چندی پیش جلسه نقد کتاب «نا» درباره زندگی و اندیشه شهید آیت‌الله محمدباقر صدر در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد برگزار شد.

واقع‌نما، مستند و نه چندان بلند

سیدمحمدباقر صدر؛ فقیه، اصولی، مجتهد، فیلسوف، اندیشمند، مرجع تقلید، مبتکر و نظریه‌پرداز شیعه و سیاستمدار عراقی بود. از او گاه به لقب شهید خامس و سید ذبیح القفا نیز یاد می‌شود.

کتاب «نا» نوشته مریم برادران، روایتی نه‌ چندان بلند اما واقع‌نما، مستند و پرجزئیات از شهید صدر است که با دوری از زیاده‌پردازی و اغراقگری، در ۱۶ فصل به شرح زندگی او پرداخته است.

نا در عربی به‌ معنای «ما» و یادآورِ تألیفات سه‌گانه شهید صدر است که بیشتر، او را به آن‌ها می‌شناسند: فلسفتنا، اقتصادنا و مجتمعنا.

مریم برادران ساعت‌ها و روزها خوانده، دیده و شنیده و سپس با قلمی روان و صمیمی به روایتِ خوانده‌ها، دیده‌ها و شنیده‌هایش از زندگی مردی پرداخته که او را تنها با نام دو کتابش فلسفتنا و اقتصادنا می‌شناخته.

نویسنده در طول نوشتن این کتاب با خانواده شهید صدر به‌ ویژه همسر بزرگوار شهید در ارتباط بوده و از دقت و سخنان آنان بهره برده است.  

اشاره به دغدغه‌های ذهنی شهید صدر در «نا»

مریم برادران، نویسنده کتاب در این نشست درباره برکاتی که این کتاب داشته است گفت: من سواد و زمان مطالعه تمام آثار شهید صدر را نداشتم اما تلاش کردم در این اثر به دغدغه‌های ذهنی شخصیت شهید صدر اشاره کنم.

برادران در خصوص موجزنویسی و اختصار این کتاب توضیح داد: بارها به من گفته شده کتاب مختصر و موجز است. در بحث فشرده‌سازی کتاب، صرفاً پیچیدگی شخصیت شهید صدر نبوده است؛ شخصیت بنده طوری است که علوم انسانی و تفصیلی نیستم، این ایراد بنده است، شخصیت من هم موجب می‌شود که کتاب‌هایم کم‌حجم باشد.

نویسنده کتاب «نا» افزود: دوستانی که در نگارش و نویسندگی دستی دارند، می‌دانند روایت‌ها و محتوایی که در اختیار نویسنده است او را در امر نوشتن هدایت می‌کند، این طور نبوده است که با انباشتی از اطلاعات مواجه باشم و بخواهم از میان آن‌ها دست به انتخاب بزنم.

وی تصریح کرد: ناشر برای من محدودیت تعیین نکرد، هر چند ابتدا مطرح شد اثر بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ صفحه باشد که من گفتم این تعداد صفحه برای شهید صدر که اطلاعات زیادی هم درباره ایشان وجود ندارد، زیاد است به هر حال من بنا نداشتم به کتاب‌های مختلفی که درباره شهید صدر نوشته شده، ورود کنم.

به گفته برادران در نوشتن «نا» با افراد متعددی گفت‌وگو کرده است اما هدف از انجام این گفت‌وگوها شناخت شخصیت شهید صدر بوده است و نه جمع‌آوری اسناد. وی افزود: به نظرم جاهایی که باید به تفصیل به شخصیت ایشان می‌پرداخته‌ام به همین روش عمل کرده‌ام.

این نویسنده از نقدهای واقعی درباره کتاب «نا» تشکر کرد و گفت: نقص‌های روایت من درباره شهید صدر دیده می‌شود، هر چند سعی کردم احساسات خود را کنترل کنم و مسائل را به صورت واقعی تعریف کرده باشم.

وی به انتقادهایی که به نقاطی از زندگی شهید صدر داشته است اشاره و تصریح کرد: این انتقادها موجب شد که بتوانم زندگی او را واقعی‌تر توصیف کنم.

«نا» باید سبب درک بیشتر ما از شهید صدر شود

در ادامه این نشست عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه رضوی صحبت‌ کرد. دکتر قائمی نیک گفت: صحبت ‌کردن درباره شهید صدر و نزدیک شدن به شخصیت او سخت است؛ اما ما مجبور هستیم درباره ایشان صحبت کنیم وگرنه فضاهای دیگری شکل می‌گیرد.

وی ادامه داد: کتاب‌هایی مانند «نا» با هدف نزدیک شدن ما به شهید صدر نوشته شده است؛ همراهی با این شخصیت به چند روش انجام شدنی است.

دکتر قائمی‌نیک توضیح داد: نخست روش مورد استفاده در حوزه‌های علمیه است که با نظریات علمی این بزرگوار همراه می‌شوید؛ راه دوم نزدیکی به یک متفکر این است که با شناخت شرایط زندگی او در جامعه و خانواده به او نزدیک شوید؛ در این حالت الزاماً او یک فرد عالم نیست؛ چون شهید صدر هر دو جنبه را دارد؛ سختی نوشتن کتاب‌هایی نظیر «نا» همین است، چون نمی‌توان فقط زندگی‌نامه ایشان را مبتنی بر آثار علمی ایشان نوشت یا به آن بی‌تفاوت بود.

قائمی‌نیک کتاب نا را حرفه‌ای ارزیابی کرد و گفت: برای پرداختن به شخصیتی مانند شهید صدر باید وجه علمی و شرایط عاطفی او را با هم ببینیم؛ کتاب‌هایی مانند «نا» مانند «الاسس المنطقیه للاستقراء» یا «اقتصادنا» نیست، کتاب‌هایی است که انتظار می‌رود بسترهای تاریخی، اجتماعی و مسائلی که بین ما و شهید صدر مشترک است را بازنمایی کند تا بتوانیم شخصیت این شهید را بیشتر بشناسیم.

قائمی‌نیک افزود: دلیل انتخاب عنوان «شهید صدر و مسائل معاصر ما» برای این نشست همین است که ما و شهید صدر مسائل مشترکی داریم که او را برای ما جذاب می‌کند؛ در حوزه معرفت و زندگی معمولی و با ذخیره معرفتی و تهذیب نفسی که دارد پاسخ‌هایی به ما می‌دهد که بتوانیم مسائل خود را حل کنیم. اینجاست که به سراغ سطر سطر کتاب می‌رویم تا دوباره آن را بخوانیم.

وی در نقد خود گفت: گره‌هایی که در زندگی شهید صدر بوده است مانند هفت سال وقت گذاشتن روی یک کتاب، یا تألیف اقتصادنا که موجب می‌شود از خانواده و مسائل عاطفی صرف نظر کند تا این کتاب به اتمام برسد یا اینکه چطور شهید صدر در مشکلات خانوادگی به راه حل می‌رسد، در این کتاب توصیف نمی‌شود، در حالی که توصیف این شرایط موجب می‌شد ما بیشتر به شخصیت ایشان نزدیک شویم.

قائمی‌نیک همچنین گفت: متفکرانی مانند شهید مطهری و شهید صدر در زندگی علمی و شخصیشان گره‌های نیمه‌بازی دارند و کتاب‌هایی مانند «نا» باید این گره‌های نیمه‌باز را ملموس کنند تا بتوانیم ایشان را بهتر درک کنیم.

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.