قدس آنلاین:چند روزی است انتشار مطالبی در برخی خبرگزاری‌ها با موضوع توافق آتش بس میان دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان توجهات را به خود جلب کرده است. این تحلیل‌ها که اکنون به فضای مجازی هم کشیده شده، مدعی هستند این توافق که با میانجیگری روسیه و ترکیه بسته شده، دسترسی راه زمینی ایران به ارمنستان را دچار مشکل کرده و در نتیجه به ضرر منافع ملی جمهوری اسلامی شده است. اما موضوع چیست؟ آیا توافق حاصل‌شده در قره‌باغ منافع ملی ایران را نادیده گرفته است؟
بین ایران و دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان رود ارس به عنوان خط مرزی وجود دارد. طبیعتاً این خط مرزی بدون هیچ تغییری باقی خواهد ماند. آنچه که بر اساس توافق فوق‌الذکر در صورت اجرایی‌شدن مد نظر است، آن است که باکو می‌تواند از مسیر جاده‌ای زمینی که پیش‌بینی شده و از خاک ارمنستان می‌گذرد به منطقه خودمختار نخجوان رفت و آمد داشته باشد. نقشه‌های رسمی منتشرشده نیز آن را تأیید کرده و بیانگر آن است که این کریدور نه از روی مرزهای ایران، بلکه از نزدیکی آن عبور می‌کند. این موضوعی است که معاون سیاسی وزیر امورخارجه هم به آن تأکید داشته است. سیدعباس عراقچی روز جمعه در مصاحبه‌ای ضمن تکذیب شایعات مطرح شده درباره توافق آتش‌بس قره‌باغ، خاطرنشان کرد هیچ تغییری در مسیرهای ترانزیتی ایران به سمت ارمنستان یا آذربایجان ایجاد نخواهد شد و آنچه در توافق آتش‌بس آمده، ایجاد یک کریدور جاده‌ای، یا بهتر است گفته شود یک مسیر ترانزیتی، داخل خاک ارمنستان از نخجوان به سمت خاک اصلی آذربایجان است که امنیت آن توسط روسیه تضمین خواهد شد و مسیر دقیق آن نیز هنوز مشخص نیست.
با این وجود در باب این توافق چند نکته قابل ذکر است. نخست موانع موجود بر سر پیاده کردن این ایده است. مسلماً اجرای کریدور زمینی از خاک ارمنستان، به دلیل اختلاف‌های حقوقی و ریشه‌ای موجود میان ایروان با باکو و آنکارا چندان آسان نیست و با اما و اگرهای بسیاری روبه‌رو خواهد بود. اکنون پس از چهار بار شکست آتش‌بس سرانجام با میانجیگری روسیه توافق موجود میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان به امضا رسیده و این درحالی است که نارضایتی عمیقی در جامعه ارمنی نسبت به توافق حاصله وجود دارد. این نارضایتی منطقه را به آتش زیر خاکستر تبدیل کرده و هر لحظه می‌تواند به آشوب دیگری منجر شود و پیاده‌کردن بندهای توافق اخیر را نیز با مشکل مواجه سازد.
از سوی دیگر اگرچه برخی معتقدند با کشیده‌شدن این خط ارتباطی، جمهوری اسلامی از مسیر ترانزیتی غرب به شرق کنار گذاشته شده و به این طریق ترکیه می‌تواند این راه را جایگزین راه زمینی ایران کند، اما این هم نکته چندان درستی نیست. ایران به دلیل وسعت جغرافیایی و موقعیت ژئوپلتیکی در چهارراه ارتباطی میان سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا قرار گرفته و اصولاً حذف کردن آن از مناسبات ترانزیتی امری محال به نظر می‌رسد. از سویی آنچه درباره موقعیت ترانزیتی جمهوری اسلامی مهم است، نقش‌آفرینی در مسیر شمال به جنوب و عکس آن است. در نتیجه روسیه برای دسترسی به آفریقا و ترکیه برای رسیدن به هند، چین و جنوب شرق آسیا مسیری مطمئن‌تر از ایران نخواهد داشت.
البته طبیعی است که مسیر زمینی آذربایجان به سبب آنکه راه ارتباطی باکو به نخجوان را میسر می‌کند در درآمدهای اقتصادی ترانزیتی ما اثر خواهد گذاشت. عبور از این مسیر برای ترکیه امتیازاتی خواهد داشت و این کشور تلاش خواهد کرد از این مسیر ارتباطی استفاده بهینه کند، ولی به دلایل گفته‌شده این کار چندان آسانی نخواهد بود. ترکیه با ارمنستان دچار اختلاف‌های اساسی است. آنکارا به قتل عام ارامنه در جنگ جهانی اول متهم است و دو کشور هم اکنون نیز روبط دیپلماتیک با یکدیگر ندارند. پس اینکه ترکیه هم بتواند به‌راحتی این مسیر را جایگزین ایران کند در کوتاه‌مدت بعید به نظر می‌رسد.
باتوجه به موارد فوق، افرادی که توافق قره‌باغ را نوعی شکست برای منافع ملی ایران ارزیابی می‌کنند، رویکردی عجولانه در پیش گرفته‌اند. اینکه جمهوری اسلامی در موضوع درگیری میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان کمی دیر و منفعل عمل کرد بر کسی پوشیده نیست، با وجود این، تهران اکنون هم در مناسبات این منطقه نقش‌آفرین است. پس باید صبر کرد و دید استراتژیست‌های ما برای تأمین منافع ملی کشورمان در این حوزه جغرافیایی چه ایده‌هایی را مد نظر قرار خواهند داد.
نظر شما