به گزارش قدس آنلاین ،سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکزاسناد آستان قدس رضوی، از دیجیتال سازی مجموعه کتب درسی قدیمی از تاسیس مدرسه دارالفنون تا انقلاب اسلامی (1230 تا 1357ش) در این کتابخانه خبرداد.
• تاسیس مدرسه دارالفنون سنگ بنای آموزش نوین در ایران
مهدی صادقی حصار با اشاره به گرامیداشت سالروز تاسیس مدرسه دارالفنون (30 آذرماه 1230ش) که توسط میرزا تقی خان امیرکبیر صدراعظم کبیر دوره قاجاریه انجام گرفت افزود: تاسیس دارالفنون به عنوان نخستین مدرسه نوین ایران, باعث تحولات گسترده ای در نظام سنتی آموزش و پرورش ایران شد. شکل گیری انجمن معارف و به دنبال آن افتتاح چندین مدرسه جدید در تهران و شهرستانها یکی از این تحولات بود.
وی افزود: تاکید قانون اساسی مشروطیت به امر آموزش و واجب التعلیم شدن کودکان شالوده وزارتخانه جدیدی بنام معارف، فرهنگ و سپس آموزش و پرورش را بنا نهاد و بدنبال آن در دوره های بعدی صدها دبستان، مدرسه، دبیرستان، هنرستان، دانشسرا و دانشگاه در کشور به تعلیم و تربیت جوانان این مرز و بوم پرداختند.
• مطالعه کتب درسی قدیمی فرصتی برای بررسی تاریخ 160ساله آموزش درمدارس ایران
وی افزود با توجه به وجود 4 هزار نسخه کتاب درسی و کمک درسی از تاسیس دارالفنون تا پیروزی انقلاب اسلامی، تحقیق در مجموعه نفیس درسی قدیمی مراکز آموزشی و مدارس دوره های قاجاریه، پهلوی وجمهوری اسلامی درکتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی فرصت مغتنمی برای محققان وپژوهشگران کشور در جهت بررسی تاریخ 160 ساله تحولات آموزشی، سیرتغییرات کتب درسی و نیز کندوکاو درجنبه های ضعف و قوّت برنامه ریزی آموزشی و فرهنگی در کشوراست.
وی درادامه با اشاره به قدیمی ترین کتابهای این مجموعه ارزشمند گفت : نخستین کتب درسی این گنجینه در موضوعات طب، مهندسی، علوم نظامی وطبیعی است که توسط معلمان اروپایی وایرانی مانند پولاک، بوهلر، عبدالغفار نجم الدوله، کاظم شیمی و... ترجمه وتالیف و در مدرسه دارالفنون تدریس می شده که تعداد آنها به بیش از 160 نسخه می رسد.
وی افزود: بیشترکتابهای مدرسه دارالفنون به خط نستعلیق یا نسخ و بصورت چاپ سنگی ابتدا درچاپخانه مدرسه مذکور چاپ می شده است و بعدها شهرهای دیگر از جمله تبریز, اصفهان و شیراز نیز به چاپ این منابع اهتمام ورزیده اند.
• افتتاح مدارس رشدیه، افتتاحیه، علمیه، ادب، علوم سیاسی و... در دوره قاجار وادامه آموزش نوین در مدارس کشور
صادقی با بیان این که ازجمله کتابهای نفیس وقدیمی دیگر دوره قاجاریه در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی می توان به کتب درسی مدارس رشدیه ، افتتاحیه ، علمیه ، ادب، علوم سیاسی، شرف و شوکتیه در تهران و شهرهای دیگر ایران مانند تبریز، اصفهان، بیرجند و... اشاره کرد خاطرنشان ساخت: از ویژگیهای کتب درسی این دوره که ازسال 1230 تا سال 1285 ش ادامه یافت این بود که هر مدرسه کتب درسی خاص خود را داشت و نظارت خاصی از جانب موسسات آموزشی دولتی برآنها اعمال نمی شد. وی افزود: از این دوره تعداد حدود 200 نسخه در مجموعه کتابخانه موجود است
• تاسیس دارالمعلمین و دارالمعلمات و گستردگی بیش ازپیش آموزش درایران
وی سپس به تعداد265 نسخه کتب درسی قدیمی بین سالهای 1285 و1300 شمسی موجود در این آرشیو اشاره کرد و افزود: در این دوره تاریخی و همزمان با تاسیس دارالمعلمین ودارالمعلمات (تربیت معلم) درایران، نظام آموزشی تنوع و گستردگی بیشتری یافت ولی عدم هماهنگی مطالب درسی درآموزشگاههای کشور همچنان ادامه یافت.
صادقی سپس به کتب درسی بین سالهای 1300 تا 1320 ش موجود در آرشیو مذکور به تعداد392 نسخه اشاره کرد و گفت: در این دوره قانون شورای عالی فرهنگ، تصویب و کلیه امور مدارس درسطح کشور یکسان و فعالیت مدارس خصوصی محدود شد ضمن اینکه مولفان و ناشران ملزم به تالیف کتب درسی مطابق برنامه وزارت و فرهنگ ملزم گردیدند. در سال 1313ش به موجب تصویب نامه شورای عالی معارف یک مصرع از اشعار حکیم ابوالقاسم فردوسی به عنوان شعار وزارت معارف انتخاب شد و مصرع " توانا بود هر که دانا بود" پس از آن تاریخ در عنوان تمام کتابهای درسی, سر در مدارس، پرچمهای موسسات آموزشی، سربرگهای اداری و گواهینامه های مختلف وزارت معارف نقش بست. درسال 1317ش نیز چاپ کتب درسی مقطع متوسطه کاملا به انجصاردولت درآمد وحدود 80 عنوان کتب درسی چاپ سنگی و چاپ عکسی برای این مقطع تالیف و چاپ شد که به کتابهای وزارتی معروف شدند. علاوه بر عناوین مذکور تعدادی از شاهکارهای زبان و ادب فارسی مانند: شاهنامه فردوسی، دیوان حافظ، کلیات سعدی و تعدادی از نسخ خطی فارسی قدیمی توسط وزارت معارف تصحیح، چاپ و در اختیار مدارس قرار گرفت.
• ایجاد سازمان کتاب های درسی ایران و وحدت نظام تعلیم و تربیت در مدارس سراسرکشور
وی درادامه به کتابهای درسی قدیمی موجود درکتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی درفاصله سالهای 1320 تا1341 شمسی که به بیش از494 نسخه بالغ می شوند اشاره کرد و افزود: همزمان با اشغال ایران درجنگ جهانی دوم و تضعیف حکومت مرکزی، بار دیگر پراکندگی موضوعات کتب درسی ازسوی مولفان و ناشران نظام آموزشی کشور را فراگرفت و بالاخره با تاسیس "سازمان کتابهای درسی ایران " درسال 1341ش تالیف وچاپ کتابهای درسی کاملا در انحصار وزارت فرهنگ قرار گرفت و این درحالی است که کتب درسی تا سال 1350ش ابتدا در دو مقطع شش ساله ابتدایی و متوسطه در رشته های طبیعی، ریاضی، ادبی ، خانه داری، بازرگانی و سپس با تصویب نظام جدید آموزش وپرورش کتابهای جدید در سه مقطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه تالیف و چاپ شد بطوریکه درسال 1357شمسی مجموعا 636 عنوان کتب درسی دراختیار دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی درسراسرکشور قرارگرفت، در مجموعه کتب درسی قدیم، کتب این دوره( از سال 1341 تا 1357 ش) با دارا بودن حدود 2300 نسخه، بیشترین تعداد منابع را شامل می شود.
• کتب درسی موسسه وعظ و خطابه، اکابر، سپاه دانش، دانشسراها و مدارس، دانشکده های نظامی و...برغنای این مجموعه افزوده است
معاون اداره کتابخانه عمومی آستان قدس رضوی افزود: علاوه برکتابهای درسی ادوار ذکرشده که با ویژگیهای مختلف مانند تنوع چاپ سنگی و سربی قدیم و جدید درچاپخانه های بمبئی، کابل، برلین، سمرقند، نجف و شهرهای مختلف ایران همراه بود کتابهای درسی دیگری مربوط به دانشسراهای مقدماتی و راهنمایی، اکابر و آموزش بزرگسالان ، سپاه دانش، موسسه وعظ و خطابه ، مدرسه های نظامی ودانشکده های افسری، کتب حل المسائل و روش تدریس و... برغنای مجموعه کتب درسی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی افزوده است .
صادقی سپس به کتب درسی منتشره پس از انقلاب اسلامی و آغاز تحولات عمیق در نظام آموزشی کشور وتوسعه و گسترش برنامه های آموزشی و پرورشی در کشور پرداخت و افزود: از سال 1357 تا کنون کلیه کتب درسی و کمک درسی مقاطع مختلف (از پیش دبستانی تا تحصیلات تکمیلی) که در کشور منتشر شده است جهت غنای بخش مخزن چاپی کتابخانه تهیه و سازماندهی شده است.
وی تصریح کرد درجهت سهولت دسترسی محققان به منابع اطلاعاتی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی تاکنون بیش از سه میلیون منبع ارزشمند شامل کتب خطی ، چاپ سنگی، چاپی ، سند، عکس و... دیجیتال سازی شده است.