۹ مرداد ۱۳۹۹ - ۱۱:۳۷
کد خبر: 713985

پیشوایِ حکیم حماسه‌های عرفانی

دکتر زهرا دلپذیر / پژوهشگر ادبیات حماسی

هشتم مرداد ماه روز بزرگداشت یکی از درخشان‌ترین چهره‌های فرهنگ و اندیشه ایرانی، شهاب الدین یحیی سهروردی، ملقب به شیخ اشراق بود؛ حکیم، فیلسوف و ادیب نامدار قرن ششم هجری که با پیوند فلسفه و عرفان و تلفیق حکمت ایرانی با اندیشه‌های ناب اسلامی و آرای افلاطونی، نور حقیقت را بر اندیشه‌ها تاباند و یکی از بزرگترین مکاتب فلسفی جهان را با نام "مکتب اشراق" بنیان نهاد.

پیشوایِ حکیم حماسه‌های عرفانی

سهروردی برای بیان آرای فکری خود، در پرتو اندیشه نیک و دانش سرشارش، کتاب­ها و رساله های بسیاری را به زبان فارسی وعربی تالیف کرده است. داستان­های عرفانی شیخ اشراق به زبان فارسی همچون عقل سرخ، آواز پر جبرئیل، لغت موران، روزی با جماعت صوفیان، صفیر سیمرغ و...  جزو بهترین و زیباترین متون رمزی و تمثیلی در ادبیات فارسی  به شمارمی­آیند. سهروردی در این آثار برای بیان حقایق ناب عرفانی از زبانی نمادین و شیوه­هایی نوین استفاده می‌­کند و از جنبه‌­های مختلف پیشگام اندیشمندان پس ازخود به شمار می‌­آید.

یکی از ابتکارات شیخ اشراق در رمزگشایی از مفاهیم والای عارفانه، که کمتر به آن پرداخته شده، استفاده از عناصر حماسی در داستان­های عرفانی است. سهروردی برای نخستین بار در عرصه ادبیات فارسی، حماسه را با عرفان پیوند ­زده و قالب جدیدی را با نام حماسه عرفانی پدید ­آورده است. هانری کربن فیلسوف و ایرانشناس نام آور فرانسوی و معرف فلسفه اشراق به غرب، سهروردی را پایه گذار حماسه‌­های عرفانی دانسته است. حماسه عرفانی در واقع بازآفرینی حماسه­‌های ملی و اساطیری است که در آن، رزم آفاقی تبدیل به نبردی درونی و انفسی شده است. حماسه ملی و عرفانی هر دو بر اصالت نقش قهرمان استوار هستند؛ قهرمان حماسه ملی برای دفاع از میهن و آرمان­های خود به نبرد با دشمنان، دیوان و ستمگران می‌­رود. در حماسه عرفانی نیز درون جغرافیای بزرگ روح و نفس، نبرد در می‌گیرد؛ چنان که گاه  گرد و غبار کشاکش قهرمان (روح) در مواجهه و رویارویی با ضد قهرمان (نفس) کم از برخاستن غبار جنگ‌های جغرافیایی طبیعت بیرون نیست.

قهرمان حماسه­‌های ملی، پهلوانی با قدرت­های خارق العاده است که در راه آرمان خود، سفرهایی دور و دراز و رویدادهایی شگفت­‌انگیز را پشت سر می­‌گذارد و با شکست دشمن که معمولاً اژدها یا دیوی بزرگ است به پیروزی می­‌رسد. قهرمان حماسه عرفانی نیز عارف وارسته‌­ای است که در آرزوی جاودانگی می‌­زید و برای رسیدن به آرمان خود گام  در مسیر پرفراز و نشیب و اعجاب‌­آور سیرو سلوک عارفانه می‌­نهد و سرانجام با رسیدن به سرمنزل نهایی و فنای فی الله جاودانه می­‌شود.

سهروردی در نگارش داستان­های عرفانی خود ضمن استفاده از عناصر کلی حماسی، به داستان­های شاهنامه فردوسی نیز توجه زیادی داشته است. در واقع او برای بیان رمزهای عالم جان، در دل حکایات عرفانی از عناصر اسطوره­‌ای و روایاتشاهنامه بهره گرفته است. مهمترین شخصیت­های شاهنامه در دو رساله "عقل سرخ" و "لغت موران" سهروردی جلوه‌گر می‌­شوند. در عقل سرخ شاعر برای بیان مفاهیم عرفانی خود از داستان­های شاهنامه­ای چون داستان سیمرغ، داستان پرورش زال و  داستان نبرد رستم و اسفندیار استفاده کرده است. در رساله لغت موران نیز به کیخسرو و جام جهان نمای او اشاره شده است.

سهروردی با پایه­‌گذاری حماسه عرفانی تحول بزرگی را در متن­های عارفانه پس از خود به وجود آورد و عناصر نمادین و حماسی را وارد آثار عرفانی نمود. چنانکه در قرن هفتم هجری مولانا، دو اثر گرانسنگ خود؛ مثنوی معنوی و غزلیات شمس را  در این نوع ادبی سرود و به حرکت ارزشمند شیخ اشراق تدوام بخشید.

انتهای پیام/

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 1
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 0
  • رحیمی ۱۹:۳۵ - ۱۳۹۹/۰۵/۱۰
    0 0
    مبحث نو و جذابی رو مطرح کردید. سپاس