با این حال، آنچه بیش از همه درباره این بنای بسیار معظم حرم رضوی به چشم می‌آید، اظهار ارادت یک بانوی خیراندیش به آستان نواده رسول‌خدا(ص) است. بر اساس برخی برآوردها، این مسجد گنجایش بیش از ۱۵ هزار نمازگزار را دارد و زیربنای آن، چیزی در حدود ۹ هزار و ۴۰۰ متر مربع است. کافی است در فضای مجازی، مختصر جست‌وجویی داشته باشید تا رقم‌های شگفت‌انگیزی مانند این را، پیدا کنید. اما آنچه جذاب است و کمتر شنیده شده، ماجرای افتتاح این مسجد بزرگ است که شاید کمتر کسی از آن اطلاع دقیق داشته باشد؛ اما می‌توان از لابه‌لای متون تاریخی، ردی از مراسم افتتاحیه آن گرفت.

ارادت خانوادگی به ثامن‌الحجج(ع)

می‌گویند ساخت مسجد گوهرشاد ۱۲ سال طول کشید؛ یعنی از زمانی که گوهرشاد خاتون، همسر فرهنگ‌دوست و خیراندیش شاهرخ تیموری تصمیم به ساخت آن گرفت و قوام‌الدین شیرازی، معمار چیره‌دست آن دوران، کار را عهده‌دار شد، تا زمانی که رسماً افتتاح مسجد را اعلام کردند و برگزاری نمازهای یومیه در آن شکل و شمایلی به خود گرفت، ۱۲ سال طول کشید؛ برای خودش مدت زیادی است، اما به صبر کردنش می‌ارزید. ارادت گوهرشاد خاتون به امام رضا(ع)، خانوادگی بوده‌ است؛ مادرش هم چنین علاقه‌ای داشت و پس از درگذشت، توسط دخترش در حرم مطهر رضوی مدفون شد. شاید همین ارادت همسر بود که شاهرخ تیموری را هم به آستان‌بوسی امام هشتم(ع) علاقه‌مند کرد و با آنکه مقر حکومتش در هرات قرار داشت، گاه و بی‌گاه به مشهد می‌آمد و به زیارت حرم رضوی می‌شتافت. نقل می‌کنند که شاهرخ، در بیشتر نبردهایش، پیش از حرکت به سوی میدان کارزار، سری به مشهد می‌زد و برای موفقیتش دعا می‌کرد و متوسل به امام رضا(ع) می‌شد. او از سال ۸۰۹ هـ.ق به بعد، تقریباً هر ساله سفری به مشهد داشت که مرحوم محمدتقی مدرس رضوی در کتاب ارزشمند «سالشمار وقایع مشهد»، به آن اشاره کرده ‌است. بدون تعارف، باید اقدام‌های شاهرخ و همسرش را در آبادی و عمران شهر مشهد، در این دوره تاریخی، مؤثر دانست.

مراسم افتتاحیه

پس از این مقدمه، برگردیم به سال ۸۲۱ هـ.ق که مصادف است با ۷۹۸ خورشیدی؛ روز ۱۲ شعبان که به احتمال زیاد، برابر با بیستمین روز از شهریور ماه آن سال بوده است. در این روز، شاهرخ تیموری وارد مشهد شد؛ البته فکر نکنید به عادت همیشگی‌اش آمده بود تا به زیارت برود؛ خیر! این بار به سفارش و تقاضای همسر مکرمه آمده بود تا در افتتاح بنایی که به خرج ایشان ساخته شده ‌بود، شرکت کند و این بنا، همان مسجد جامع گوهرشاد با نزدیک به ۸هزار و ۸۰۰ مترمربع وسعت بود. شاهرخ تقریباً اوایل ماه شعبان سال ۸۲۱، به سمت مشهد حرکت کرد و پس از ورود، چنان که عادتش بود، به زیارت رفت و مدتی را هم به عبادت در گوشه‌ای گذراند. در همین سفر بود که دستور داد قندیلی از طلا را که ۳هزار مثقال وزن داشت و او برای حرم مطهر سفارش داده ‌بود، زیر روضه منوره بیاویزند. سپس، چنان که نویسنده «مطلع‌الشمس» نقل می‌کند، روز ۱۲ شعبان، به دعوت همسرش راهی مسجد گوهرشاد شد تا در مراسم افتتاح آن حضور یابد. افتتاح در شرایطی انجام شد که هنوز بخش‌های کوچکی از کار ساخت و تزئین باقی مانده بود. با این حال، شاهرخ تیموری از بنای مسجد گوهرشاد بسیار خوشش آمد و معمار را تحسین کرد و به او پاداش داد. در این مراسم، افزون بر شاهرخ، ظاهراً پسرش بایسنغرمیرزا که در هنر خطاطی سرآمد روزگار بود و کتیبه روی گنبد مسجد گوهرشاد با هنر وی خلق و رسم شد هم، حضور داشت. گوهرشاد خاتون در همین مراسم، از قوام‌الدین‌شیرازی، معمار مسجد قدردانی کرد و به او مأموریتی دیگر برای ساخت ابنیه در هرات که در آن زمان پایتخت ایران محسوب می‌شد، سپرد. 

نتایج افتتاح مسجد گوهرشاد

اما بشنوید از تصمیم شاهرخ تیموری؛ پس از شرکت در مراسم افتتاح مسجد گوهرشاد؛ او که از سبک معماری و انتظام ساختمان به وجد آمده‌ بود، تصمیم گرفت در مشهد دست به کارهای عمرانی بزند و ساخت و ساز را گسترش دهد. به همین دلیل، به حکم او، در شرق مشهد، طرح باغی عالی و ایرانی ریخته شد تا در آن، مکانی برای اقامت وی ساخته شود. برخی معتقدند که این باغ، همان چهارباغ معروف است؛ اما از آنجا که محل تقریبی چهارباغ قدیم، در حاشیه کوچه‌ای به همین نام، در بالاخیابان بوده، به احتمال زیاد، این باغ، آن باغ نباشد! اقدام شاهرخ موجب شد که دیگر امرای تیموری هم دست به کار شوند و به فعالیت‌های عمرانی در مشهد بپردازند؛ همان ‌طور که در حدود ۱۵۰ سال بعد، اقدام شاه‌عباس یکم در این زمینه، سبب رونق فعالیت‌هایی از این دست در مشهد و به وسیله صاحب‌منصبان او شد. یکی از افرادی که در دوره شاهرخ، دست به ساخت بنا در مشهد زد، امیرغیاث الدین شاه‌ملک بود که از میان آثاری که در مشهد ساخت، محل دفنش که با عنوان مسجد ۷۲ تن در انتهای بازار فرش‌فروشان قرار دارد، معروف است. او در خوارزم درگذشت و پیکرش در ۱۱ ربیع‌الاول سال ۸۲۹ هـ.ف (بهمن‌ماه ۸۰۴ خورشیدی) به مشهد حمل و در محل تعیین شده، دفن شد.