامه‌ها بوده است. در ادامه به برخی از برنامه‌های تحدید نسل کشور در پیش از انقلاب اشاره‌ای خواهیم داشت.

واکاوی برنامه‌های تحدید نسل پیش از انقلاب

۱۶ سال پیش از وقوع انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۴۱، برنامه‌های تحدید نسل کشور به صورت جدی مورد توجه مسئولان دولتی و با حمایت ارگان‌های بین‌المللی، اقدام‌های لازم به‌منظور متوقف کردن رشد جمعیت کشور در دستور کار دولت قرار گرفت. در سال ۱۳۴۳، به‌تدریج و با پیگیری موافقان کاهش جمعیت کشور، اداره بهداشت مادران و کودکان در وزارت بهداشت تأسیس شد.

همچنین سازمان‌های زیر بر اساس نظر کارشناسان شورای جمعیتی مستقر در کشور آمریکا ایجاد شدند:

۱. ستاد عالی هماهنگی با دستگاه‌های دولتی

۲. شورای عالی بهداشت و تنظیم خانواده

۳. معاونت جمعیت و تنظیم خانواده در وزارت بهداری.

آغاز رسمی سیاست کنترل جمعیت

پس از چهار سال از آغاز چراغ خاموش برنامه تنظیم خانواده در کشور، سال ۱۳۴۵ سیاست‌های کنترل جمعیت به صورت آشکار و رسمی در برنامه‌های عمرانی چهارم و پنجم مورد توجه رژیم پهلوی قرار گرفت. در طول برنامه چهارم و پنجم پیش از انقلاب، تقریباً یک میلیارد تومان به نرخ آن روز(معادل ۱۵۰ میلیون دلار) برای تنظیم خانواده هزینه شد. در برنامه پنج ساله عمرانی ششم حدود ۲ میلیارد تومان بودجه برای این برنامه منظور گردید.

برنامه‌های کنترل جمعیت در سال ۱۳۴۶ و پس از صدور اعلامیه تهران مبنی بر در نظر گرفتن تنظیم خانواده به عنوان مصادیق حقوق اولیه بشر تداوم یافت. به این ترتیب، تقریباً ۲۰ درصد از زنان واجد شرایط تنظیم خانواده، زیر پوشش این خدمات قرار گرفتند.

همچنین از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۱ و در خلال برنامه عمرانی کشور، اقدام‌های زیر در راستای عملیاتی نمودن برنامه تنظیم خانواده و تحدید نسل کشور صورت پذیرفت:

-        اجرای ۷۵ پروژه تحقیقاتی در زمینه جمعیت و کنترل جمعیت.

-        پوشش خدمات بهداشت باروری برای ۵۱۸هزار و ۶۵۹ زن در سن باروری.

-        تأمین دارو و وسایل جلوگیری از بارداری برای ۱۷ میلیون و ۳۷۳ هزار و ۶۷۰ مورد مراجعه کلینیکی(کل جمعیت حدود ۳۰ میلیون نفر).

-        آموزش ۱۶هزار و ۶۲۹ نفر کادر پزشکی و ۲۲۲هزار و ۶۲۲ نفر از گروه‌های اختصاصی مثل پرستاران، ماماها، پرسنل بهداشتی، سپاهیان بهداشت و... به منظور توجیه بیشتر آنان در مورد برنامه‌های تنظیم خانواده.

-        آموزش قشرهای مختلف جامعه از طریق وسایل ارتباط جمعی، کارشناسان و مروجان شاغل در برنامه که در برنامه‌های بعد از رابطان آن‌ها نیزاضافه شدند.

-        در سال ۱۳۵۰ نخستین گام قانونی برای عقیم سازی داوطلبانه در ایران برداشته شد.

-       

پیگیری برنامه تنظیم خانواده در سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۶

در ادامه برنامه‌های ضد جمعیتی رژیم پهلوی، در سال‌های ۵۲ تا ۵۶، اقدام‌ها و آموزش‌های گسترده‌تری در راستای پیشبرد تحدید نسل و کاهش جمعیت کشور انجام پذیرفت. این اقدام‌ها عبارتند از:

-        ارائه خدمات کلینیکی از طریق ۲۰هزار و ۶۲۲ مرکز(خدماتی همچون ارائه قرص ضد بارداری، انجام آی یودی و...).

-        آموزش ۵۱۲هزار و ۵۱ نفر گروه اختصاصی (برای تعلیم مردم) و ۱۳هزارو ۴۰۴ نفر کادر پزشکی.

-        در سال ۵۵ قانون جدیدی برای عقیم‌سازی با عنوان ماده ۵ قانون جزا به تصویب رسید که اعمال جراحی برای پیشگیری با شرایط زیر مجاز شد:

۱- رضایت همسر

۲- دارا بودن دو فرزند.