روایتی از واقعه عاشورا بر پرده‌های نقاشی قهوه‌خانه‌ای + تصاویر

صبا کریمی

پردیس فرهنگی هنری مهرسان منتخبی از آثار نقاشی قهوه خانه‌ای را با مضامین مذهبی و حماسه کربلا به نمایش درآورده و به یادآوری و بازخوانی این نوع مهم نقاشی ایران پرداخته است.

روایتی از واقعه عاشورا بر پرده‌های نقاشی قهوه‌خانه‌ای + تصاویر

به گزارش گروه فرهنگی قدس آنلاین، نقاشی قهوه‌خانه شیوه‌ای از نقاشی ایرانی با درون مایه مذهبی، بزم و رزم داستانی مختلفی را روایت می کند که براساس سنت‌های هنر مردمی و دینی و روایت‌گرانه توسط هنرمندانی چیره‌دست خلق و در قهوه‌خانه‌ها و تکایا و حسینیه‌ها ارائه می‌شد.

عموماً این نوع نقاشی با تکنیک رنگ و روغن تصویر می شود و مبداء این هنر، سنت قصه‌خوانی و مرثیه‌سرایی و تعزیه‌خوانی در ایران است که پیشینه آن به سده‌ها پیش از ایجاد قهوه‌خانه‌ها و چای‌خانه‌ها می‌رسد.

نقاشی قهوه خانه ای در اواخر قاجار و اوایل پهلوی هم‌زمان با جنبش مشروطهٔ ایران، اوج گرفت. نقاشی قهوه‌خانه در تاریخ نقاشی ایران پدیده‌ای نوظهور بوده که تلفیقی از ارزش‌های مذهبی و میهنی ایرانیان است و درون‌مایه بسیاری از این نقاشی‌ها حادثهٔ عاشورا و حکایات شاهنامه است که بر دیوارها نقاشی شده‌ است.

امروزه نمونه‌های قابل توجهی از آثار هنرمندان نقاشی قهوه‌خانه‌ای در موزهٔ رضا عباسی نگهداری می‌شود.

اخیراً گالری مهرسان اقدام به برپایی نمایشگاه منتخبی از آثار مجموعه جواد عقیلی آخرین بازمانده از نسل نقاشان قهوه‌خانه‌ای کرده که طی ۴۰ سال آنها را حفظ، مراقبت و نگهداری کرده است.

جواد عقیلی متولد سال ۱۳۱۵، شاگرد عباس بلوکی‌فر (نقاش قهوه‌خانه‌ای) و دانش آموخته نزد هانیبال الخاص است و تعداد زیادی از نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای را در سال‌های طولانی حفاظت و نگهداری و به معرفی این عرصه کمک مؤثر و قابل توجهی کرده است.

در این مجموعه ۱۹ تابلو از آثار نقاشانی همچون محمد مدبر، عباس بلوکی فر، حسن اسماعیل زاده، حسین همدانی، فتح الله قوللر، محمد فراهانی و علی اکبر لرنی برای تماشای علاقمندان ارائه شده است.

امیرعبدالحسینی، مدیرهنری، پژوهشگر و مدرس هنر در توضیح این نمایشگاه آورده است؛

«اگرچه نقاشی خیالی نگاری ـ نقاشی قهوه خانه ای و نقاشی پشت شیشه ـ بخش مهم و قابل توجهی از هویت و اصالت تاریخ هنر ایران است، اما اکنون زمانی می گذرد که این آثار ارجمند و پربها که از دل مردم جامعه برآمده و بر دل آنها نشسته، از میان بینندگانشان رخت بربسته و به کنج مجموعه های خصوصی و موزه ها پنهان شده است.

نقاشی قهوه خانه ای، شیوه ای از نقاشی است که در مقابل هنر درباری و هنر شبه روشنفکری دوران تحول اجتماعی، ساده و صادقانه داعیه مردمی بودن دارد و شاید از همین جهت است که نامش را از نهاد اجتماعی مردمی ـ قهوه خانه ـ وام می گیرد.

به عبارتی، جهان بینی هنری این شیوه منسوب به نهادی است که از بدو ورود به جامعه ایرانی، پایگاه و ساز و کار اجتماعی و اخلاقی خاصی پیدا کرده و مظهر همدلی و هم نشینی طبقات مختلف و مرام های مردمی بوده است.

قهوه خانه محلی است که در کنار استراحت و مراودات شغلی، با اتکا به جاذبه حضور نقال ها، پرده خوان ها، معرکه گیرها و ... به نیازهای دیگری همچون دسترسی به اخبار، روحیات پهلوانی، اموزه های ملی و مذهبی و اشاعه هنجارهای فرهنگی پاسخ می دهد. این همان مواردی است که با شرح قصه های مذهبی و حماسی در پرده های نقاشی قهوه خانه به وفور یافت می شود و محل عرضه و نمایش خود را همچنان در همین اماکن عمومی و مردمی جست و جو می کند.

داستان های شاهنامه، اشعار و قصه های ادبیات کلاسیک ایران، قصه های اساطیر، شمایل ها، پرده درویشی ها و نقاشی هایی با مضامین دینی و مذهبی از جمله معراج پیامبر اسلام(ص)، داستان های زندگی امیر المومنین(ع) و روایت هایی از واقعه عاشورا (توبه حر، طفلان مسلم، ظهر عاشورا، گودال قتلگاه، نماز امام، قیام مختار و ...) مهم ترین مضامین نقاشی های خیالی نگاری به شمار می رود.

پردیس فرهنگی هنری مهرسان با نمایش منتخبی از آثار نقاشی قهوه خانه ای با مضامین مذهبی، ضمن پاسداشت حماسه کربلا به یادآوری و بازخوانی این نوع مهم نقاشی ایران می پردازد تا با ارائه الگوی شایسته در معرفی و بازخوانی هنر خیالی نگاری، بستر مناسبی برای فعالیت های آمروشی و پژوهشی در عرصه هنرهای مردمی ایران فراهم آورد».

آثاری که در این نمایشگاه به نمایش درآمده مجموعه ای از تابلوها و پرده هایی نقاشی است که در ابعاد بزرگ و بدون قاب، برای استفاده در نقالی‌ها و نصب روی دیوار طراحی شده اند. تابلوهای این نمایشگاه روایت ها و پرده های مختلفی از حماسه عاشورا، توبه حر و ... را به تصویر کشیده اند.