استاد تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد گفت: پایگاه جغرافیایی هسته ای دارد که مریدانش آرام آرام در گِرد آن جمع شده و بتدریج تجمع بزرگی از پیروان حاصل می شود. این تجمع باعث گسترش مکتب می شود. این فرمول برای بسیاری از مکاتب و ادیان صدق می کند.

دلایل گسترش تشیع پس از حضور امام رضا(ع) در ایران

دکتر هادی وکیلی در گفتگو با خبرنگار قدس آنلاین در خصوص علت گسترش تشیع پس از حضور امام رضا(ع)  در ایران اظهار کرد: از حضور امام رضا(ع) و هجرت ایشان از مدینه به مرو و شهادت ایشان در توس به عنوان یکی از نقاط عطف گسترش تشیع در ایران و همچنین در کل منطقه شرقی جهان اسلام نامبرده می شود و موضوعی متقن و علمی است که با توجه به شواهد تاریخی می توان به قطعیت از آن سخن گفت.

وی یادآور شد: باید دانست که تشیع در قرون ابتدایی اسلام در اقلیت بوده است و بتدریج در قرن ششم و هفتم هجری اوج گرفته و در نهایت در این منطقه به اکثریت می رسد.

وی با بیان اینکه برای این موضوع می توان به چند دلیل استناد کرد، عنوان داشت: اصولا تمامی مذاهب، جدا از مبانی فکری و اعتقادی و ... در مبانی تاریخی خود، نیاز به پایگاه جغرافیایی دارند. پایگاه جغرافیایی برای تمامی مکاتب چه الهی باشد و چه بشری یکی از عوامل گسترش رشد است.

وی ادامه داد: به عنوان مثال، در قرن اول هجری امام علی(ع) با استقرار در کوفه آن شهررا به عنوان یک پایگاه و بستر فراهم جغرافیایی برای جامعه شیعه آماده می کنند که بتوان از آن در مواقع مختلف تاریخی از جمله در برهه سرکوب های خشن بنی امیه استفاده کرده و شیعه تاب و تحمل یافته و مستقر باشد. پایگاه های جغرافیایی دیگری مانند قم در ایران و همچنین عراق و دیگر مناطق حکومت اسلامی نیز پس از آن و در مواقع مختلف تاریخی ایجاد و گسترش یافته است.

دکتر وکیلی تصریح کرد: در اواخر قرن دوم ایرانیان میل و رویکرد به سمت اهل بیت(ع) داشتند اما مذهب تشیع به عنوان یک مذهب مورد توجه و جدی کمتر شناخته می شد. می توان ادعا کرد که مامون با خطایی که در این قضیه انجام داد موجب شد امام به خراسان آن زمان مهاجرت کنند و تریبون و پایگاه تبلیغی قوی در مرو در اختیار ایشان قرار گیرد و مکتب شیعی در این منطقه منتشر شود.

وی خاطرنشان شد: نفس حضور حضرت در خراسان، و بُعد فعالیت های امام از جمله مناظرات و رفتارهای ایشان در جامعه، که شواهد فراوانی در سیره پاک الهی و معنوی امام در برخورد با مردم و حمکرانان و دانشمندان و نخبگان و علما بود منجر به این شد که علی بن موسی(ع) به عنوان یک شخصیت مقدس و دوست داشتنی مورد توجه جامعه اعم از شیعیان و غیرشیعیان قرار گیرند.

وی افزود: رحلت امام که از نظر خلافت به صورت طبیعی اتفاق افتاده بود، از نظر جامعه مورد پذیرش قرار نگرفت و به هر حال نظریه روایات شیعی در خصوص شهادت امام رضا(ع) به سرعت در جامعه و حتی کتب غیرشیعی رواج یافته و منتشر شد.

وی با ذکر این موضوع که وقتی حضرت رضا(ع) در طوس به شهادت رسیدند و دفن شدند این پایگاه جغرافیایی ناخواسته توسط مامون برای شیعیان و محبین غیرشیعه فراهم گردید، ابراز داشت: فراموش نکنیم که طوس در ۲۰۳ هجری شهری شیعی نیست. هرچند برخی از محلات آن مانند نوغان و سناباد شیعه بوده اند اما در مجموع توس به عنوان منطقه ای که بسیاری از محلات در آن جمع بوده اند، شهری سنی مذهب محسوب می شده است.

این استاد تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: هرچه از شهادت امام و دفن ایشان در توس گذشته است، بویژه از قرن چهارم و پنجم هجری قمری، مشهد به عنوان مرکزی برای تجمع شیعه بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.

وی با تاکید بر اینکه شهادت و دفن امام درتوس باعث شد که این مرکز به یک پایگاه جغرافیایی برای شیعه تبدیل شود، گفت: پایگاه جغرافیایی هسته ای دارد که مریدانش آرام آرام در گِرد آن جمع شده و بتدریج تجمع بزرگی از پیروان حاصل می شود. این تجمع باعث گسترش مکتب می شود. این فرمول برای بسیاری از مکاتب و ادیان دیگر نیز صدق می کند.

وی افزود: پس از شهادت و دفن حضرت ثامن الائمه(ع) در توس، این مکان به یک پایگاه تبلیغ دین تبدیل شد. به این معنی که موقوفه ها و کتابخانه ها و موسسات علمی به مفهوم مکتب و مدرسه و حوزه علمیه به سرعت در توس تاسیس می شود و خیرانی در اطراف حرم این مراکز را تاسیس و اداره می نمایند. هم اکنون چند مدرسه از قرون بسیار قبل در داخل حرم و اطراف مضجع شریف حضرت مانند مدرسه پریزاد وجود دارد.

وی متذکر شد: الزامی نبوده است که این اراداتمندان حتما شیعه بوده باشند. برخی از آنها از جامعه شیعه و برخی دیگر سنی مذهب بوده اند اما ارادت قلبی و معنوی به این امام رئوف داشته اند. مانند گوهرشاد خاتون. این نشاندهنده آن است که پایگاه جغرافیایی ابتدایی، تبدیل به یک هسته متمرکز و موفق شده و کارکردهای جدید مانند تبلیغی، علمی، اجتماعی، فرهنگی و حتی کارکرد سیاسی پیدا کرده است.

دکتر وکیلی مدعی شد: محبوبیت امام رضا(ع) در ایران آنقدر زیاد می شود که در قرن پنجم هجری، امام محمد غزالی عالم بزرگ سنی مذهب در منطقه توس در نامه هایی به سلطان سلجوقی می نویسد که از مردم توس مالیات کمتر بگیرد. به این خاطر که این  مردم در جوار فرزند رسول خدا هستند و اینجا یک مرکز معنوی است.

وی گفت: این نشاندهنده آن است که کارکردها بسیار وسیع گردیده و عمق نفوذ امام نه تنها در شیعیان بلکه در بدنه جامعه غیرشعیی نیز بسیار گسترش یافته است. این گروه ها در دهه ها و صده های بعد به شیعه می گرایند. جامعه ایران در قرون پنجم و ششم هجری تنها میل به تشیع دارد اما در قرون هفت و هشت هجری، این منطقه به جامعه ای شیعی تبدیل شده است.

انتهای پیام/

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.