هاشم رسائی‌فر/

مدیران می‌توانند علاوه بر انتقال آب از عمان به خراسان به راه‌های دیگری برای تأمین مصرف آب مشهد بیندیشند. خراسان رضوی از جمله استان‌های خشک کشور است که میزان بارندگی معمولاً از متوسط نرمال بارندگی‌های کشور پایین‌تر بوده است این اتفاق طی سالیان گذشته شدت بیشتری گرفته و اگر یکی دو سال آبی قبل را فاکتور بگیریم خشکسالی‌های پیاپی موجب شده تا عملاً خراسان رضوی با بحران آب مواجه شود. بحرانی که رفع آن مسئولان را به این واداشته تا به دنبال راهکارهای متعددی باشند. اما با وجود این به نظر می‌رسد بهترین و موفق‌ترین نقشه راه در مقابله با کم‌آبی و بی‌آبی حفظ داشته‌ها و تلاش برای بهره‌وری بیشتر از منابع موجود است.

در این بین و در شرایطی مثل خراسان رضوی که منابع آبی سطحی چندانی در اختیار ندارد موضوع حفظ منابع آبی تجدیدپذیر یا همان زیرزمینی از اهمیت بالایی برخوردار بوده و هست. برای رسیدن به این هدف قطعاً بایستی از برداشت‌های بی‌رویه و بدون برنامه از آب‌های زیرزمینی جلوگیری شود. وجود چند هزار چاه در استان که تعداد زیادی از آن‌ها به صورت غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌کنند کار را با مشکل مواجه می‌سازد. گرچه همواره در سال‌های اخیر در راستای برخورد با متخلفان در حوزه حفر چاه‌های غیرمجاز اقدام‌هایی صورت گرفته اما در مجموع هنوز با آنچه مد نظر است فاصله قابل توجهی داریم.

وجود ۵هزار و ۵۳۰ حلقه چاه غیرمجاز شناسایی شده در خراسان رضوی که به جز ۷۷۰ حلقه آن که در حوزه‌هایی مثل صنعت و باغ‌ویلاها وجود دارند مابقی چاه‌های کشاورزی هستند که با تخلف آشکار اقدام به برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی می‌کنند.

**نبود نظارت؛ مشکل پیدایش چاه‌های غیرمجاز

یکی از اعضای انجمن ناجیان آب خراسان رضوی با اشاره به مشکلات و معضلات به وجود آمده از برداشت زیاد و روزافزون آب از سفره‌های زیرزمینی استان توسط  تعداد زیادی از چاه‌های غیرمجاز می‌گوید: تا آنجا که ما مطلع هستیم ریشه مشکلات، کمبود نظارت‌ها و کنترل‌های شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی به عنوان متولی این موضوع است.

جمشیدی ادامه می‌دهد: البته این موضوع را هم باید در نظر داشت که کمبود بودجه‌هایی که در سال‌های اخیر آب منطقه‌ای که شرکتی دولتی است با آن مواجه بوده بر این بحث تأثیر گذاشته و اجازه نداده تا پیگیری‌ها بیشتر از این باشد. اگر این گونه نبود برای مثال از جاده مشهد تا چناران دو طرف جاده باغ‌هایی که پیش از این وجود داشتند خیلی راحت به سمت ویلاسازی نمی‌رفت. توجه داشته باشید هر کدام از این باغ‌ویلاها برای تأمین آب مورد نیاز به سمتی می‌روند که با حفر چاه‌های غیرمجاز از منابع آب زیرزمینی استفاده کنند و هر روز بر میزان چاه‌های غیرمجاز افزوده شود.

وی در مورد بالا بودن آمار چاه‌های غیرمجاز در حوزه کشاورزی نیز اظهار کرد: در این فقره آنچه اتفاق افتاده به نظر می‌رسد به موضوع عدم نظارت درست بر پر کردن چاه‌های غیرمجاز در گذشته برمی‌گردد. به این صورت که اگر چاهی در گذشته به دلیل غیرمجاز بودن پر شده است پس از آن نظارت چندانی نشده که آن‌هایی که از چاه غیرمجاز قبلی آب برداشت می‌کردند پس از پر شدن آن هر کدام به سمت حفر چاه غیرمجاز دیگری نروند این اتفاق سبب شده به ازای هر چاه غیرمجاز پر شده چند چاه غیرمجاز جدید به آمارها افزوده شود!

عضو انجمن ناجیان آب خراسان رضوی همچنین به این موضوع اشاره می‌کند که آب منطقه‌ای مسئول کنترل سطح آب‌های زیرزمینی است که اگر قوانین موجود به خوبی اجرا شود نباید سطح موجود آب‌ها از آنچه می‌بایست وجود داشته باشد کمتر شود، وقتی این اتفاق هر سال تکرار می‌شود به عبارتی دولت مقتدری که قوانین را اجرا کند وجود ندارد در پایین‌دست‌ها هم که شرکت آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی هستند نیز به موضوعات دیگری برمی‌خوریم یا می‌گویند زورمان نمی‌رسد یا مشکلات دیگری هست که اجازه نمی‌دهد این موضوع به سرانجام درستی برسد.

**یک ساله می‌شود تکلیف چاه‌های غیرمجاز را یکسره کرد

مدیر دفتر نظارت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در توضیح اینکه چرا برای تعیین تکلیف چاه‌های غیرمجاز استان فکری اساسی اندیشیده نمی‌شود به قدس گفت: اقدام‌های زیاد و قابل توجهی به خصوص در سال‌های اخیر در این حوزه از سوی شرکت آب منطقه‌ای صورت گرفته و خیلی از چاه‌های غیرمجاز شناسایی شدند که با توجه به اعتباری که هست می‌توانیم به فراخور، آن‌ها را پر کنیم که اگر همه دستگاه‌های مرتبط با این موضوع هم‌قسم شوند شاید بشود یک‌ساله همه چاه‌های غیرمجاز را پر کرد.

ممدوحی افزود: در طرح همیاران آب که با مشارکت دستگاه‌های مختلف در حال انجام است قرار است سالیانه هزار و ۵۰۰ حلقه چاه غیرمجاز پر شود که با این وجود طی سه سال آینده برنامه داریم که تمام چاه‌های غیرمجاز استان را پر کنیم.

وی در مورد آمار زیاد چاه‌های کشاورزی غیرمجاز استان نیز اظهار کرد: قسمت عمده‌ای از این چاه‌ها در مجاورت رودخانه‌ها و ارتفاعات هستند که متخلفان اقدام به حفر آن‌ها کردند که در صورت خشک شدن رودخانه و کمبود بارندگی از این چاه‌ها بهره‌برداری نمایند.   مدیر دفتر نظارت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی از شهرهای مشهد، قوچان، نیشابور و تربت‌جام به عنوان شهرستان‌هایی نام برد که بیشترین تعداد چاه‌های غیرمجاز را دارند.

ممدوحی همچنین بیان کرد: تعداد چاه‌های غیرمجاز فعلی استان ۵هزار و ۵۳۰ حلقه است که برداشت سالانه آن‌ها ۱۳۸ میلیون مترمکعب است و این مقدار چیزی نزدیک به مصرف سالیانه آب شهر مشهد است (طبق آمار در حال حاضر بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ میلیون مترمکعب آب میزان مصرف مشهد در سال است). از ابتدای سال نیز هزار و ۹۰ حلقه چاه پر شده و قرار است این تعداد تا آخر سال به ۲هزار حلقه افزایش یابد.