بدون شک برگزاری نمایشگاه در شرایط همه‌گیری کرونا و با وجود پروتکل‌های سخت و حساس بهداشتی، امکان‌پذیر نبود، اما از طرفی ناشرانی را داشتیم که یک سال زحمت کشیده بودند تا چکیده کار و تلاش خودشان را در نمایشگاه عرضه کنند. همین مهم وزارت ارشاد را ترغیب کرد تا نمایشگاه مجازی کتاب را برای یکم تا ششم بهمن ماه تدارک ببیند. این نمایشگاه تاکنون که بیشتر از ۵۰درصد زمان خود را سپری کرده مورد نقد و نظر ناشران و کتابفروشان کشور قرار گرفته است.
دو روز اول، حتی یک نسخه کتاب هم نفروختیم
محمد حقی، مدیر نشر «کتابستان» درباره تجربه‌ای که در روزهای برگزاری نمایشگاه مجازی با آن روبه‌رو بوده، می‌گوید: نمایشگاه مجازی کتاب تا به حال برای ما تجربه خوبی نبوده است. همچنین در گروه تخصصی که در تلگرام داریم و اهالی نشر و نویسندگان در آن حضور دارند، عمده نظرات این است که شرایط اصلاً رضایتبخش نبوده است. سیستم و سایت نمایشگاه برای خود ما در روزهای اول کاملاً مختل بود و فروشی نداشتیم. یعنی اکنون بیشتر از ۵۰درصد از زمان نمایشگاه تمام شده، اما هنوز سیستم بالا نیامده یا دچار مشکل است. جست‌وجو کردن کتاب‌ها دچار مشکل است، پنل اختصاصی ناشران در سایت خراب است و اطلاعاتی که از ما در سایت قرار گرفته مغشوش و غلط است؛ مثلاً یکی از کتاب‌های ما چاپ پانزدهم است ولی در سایت چاپ اول آن را نشان می‌دهد و با قیمت چاپ اول خود یعنی ۱۸ هزار تومان عرضه شده است. همچنین برای بعضی کتاب‌های ما که ۵۰ هزار تومان قیمت دارند در سایت ۵۰ هزار ریال ثبت شده است. از این نوع اشتباه‌ها در سایت زیاد وجود دارد.
حقی با بیان اینکه «من امیدوار بودم در این نمایشگاه اتفاق‌های خوبی رقم بخورد»، افزود: با وجود این متأسفانه چند روز اول امیدوارکننده نبوده است، البته می‌دانم که دیکته ننوشته غلط ندارد. به هر حال مسئولان کاری را شروع کرده‌اند و امیدواریم در ادامه بهتر بشود. ولی تاکنون راضی‌کننده نبوده است. یکی از ناشران مهم و مطرحی که در نمایشگاه کتاب ۵۰۰ میلیون تومان گردش مالی داشته به من می‌گوید در روزهای اول و دوم نمایشگاه حتی یک جلد هم نفروخته‌ام. همین نشان می‌دهد دیگر ناشران هم فروش خوبی نداشته‌اند.
مدیر نشر کتابستان در پاسخ به اینکه با شرایط فعلی، افزایش زمان نمایشگاه مجازی را به وزارت ارشاد پیشنهاد می‌کنید یا نه، بیان کرد: اگر سازوکار همین است، دلیلی برای افزایش زمان نیست، چون زیرساخت سایت و نمایشگاه در چهار پنج روز قابل ارتقا و اصلاح نیست. ضمناً یک نگرانی دیگر هم هست که نمایشگاه نباید بیش از اندازه طول بکشد، چون اگر طولانی شود به شبکه توزیع کتاب و کتابفروشان آسیب جدی می‌زند و سبب می‌شود آن‌ها نتوانند به تعهدات و چک‌هایشان رسیدگی کنند. بازار نشر و توزیع آن یک چرخه کامل است و باید همه اضلاع آن را مورد توجه داشت.
نمایشگاه کتاب تبلیغات خوبی نداشته است
یکی از مشکلات جدی سایت نمایشگاه اشتباه‌های ریز و درشتِ فراوان در اطلاعات کتاب‌هاست. بسیاری از علاقه‌مندان کتاب در یافتن کتاب مورد نظرشان در سایت موفق نبوده‌اند. حقی در پاسخ به اینکه دلیل این اتفاق چیست، گفت: مدتی پیش از شروع نمایشگاه برای اطلاعات کتاب‌ها به ناشران فراخوان داده بودند ولی دیتابیس اصلی نمایشگاه مجازی کتاب و سایت، دیتای خانه کتاب است. ارشاد فراخوان زده بود ولی اطلاعات خاصی هم از ما نگرفتند، به همین دلیل مشکلات زیادی در سایت به وجود آمده است. خود من اگر بخواهم عملیات بزرگی مثل نمایشگاه کتاب را انجام بدهم، مجموعه‌ای از عملیات‌های کوچک را انجام می‌دهم تا از فرایند عملیات خطاگیری کنم و مشکلات کار را بفهمم. به نظر من در این نمایشگاه چنین اتفاقی نیفتاده است. به همین دلیل نه در ماجرای تبلیغات نمایشگاه اتفاق خوبی افتاد، نه در روند برگزاری آن. ما ناشران از چند ماه پیش به طور ضمنی از برگزاری نمایشگاه خبر داشتیم، ولی اصل کار که مردم هستند اطلاع نداشتند و اطلاع‌رسانی خوبی هم انجام نشد.
این ناشر درباره واکنش سرد تلویزیون به نمایشگاه، بیان کرد: ارشاد باید با تلویزیون تفاهم بین‌بخشی می‌داشت تا انواع برنامه‌های کوچک و بزرگ درباره نمایشگاه و درباره کتاب و نشر تدارک دیده می‌شد. فکر می‌کنم به تبلیغات وزارت ارشاد بسنده کرده بودند که اصلاً کافی نیست. در نمایشگاه کتاب تهران صدها برنامه و گزارش و پخش مستقیم وجود داشت تا حال و هوای کتاب را به مردم منتقل کند، ولی در این دوره این اتفاق نیفتاده است.
امکان برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت فیزیکی وجود دارد
از حقی درباره پیشنهادش درباره برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در اوایل سال آینده پرسیدیم که بیان کرد: من فکر می‌کنم اگر شرایط کرونا یک مقداری بهتر شد، مثل حالا که شرایط تقریباً مناسبی است، امکان برگزاری فیزیکی نمایشگاه وجود دارد، منتها با مقداری تغییرات. نمایشگاه کتاب چند بخش دارد؛ یک بخش رویدادها، یک بخش ناشران عمومی، ناشران دانشگاهی، کودک و نوجوان و بخش خارجی. می‌توانند این‌ها را بخش بخش و از نظر زمانی به صورت پشت سر هم برگزار کنند. یعنی یک هفته نمایشگاه عمومی، یک هفته نمایشگاه کتاب‌های دانشگاهی و به همین ترتیب تا آخر. در این شرایط می‌توانند غرفه‌ها را بزرگ‌تر بگیرند تا حجم تراکم مشتری‌ها کمتر شود. چون خیلی‌ها که به نمایشگاه می‌آیند فقط مثلاً برای بخش کودک و نوجوان می‌آیند و اصلاً به بخش عمومی نمی‌آیند. مثلاً خود من که هنوز فرزندانم به سن کتاب نرسیده‌اند، اصلاً به سمت بخش کودکان نمی‌روم، فقط به بخش عمومی می‌روم و به بخش‌های دانشگاهی و کمک آموزشی و این‌ها هم نمی‌روم. خیلی‌ها همین طور هستند. با کمی برنامه‌ریزی و هزینه می‌توانند نمایشگاه را به همین صورت و به طور فیزیکی برگزار کنند. بر پایه آمار ما ۵ میلیون بازدیدکننده از نمایشگاه کتاب داریم. با طرحی که عرض کردم می‌توانیم این ۵ میلیون را در یک ماه تقسیم کنیم. نمایشگاه در پنج تا پنج روز برگزار شود و آن ۵ میلیون در ۲۵روز سرشکن شوند.
با این طرح کتابفروشیها دوباره تعطیل شدند
یکی از بخش‌های اصلی نشر که در برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب هیچ توجهی به آن‌ها نشده، کتابفروشان هستند. در صحبتی که با یکی از کتابفروشان مطرح تهران داشتیم، مشخص شد که نمایشگاه مجازی کتاب آسیب فراوانی به آن‌ها وارد کرده است. این فعال حوزه کتاب درباره نقدهایی که کتابفروشان به نمایشگاه مجازی کتاب دارند، بیان کرد: ما به خاطر کرونا دو سال خیلی سخت داشتیم و آسیب زیادی دیدیم. در چنین شرایطی که ما به تازگی داشتیم آسیب‌های این یک سال را رفع و جبران می‌کردیم، مسئولان وزارت ارشاد با این طرح دوباره کتابفروشیها را تعطیل کردند. در حالی که کسب و کار ما داشت جان می‌گرفت، دوباره ما را وارد شوک تازه‌ای کردند. جای این بود که برای این نمایشگاه نقشه و برنامه‌ای میریختند که هم کتابفروش و هم ناشر سود ببرند. این طور نباشد که تمام فروش و سود نمایشگاه به یک سمت برود.
این کتابفروش درباره میزان آسیبی که از برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب به کتابفروشان وارد شده، گفت: فروش ما ناگهان به یک سوم و یک چهارم تبدیل شده که آسیب خیلی زیادی است. معلوم نیست دوباره چه زمانی وضعمان بهتر شود و بتوانیم آسیب‌ها را مرتفع کنیم. البته من شک دارم همین نمایشگاه به سود ناشران هم تمام شود. چه ضرورتی داشت که نمایشگاه مجازی کتاب را به این صورت طراحی و پیاده کردند؟ مگر همان طرح‌های پاییزه و زمستانه کتاب چه مشکلی داشتند؟ بهتر بود همان طرح‌ها با حمایت و جدیت بیشتری اجرا می‌شد تا هم ناشران سود کنند و هم کتابفروشان خلوت نشوند. اکنون سایت‌های فروش اینترنتی کتاب دارند نقش نمایشگاه کتاب را انجام می‌دهند. هر کس در هر جای ایران باشد می‌تواند با یک هزینه کمی کتاب‌های مورد نیازش را تهیه کند. از این نظر عدالت توزیعی و فرهنگی هم رعایت شده است؛ چون همه که نمی‌توانستند به تهران بیایند و در نمایشگاه شرکت کنند. طرح‌های پاییزه و زمستانه کتاب این دولت که از دولت‌های گذشته هم بهتر بود، به چرخه توزیع و فروش کتاب کشور آسیب نمی‌زد و باید به همین شکل ادامه پیدا می‌کرد. می‌توانستند هزینه‌ای را که در نمایشگاه مجازی کتاب خرج کردند به همان طرح‌های پاییزه اختصاص می‌دادند.
نمایشگاه کتاب باید نمایشگاه شود نه فروشگاه
این فعال حوزه کتاب و نشر با انتقاد به نوع برگزاری نمایشگاه کتاب تهران که منجر به حاشیه رفتن کتاب‌فروشی‌های کشور می‌شود، ادامه داد: من به طور کلی پیشنهادم این است که این نمایشگاه باید مثل تمام اصناف به یک نمایشگاه حرفه‌ای تبدیل شود، نه یک فروشگاه. چند هفته پیش نمایشگاه بسته‌بندی و چاپ بود. هیچ کس نمی‌آید در این نمایشگاه پلاستیک بفروشد یا مردم نمی‌آیند از آنجا جعبه و مشما بخرند. تازه هزینه ورودی هم داشت تا بتوانی جدیدترین نوآوری شرکت‌ها را ببینی. نمایشگاه کتاب باید تبدیل به نمایشگاه چاپ و نشر کتاب شود تا ناشران بتوانند در آن با بهترین چاپخانه‌ها قرارداد ببندند. ایده‌آل این است و نباید در آن حتی یک جلد کتاب هم فروخته شود. فعالان این حوزه باید بیایند تا آخرین دستاوردهای این بیزینس را ببینند. امسال که نمایشگاه کتاب به طور فیزیکی برگزار نشد بهترین زمان برای انجام دادن این کار بود. امیدوارم روزی به این سمت حرکت کنیم و یک نمایشگاه چاپ و نشر داشته باشیم که به پیشرفت و به‌روز شدن صنعت نشر ما منجر شود.
انصراف نشر هرمس به خاطر حمایت از کتابفروشان
نشر هرمس که یکی از ناشران مطرح و مهم کشور ماست، از اندک ناشرانی بود که به دلیل حمایت از کتابفروشان و شبکه توزیع کتاب از شرکت در نمایشگاه مجازی کتاب خودداری کرد. سعید دمیرچی، مدیر نشر هرمس درباره این تصمیم گفت: کتابفروشان در این یک سال سه بار تعطیل شدند و فروشی نداشتند. وقتی من با یکی دو تا از کتابفروشان صحبت کردم، متوجه شدم از وقتی که نمایشگاه مجازی کتاب شروع شده میزان مراجعه به آن‌ها بسیار کمتر شده است. ما سعی کردیم مثل دوستان ناشر دیگری که در نمایشگاه مجازی شرکت نکردند تا جایی که می‌توانیم از همین کتابفروشان حمایت کنیم، چون در طول سال این کتابفروشان هستند که از ما کتاب می‌گیرند و با ما به واسطه مؤسسه‌های پخش در ارتباط هستند. ما هم تصمیم گرفتیم چون این دوستان در طول سال از ما خرید می‌کنند، در این نمایشگاه مجازی شرکت نکنیم. البته ممکن است با این شرکت نکردن بخشی از فروش نقدی خودمان را از دست بدهیم اما از آن طرف خیالمان راحت است که کتابفروشان در طول سال خریدهایشان را از ما خواهند داشت. البته من با آقای دکتر جوادی درباره آسیب به کتابفروشان صحبتی داشتم که ایشان گفتند ما طرح حمایتی از کتابفروشان خواهیم داشت که در زمان خودش اعلام می‌کنیم.
نظر شما