قدس آنلاین: امام هادی(ع) یکی از پیشتازان دانش، تقوا و کمال است که وجودش مظهر فضائل و کمالات است. امامی که اگر چه به مدت طولانی ۳۳ سال امامت شیعیان را برعهده داشت، اما به علت محدودیت‌های ایجاد شده از سمت حاکمان عباسی، پیوسته در مراکز نظامی تحت نظر و مراقبت ویژه بود و کمتر امکان ارتباط علنی و آزاد با یارانش داشت. علاوه بر آن شرایط خاص اقتصادی و فرهنگی زمانه حضرت به دشواری‌های آن می‌افزود.
به مناسبت ۱۵ ذی‌الحجه سالروز ولادت آن حضرت که نمونه‌ای از انسان کامل و مجموعه سترگی از اخلاق اسلامی بود با حجت‌الاسلام دکتر قاسم ترخان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم و زندگی آن حضرت را مورد واکاوی قرار دادیم. سبکی از زندگی که در شرایط حساس روزگار ما، می‌تواند الگویی مناسب برای تعیین مسیر باشد.
شرایط دشوار زمانه امام هادی(ع)
حجت‌الاسلام ترخان در ابتدا با بیان اینکه اگر انسان تلاش کند حتماً می‌تواند به اهدافش برسد همان طور که امام هادی(ع) در اوج مشکلات رسید، می‌گوید: شرایط سیاسی زمانه امام هادی(ع) بسیار بد و دشوار بود. این امام(ع) در دوره متوکل زندگی می‌کرد. خلیفه عباسی سفاکی که بارها دستور داده بود مزار امام حسین(ع) را خراب کنند. ابوالفرج اصفهانی در کتاب مقاتل الطالبیین این طور گفته است که متوکل در خشونت و اجحاف به خاندان علوی گوی سبقت را از تمام خلفای بنی‌عباس ربوده بود.
او اضافه می‌کند: امام هادی(ع) هر چند که با احترام از مدینه به سامرا تبعید شد اما آن‌ها به بهانه‌های مختلف مانند آماده نبودن منزل، حضرت(ع) را در محله گدایان و بیچارگان جای دادند تا ابهت و هیمنه حضرت(ع) را نزد مردم بشکنند. امام(ع) اگر چه آنجا آزاد بود اما تحت مراقبت شدید قرار داشت و در چنین شرایطی باید مردم را نیز هدایت و رهبری می‌کرد.
این پژوهشگر به شرایط اقتصادی زمانه حضرت نیز اشاره کرده و بیان می‌کند: علاوه بر شرایط دشوار سیاسی، از نظر اقتصادی هم سختی‌های بسیاری برای امام(ع) و یارانش وجود داشت به حدی که در کتاب مقاتل الطالبین آمده است در همین دوره تعدادی از زنان علوی برای اقامه نماز بیش از یک ساتر و لباس مناسب نداشتند. در تاریخ آمده است که متوکل به گونه‌ای نسبت به خاندان علی(ع) کینه و عداوت داشت که اگر آگاه می‌شد فردی به حضرت علاقه‌مند است، اموالش را مصادره کرده و او را به شهادت می‌رساند.
زیارت جامعه کبیره یک دوره کامل امام‌شناسی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه به شرایط فرهنگی زمانه امام هادی(ع) نیز اشاره کرده و می‌گوید: آن زمان حتی عده‌ای از شیعیان جزو غلات شده بودند. انگار دوست و دشمن دست به دست هم داده بودند تا مکتب ناب اهل بیت(ع) به مردم نرسد. آن‌ها اهل بیت(ع) را خدا می‌دانستند و درباره آن حضرات غلو می‌کردند.
او با بیان اینکه شرایط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی امام هادی(ع) بسیار شرایط دشواری بود، تصریح می‌کند: شرایط بد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نباید تأثیری در موفقیت ما در نائل آمدن به اهدافمان داشته باشد، ما باید برای بهبود اوضاع همت داشته باشیم، همانند کاری که این امام(ع) کرد. حضرت(ع) بعد اقتصادی شبکه وکالت را که از زمان پدرشان امام جواد(ع) اجرا شده بود تقویت و گسترش داد و بهره‌برداری کرد. هدف اصلی این شبکه جمع‌آوری وجوهات، هدایا، نذورات، خمس و زکات بود. از طرفی دیگر پاسخگویی به پرسش‌ها و مشکلات فقهی و عقیدتی شیعیان و توجیه سیاسی آن‌ها توسط همین شبکه وکالت انجام می‌شد. آن هم در شرایط دشواری که امام(ع) در سامرا تحت نظر بود و نمی‌توانست با شیعیان ارتباط داشته باشد.
این استاد حوزه و دانشگاه می‌افزاید: امام هادی(ع) در بعد فرهنگی نیز کارهای زیادی انجام داد. حضرت نامه‌نگاری کرده و مطالبی را با مهر و امضای خود بین مریدان پخش می‌کرد. مرحوم سیدمحسن امین تألیفاتی مانند رساله امام هادی(ع) در جبر و تفویض را برای امام هادی(ع) نقل کرده است. یکی از کارهای مهمی که امام(ع) انجام داد بیان یک دوره کامل امام‌شناسی از طریق زیارت جامعه و غدیریه است که از سویی نباید غلو کرد و از سویی دیگر نباید در بیان مقامات امام(ع) کوتاهی کرد. امام هادی(ع) در این زیارت برای حفظ این مرز بارها تکبیر گفته و خدا را به عظمت و بزرگی یاد می‌کند. در جای جای این زیارت عبودیت و بندگی و دعوت به خداوند نه خود، به عنوان شاخص امام(ع) معرفی می‌شود.
امام هادی(ع) الگویی برای زمان حاضر
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه توضیح می‌دهد: رویکرد امام هادی(ع) در زیارت جامعه کبیره، رویکرد تبیینی بود علاوه بر آن با غلات و فرقه‌های منحرف مبارزه کرد. از سویی دیگر امام(ع) در مناظره‌های مختلف که خلفای عباسی ترتیب می‌دادند شرکت کرده و آن‌ها را مغلوب می‌کرد. امام(ع) حتی کادرسازی کرده بود و در بین حکومت افرادی مانند علی بن یقطین را داشت که به حوائج مردم بپردازد. یکی از کارکردها و برنامه‌های امام(ع) دعوت عملی به مکتب اهل بیت(ع) از طریق اخلاق حسنه و نیکو بود. ابوعبدالله جنیدی از دانشمندان مسلمان می‌گوید: سوگند به خدا، او بهترین مردم روی زمین و برترین آفریده‌های الهی است. دشمنانش هم او را به عنوان الگوی انسانیت پذیرفته‌اند.
حجت‌الاسلام ترخان در پایان تأکید می‌کند: شیعه امام هادی(ع) در هر شرایطی، هر چقدر سخت و دشوار باشد، از وظایفی که دارد شانه خالی نمی‌کند. او برای معرفی مکتب اهل بیت(ع)، تقویت اسلام و نظام اسلامی و مبارزه با ظلم و فساد و استکبار جهانی برنامه‌ریزی، تلاش و مجاهدت می‌کند. از محاصره اقتصادی و نظامی و سیاسی و... نمی‌هراسد: ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکه. بی‌شک سختی شرایط زمانه حاضر هیچ گاه به سختی شرایط زمانه امام هادی(ع) نبوده و حتی قابل مقایسه با آن دوران نیز نیست. امام هادی(ع) در آن شرایط اهداف خود را پیش برد. به نظر می‌رسد موفقیت‌های جوانان ما در عرصه‌های علمی، نظامی و... با الهام از چنین الگوهایی و باور به توانمندی‌های داخلی و مجاهدت در این عرصه‌ها به تحقق پیوسته است که باید در سایر عرصه‌ها نیز به جد مورد توجه قرار گیرد.
نظر شما