از قیام مسجد گوهرشاد در سال ۱۳۱۴ گرفته تا بمب‌گذاری سال ۷۳ و عاشورای خونین حرم. آنچه در این میان اهمیت دارد، ثبت تاریخ شفاهی و روایت شاهدان عینی حوادث متأخر تاریخی است. چند سال پیش دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی با چند نفر از شاهدان عینی و راویان جریان قیام گوهرشاد و ماجرای کشف حجاب گفت‌وگوهایی را ضبط کرد. در این گفت‌وگوها سراغ پیرمردها و پیرزن‌هایی رفته بودند که در آن واقعه کودکان خردسالی بودند و روایت‌هایشان را از آن ماجرا نقل می‌کردند یا نقل کننده خاطرات پدرانشان از آن واقعه بودند. در نهایت این مصاحبه‌های خام به دست علیرضا باغشنی رسید و او از میان آن‌ها، مجموعه مستندهای کوتاهی را درباره قیام مسجد گوهرشاد ساخت.

علیرضا باغشنی بیشتر با مستندهایی که درباره مقاومت ساخته است، شناخته می‌شود اما کارنامه کاری‌اش در تولید مستندهایی با محوریت حرم مطهر رضوی نیز قابل توجه است. او که این روزها مشغول تدوین نهایی مستند نیمه بلندی از قیام گوهرشاد است تا همزمان با روز عفاف و حجاب منتشرش کند، درباره این اثر به خبرنگار ما می‌گوید: چند سال پیش یک مجموعه هفت قسمتی درباره واقعه گوهرشاد ساختم و خوشبختانه منابعی از تاریخ شفاهی که درباره آن اتفاق به دستم رسید، منابع خوب و جامعی بود. در حال حاضر هم مراحل نهایی تدوین مستند نیمه بلندی را درباره واقعه گوهرشاد و کشف حجاب رضاخانی دارم که نتیجه آن مجموعه هفت قسمتی را با نگاه جدیدی در یک مستند نیمه بلند دنبال می‌کنم.

به باور او، ماجرای قیام گوهرشاد، کشف حجاب، لباس یک‌شکل آقایان و ممنوعیت روضه، موضوعاتی هستند که با نخ تسبیح مسجد گوهرشاد به هم پیوند می‌خورند و توضیح می‌دهد: این مکان بستر اتفاقات مهم تاریخی در دوره رضاخان بوده است، مردم در آن دوره دینشان را در خطر دیدند، به همین دلیل در مسجد گوهرشاد اعتصاب کردند و این اعتصاب سبب کشتارهای سنگدلانه در زمان حکومت رضاخان شد.

 دیر شده است

باغشنی با بیان اینکه درباره مستندسازی اتفاقات تاریخی حرم مطهر رضوی به‌ویژه اتفاقات تاریخی معاصر غفلت شده است، خاطرنشان می‌کند: مثلاً درباره موضوع قیام گوهرشاد، بایکوت کردن این ماجرا توسط حکومت رضا خان در آن زمان و خفقان حاکم در آن دوره سبب شده بود غفلتی تاریخی درباره این واقعه تا پیش از انقلاب اسلامی وجود داشته باشد، البته با توجه به حاکمیت پهلوی تا قبل از انقلاب اسلامی چندان هم توقع نمی رفت این موضوع موشکافی شود، اما پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی با توجه به تأخر تاریخی که این موضوع داشت، اما به دلیل اینکه این اتفاق در پایتخت رخ نداده بود، چندان مورد توجه مستندسازان قرار نگرفت.کارگردان مستند «بیشتر از مادرم» ادامه می‌دهد: بسیاری از اتفاقات مشابه و مهم دیگر در حرم مطهر رضوی رخ داده است که پس از انقلاب اسلامی باید به آن‌ها توجه می‌شد، اما چندان مورد توجه مسئولان وقت آستان قدس رضوی قرار نگرفت، درحالی‌که تاریخ شفاهی آن اتفاقات باید سال‌ها قبل جمع آوری می‌شد؛ زمانی که شاهدان عینی در قید حیات بودند یا حافظه بهتری برای بیان اتفاقات داشتند؛ مثلا ثبت تاریخ شفاهی واقعه گوهرشاد در اوایل دهه ۶۰ باید اتفاق می‌افتاد نه در اواخر دهه ۸۰.

باغشتی توضیح می‌دهد: البته فضای فرهنگی و تاریخی و رسانه ای کشور در دهه های ۶۰ و ۷۰ دست روشنفکرها بود و عمده مستندسازها آدم های روشنفکری بودند که برایشان جذابیت نداشت درباره رضاخان مستند بسازند. این فضای روشنفکرانی و نخبگانی ادامه پیدا کرد تا اینکه در اواخر دهه ۸۰، دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی این علَم را بلند کرد، اگرچه کمی دیر اما این جریان راه افتاد.

گشودن درهای حرم به روی مستندسازان

کارگردان مستند «قیام غریب» با بیان اینکه تاریخ شفاهی حرم مطهر رضوی باید با قوت و قدرت بیشتری ثبت شود؛ چون اتفاقات زیادی برای ثبت تاریخ شفاهی وجود دارد، یادآور می‌شود: اتفاقاتی که در دوران دفاع مقدس در حرم مطهر رضوی رخ داده، از برگزاری رژه گرفته تا پشتیبانی مردم، بسیار جای کار دارد یا حادثه بمب گذاری در حرم و عاشورای خونین سال ۷۳ یا حتی ماجرای ورود شتر به حرم و قصه شفایافتگان، موضوعات جذابی هستند که باید تا دیر نشده، تاریخ شفاهی آن‌ها از شاهدان عینی ثبت شود.

باغشنی پیشنهاد می‌دهد: متولیان فرهنگی و رسانه ای آستان قدس رضوی می‌توانند پس از بررسی و پالایش موضوعات، سفارش تولید اثر را به مستندسازان بدهند، نه فقط از یک زاویه که از چند نگاه مختلف.

وی با بیان اینکه در مستندهایی که درباره وقایع مرتبط با حرم مطهر رضوی ساخته می‌شود باید اطلاعات دقیق تر و کمتر شنیده شده را به مخاطب ارائه کرد تا تماشای آن برایش جذاب باشد، یادآور می‌شود: در مستند «قیام غریب» که ساخته شد نشان دادیم صدها نفر از زائران و مجاوران حرم رضوی به خاک و خون کشیده شدند، برخی از زخمی‌ها همراه شهدا زنده به گور شدند و با گذشت بیش از هشت دهه پس از این جنایت هولناک، بسیاری از مردم هنوز از این ماجرا مطلع نیستند و جزئیات جنایت رضاخان، کمتر رسانه‌ای شده است. جرم قربانیان قیام گوهرشاد هم دفاع از سبک زندگی اسلامی ایرانی و مقاومت در برابر کشف حجاب رضاخانی و اجبار به استفاده از کلاه شاپو بوده است.