قدس آنلاین: برخی افراد می‌پرسند چه ضرورتی دارد با توجه به همه‌گیری ویروس کرونا و شرایط فعلی حاکم بر جامعه، مراسم عزاداری سیدالشهدا(ع) برگزار شود؟ بهتر نیست که هر فردی در خانه خود اقامه عزا کرده و از حضور در تجمعات پرهیز کند؟ برای دریافت پاسخ این پرسش با حجت‌الاسلام دکتر قاسم ترخان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم.
اقامه عزا با داغ‌دیدگی تفاوت دارد
حجت‌الاسلام ترخان در پاسخ به این پرسش بیان می‌کند: روح دین، روحی اجتماعی است و فردی نیست. آیت‌الله جوادی آملی در این مورد تعبیر زیبایی دارند. ایشان در کتاب حماسه و عرفان توضیح می‌دهند، عبادت‌هایی که به ظاهر احساس می‌شود فردی هستند، جمعی هستند و کسی خیال نکند کار صحیحی است که انسان در منزلش بنشیند و نماز بخواند؛ این کار به تعبیر آیت‌الله جوادی آملی خدعه ناصواب شیطان است.
او با تأکید بر اینکه اقامه عزا بدعت نیست، اضافه می‌کند: محزون بودن و داغ‌دیدگی با اقامه عزا متفاوت است؛ اولی حالتی شخصی است اما دومی معمولاً به صورت اجتماعی انجام می‌پذیرد و جنبه فردی ندارد. منابع اسلامی از ما می‌خواهند که هم به صورت فردی محزون باشیم و هم اقامه عزا کنیم؛ زیرا هر یک آثار و برکات خاص خودش را دارد.
نویسنده کتاب «نگرشی عرفانی، فلسفی و کلامی به شخصیت و قیام امام حسین(ع)» یادآور می‌شود: بر پایه آنچه در این کتاب آمده اقامه عزای سرور و سالار شهیدان کربلا جزو دستورات دین ماست. همچنین نمونه فراوانی از اقامه عزا از سوی امامان در منابع روایی گزارش شده است. امام سجاد(ع) هم در مسجد اموی روضه‌خوانی نمود و فرمود: «انا بن المقتول ظلما، انا بن المجزور الرأس من القفا، انا بن العطشان حتی قضی...» راوی در ادامه می‌گوید امام آن قدر ادامه داد تا اینکه صدای مردم به ضجه و گریه بلند شد. آن حضرت تلاش می‌کرد پس از آن اندوه خود را در ملأ عام نشان دهد و برای مردم بازگو کند و این طور نبود که فقط در خلوت خود گریه کند، یا امام باقر(ع) وصیت کرد ۱۰ سال در منا برای او مراسم عزا اقامه شود؛ یا آمده است که امام صادق(ع) مجالسی می‌گرفت. ایشان، جعفر بن عفان را در مجلسی که گروهی از مردم حضور داشتند در کنار خود جای داد و از او خواست که در رثای امام حسین(ع) شعر بگوید. آن حضرت پس از شعرخوانی جعفر به قدری گریه کرد که اشک‌هایش به گونه‌ها و ریش مبارکش سرازیر شد و افرادی هم که حضور داشتند گریان شدند. ابوهارون مکفوف در حضور امام جعفر صادق(ع) و بستگانش مرثیه می‌خواند و این گریه شدید امام را به دنبال داشت، یا دعبل خزاعی در مراسم عزایی که امام رضا(ع) تشکیل داده بود، مرثیه خواند و موجب گریه شدید حضرت(ع) و حاضران شد. این موارد تنها نمونه‌های اندکی است از آنچه در تاریخ وجود دارد.
اقامه عزا عبادتی اجتماعی است
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی می‌افزاید: این موارد نشان از اجتماعی بودن این عمل دارد. با وجود این در مواردی که ممکن است به دلیل اقامه عزای دسته جمعی ضرری متوجه افراد شرکت‌کننده در آن مراسم شود، باید این مراسم محدودتر برگزار شود و نباید اصراری در برگزاری این گونه از برنامه‌ها همانند گذشته داشت. در چنین مواردی بدیهی است که باید گوش به فرمان کارشناسان دینی بود که در رأسشان مقام معظم رهبری و مراجع تقلید قرار دارند. آن‌ها در این شرایط تکلیف ما را روشن کرده‌اند. برخی شبهه کرده و به زیارت امام حسین(ع) در زمان‌هایی خاص اشاره می‌کنند که در آن اوقات تأکید شده بود با وجود خطر جانی باید به زیارت مرقد امام(ع) شتافت؛ اما همان طور که بزرگان بیان کرده‌اند تأکید بر زیارت با خطر جانی در شرایطی خاص بوده است.
او بیان می‌کند: زمان‌هایی بر شیعه گذشت که برخی از حکام اصرار داشتند قبر امام حسین(ع) را خراب کنند و مزارش مخفی بماند تا کسی به زیارت ایشان نرود. در آن زمان افراد برای زیارت امام سوم شیعیان خطر می‌کردند اما شرایط زمانه امروز که نام و مکتب ایشان برای همه شناخته شده، متفاوت است. در این شرایط باید به صورت تشکیکی عمل کنیم. تشکیکی یعنی اقامه عزا عرض عریضی دارد. هر چند روح دین را به خاطر کارکردهای فراوانی که دارد، روح جمعی دانسته و اقامه عزا را عبادت اجتماعی تلقی می‌کنیم اما اگر در یک زمانی امکان انجام مرتبه‌ای از آن وجود نداشته باشد نوبت به اقامه عزای مرتبه بعدی می‌رسد یعنی اقامه عزا در جمع محدودتر یا در فضای مجازی و...، به بیانی دیگر اگر اقامه عزا با آن سطح وسیعی که در گذشته انجام می‌شد در شرایط جامعه امروز و بروز بیماری کرونا امکان‌پذیر نیست می‌توانیم با رعایت پروتکل‌های بهداشتی به شیوه‌های مختلفی انجام دهیم. به طور مثال می‌توانیم شهر را سیاه‌پوش کرده، در جمع خانوادگی خود اقامه عزا کنیم یا با استفاده از امکاناتی که در فضای مجازی ایجاد شده، اقامه عزا را محقق کنیم؛ اقامه عزا موضوعیت دارد.
امکان‌پذیر نبودن اقامه عزا، به معنای محزون نبودن نیست
این استاد حوزه و دانشگاه عنوان می‌کند: بحث عزاداری و اقامه عزا که جنبه اجتماعی دارد، یکی از مباحث مرتبط با محرم است. مبحث دیگر این است که با فرا رسیدن ماه محرم باید برای امام حسین(ع) محزون باشیم و گریه کنیم و احکام و آثار فراوانی برای آن ذکر شده است پس امکان‌پذیر نبودن اقامه عزا به معنای این نیست که انسان مانند روزهای دیگر زندگی کند؛ او باید محزون باشد. محرم با ماه‌های دیگر متفاوت است.
این پژوهشگر دینی به روایت‌هایی نیز اشاره کرده و می‌گوید: روایت‌های فراوانی از پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) درباره ثواب گریستن بر مصایب امام حسین(ع) و اهل بیت(ع) آن حضرت نقل شده است. امام صادق(ع) به مسمع بن عبدالملک فرمود: ای مسمع تو از اهل عراق هستی، آیا به زیارت قبر حسین(ع) می‌روی؟ عرض کردم: خیر، من در بصره مرد مشهوری هستم و اینجا ناصبی‌ها و دوستداران خلیفه زیادند و این را گزارش خواهند داد و من در امان نیستم بنابراین احتیاط می‌کنم و به زیارت آن حضرت نمی‌روم. حضرت به من فرمودند: آیا از مصایب آن جناب و آزار و اذیت‌هایی که بر حضرتش وارد شده یاد می‌کنی؟ عرض کردم: بلی. حضرت فرمودند: آیا به جزع و فزع می‌آیی؟ عرض کردم: بلی به خدا قسم و به خاطر یاد کردن مصایب آن بزرگوار چنان غمگین و حزین می‌شوم که اهل و عیالم اثر آن را در من مشاهده می‌کنند و چنان حالم دگرگون می‌شود که از خوردن طعام و غذا امتناع کرده و به وضوح علایم حزن و اندوه در صورتم نمایان می‌شود. حضرت فرمودند: خدا به واسطه این اشک‌ها تو را رحمت نماید، بدان که به خاطر همین، هنگام مرگ اجدادم را بالای سرت خواهی دید و ...
نفس کشیدن فرد غمگین برای واقعه کربلا عبادت است
دکتر ترخان در پایان تأکید می‌کند: در روایت‌هایی وارد شده است که با گریستن بر حسین(ع) بهشت بر انسان واجب می‌شود. در روایتی از امام صادق(ع) می‌خوانیم کسی که برای امام حسین(ع) شعری بگوید، خودش گریه کند یا با آن شعر دیگران را بگریاند، بهشت بر او واجب می‌شود؛ دلیل این هم روشن است؛ زیرا گریه‌های او حلقه وصلش با امام سوم شیعیان است و همین زمینه‌ای می‌شود برای ورود به مسائل اجتماعی و حل مشکلات مردم. از این جهت نفس کشیدن فرد غمگین برای حادثه کربلا عبادت است: «نَفَسُ الْمَهْمُومِ لِظُلْمِنَا تَسْبِیحٌ وَ هَمُّهُ لَنَا عِبَادَه». چنین فردی تلاش می‌کند مکتب امام حسین(ع) احیا شود و او اینجا برای یتیم شدن خودش گریه می‌کند. برای از دست دادن پدری گریه می‌کند که بر مواسات و توجه به مردم سفارش می‌کرد؛ بنابراین همین تعبیر واجب شدن بهشت را در جایی که انسان یتیمی را از گریه بازدارد نیز مشاهده می‌کنیم. اینجاست که می‌توانیم بگوییم اسلام مسائل فردی را هم به مسائل اجتماعی گره زده است. در جایی گریه کردن و گریاندن و در جایی جلوگیری از گریه موجب بهشت می‌شود و این همان زیبایی اسلام است.
نظر شما