اما همان طور که هر طرحی در حین اجرا با نقاط ضعف و قوت روبه رو می‌شود، در این برنامه نیز کم و کاستی‌هایی به چشم می‌خورد که باید مورد توجه قرار گیرد و برای رفع مشکلات موجود، برنامه ریزی گردد تا «پازل سلامت» تکمیل شود.
از جمله کاستی‌های برنامه «تحول نظام سلامت» از قلم افتادن جامعه اپتومتری به عنوان عضوی از خانواده بزرگ بهداشت و درمان و زیرمجموعه نظام سلامت است که نه در طرح تحول و نه در برنامه پزشک خانواده جایگاهی برای این گروه تعریف نشده و متأسفانه این موضوع سبب کاهش انگیزه ارایه خدمات مطلوب در پیشگیری از کم بینایی و نابینایی جامعه و از سویی سرگردانی و سردرگمی بیماران شده است. به منظور آشنایی بیشتر با مشکلات جامعه اپتومتری و عوارض و پیامدهای آن با چند تن از مسؤولان کشوری اپتومتری گفت و گو و مهمترین مشکلات این حوزه را بررسی کرده‌ایم.
اپتومتریستها؛ اولین مراقبان چشمها
دکتر عباس عظیمی، عضو بورد کشوری اپتومتری وزارت بهداشت، عضو هیأت بدوی نظام پزشکی و رئیس انجمن اپتومتری خراسان در این باره می‌گوید: دانش اپتومتری یکی از علوم بسیار مهم و تأثیرگذار در «نظام سلامت» بسیاری از کشورها از جمله ایران است. اپتومتریستها به عنوان مراقبان اولیه «چشمها» در حوزه بینایی وظایف بسیار سنگینی برعهده دارند.
عضو هیأت مدیره انجمن علمی اپتومتری ایران با اشاره به توانمندی‌ها و خدمات گسترده اپتومتریستها در طول 40 سال گذشته، «اپتومتری» را یکی از شاخصهای ارتقای «نظام سلامت» کشور می‌داند و بر ضرورت به کارگیری این گروه به منظور ارتقای «سلامت چشم و بینایی» هموطنانمان تأکید می‌کند.
استاد دانشگاه علوم پزشکی مهمترین مشکلات اپتومتری را در کشورمان برمی‌شمارد و می‌گوید: ناآشنایی جامعه و حتی برخی مسؤولان با حرفه اپتومتری و اینکه برای معاینات عیوب انکساری حتماً باید به اپتومتریست مراجعه شود، موضوعی است که باید به آن توجه شود؛ زیرا مسأله بررسی بینایی آحاد مردم در تخصص اپتومتریست‌هاست.
در این میان مشکل بزرگ، عدم همکاری بیمه‌ها با اپتومتریست‌هاست که نیاز به تعامل و حمایت سازمانهای بیمه‌گر دارد.
ارتقای علمی اپتومتریستها
مسأله مهمتر ارتقای علمی اپتومتریست‌هاست که در صورت راه اندازی دوره‌های تخصصی PHD در دانشگاه‌های معتبر کشور از جمله زاهدان، ایران و شهید بهشتی پشتوانه علوم اپتومتری قوی‌تر شده و به آموزشهای مورد نیاز دست خواهند یافت.
نکته دیگر که باز هم از اهمیت زیادی برخوردار است اینکه وزارت بهداشت با کمک دانشگاه‌های علوم پزشکی و مشارکت اپتومتریستها طرحهای غربالگری مانند آمبلیوپی (تنبلی چشم) را برای پیداکردن عیوب انکساری کودکان و حتی بزرگسالانی که دچار مشکل هستند و هنوز موقعیت معاینه چشم پیدا نکرده‌اند، اجرا کند و این افراد را به مراکز معتبر اپتومتری معرفی کنند؛ زیرا طبق بررسی‌های سازمان بهداشت جهانی، تا پنج سال آینده جمعیت بیماران مبتلا به گلوکوما (آب سیاه) در سراسر دنیا به 80 میلیون نفر خواهد رسید که ایران هم مستثنا نیست و متأسفانه درصدی از مبتلایان به آب سیاه حتی خودشان از بیماری خودشان مطلع نیستند. نمونه این غربالگری‌ها در نیوزیلند و استرالیا انجام شده و نتایج بسیار خوبی داشته است که توصیه می‌شود، در ایران هم چنین برنامه‌هایی با کمک اپتومتریستها انجام شود. البته نه تنها درخصوص گلوکوم، بلکه در مورد آب مروارید هم باید غربالگری انجام شود؛ زیرا یکی از مهمترین عوامل نابینایی بی‌توجهی به آب مروارید و در نتیجه نابینایی ناشی از آن است، که با غربالگری دقیق و منظم سالانه از هزاران «نابینایی» جلوگیری خواهد شد.
بیمه ها همکاری نمی کنند
دکتر علی میرزاجانی، رئیس انجمن علمی اپتومتری ایران نیز اپتومتریستها را یکی از گروه‌های مهم جامعه پزشکی می‌داند و عنوان می‌کند: هنوز آن طور که باید در کشور ما به ارزش واقعی رشته اپتومتری پی نبرده‌اند و مردم نیز به خوبی این متخصصان بینایی‌سنجی را نشناخته‌اند.
وی تصریح کرد: 80 درصد اطلاعات افراد از طریق بینایی دریافت می‌شود و 70 تا 80 درصد یادگیری نیز از طریق بینایی صورت می‌گیرد، بنابراین «بینایی» در میان حواس پنجگانه یکی از حواس بسیار مهم است که چه به لحاظ جسمی، چه روانی و چه اجتماعی و معنوی، سلامت افراد به آن بستگی دارد.
دکتر میرزاجانی با تأکید بر تأثیر «سلامت بینایی» در ارتقای سلامت جامعه و در نتیجه توسعه و پیشرفت در زمینه‌های مختلف علمی، اجتماعی و اقتصادی خاطرنشان می‌کند: با اینکه یکی از خدمات تخصصی اپتومتریستها با سابقه 50 سال در ایران تجویز عینک است، اما امروز برخی از بیمه‌های تکمیلی نسخه اپتومتریستها را برای پرداخت هزینه‌های پروتز عینک نمی‌پذیرند و این مسأله سبب ضرر و زیان بیمار و سرگردانی مردم و دوباره کاری برای آنان می‌شود و آنها باید حتماً با پرداخت هزینه مجدد و مراجعه به جراح چشم نسخه خود را ممهور به مهر جراح کنند تا بیمه هزینه پروتز عینک را بپردازد! این اشتباهی است که هر چه زودتر باید اصلاح شود.
دکتر میرزاجانی یکی از معضلات جدی دیگر جامعه اپتومتری و خدمات بینایی را عدم نظارت وزارت بهداشت در جلوگیری از فعالیت مراکز غیرقانونی ساخت عینک طبی می‌داند و می‌افزاید: امروز خیلی از مغازه‌ها را می‌بینیم که عینک طبی می‌فروشند و یا فروشنده‌های عینک آفتابی در زمینه ساخت عینک طبی دخالت دارند و متأسفانه شاهدیم که عینکهای بسیاری بدون رعایت استانداردهای لازم علمی ساخته می‌شود که مصرف کننده و بیمار را دچار عوارض چشمی زیادی می‌کنند و هیچ نظارتی هم بر کار آنها نمی‌شود.
جای خالی اپتومتریستها در نظام سلامت
وی نادیده گرفتن اپتومتریستها در برنامه تحول نظام سلامت و نظام ارجاع و طرح پزشک خانواده را یک معضل جدی برشمرد و یادآور شد: تمام برنامه‌های سلامت برای ارایه سرویسهای بهتر و ارزان‌تر در مقوله بهداشت و درمان مردم طراحی شده تا بیماران بدون دلیل به سطوح بالاتر (متخصص و فوق متخصص) مراجعه نکنند و هزینه‌های فراوان به خانواده‌ها و دولت تحمیل نشود، ولی به رغم ذکر نام اپتومتری در ذیل ارجاعهای مهم در دستورالعمل اجرایی طرح نظام ارجاع و پزشک خانواده، متأسفانه به کارگیری نیروهای اپتومتریست در این شبکه تعریف نشده است، به طوری که حتی در صورت نیاز به عینک مطالعه پزشک خانواده، بیمار را به جای معرفی به اپتومتریست به متخصص جراحی چشم ارجاع می‌دهد و بیمار به جای صرف هزینه کمتر و برخورداری از بهترین سرویس و دریافت خدمات تخصصی اپتومتری برای تجویز عینک به متخصص جراحی که خلاف نظام ارجاع می‌باشد، مراجعه می‌کند.
وی به مشکلات دیگری در حرفه اپتومتری اشاره می‌کند و می‌گوید: تحت پوشش نبودن اپتومتری در بیمه‌ها سبب شده بهزیستی هم همکاری لازم را با این گروه نداشته باشد و با اینکه حدود دو دهه با همکاری اپتومتریستها (بدون چشمداشت مالی) حرکت بسیار خوبی در راستای پیشگیری از آمبلیوپی (تنبلی چشم) در ایران انجام شده، ولی متأسفانه در چند سال اخیر به دلیل استفاده از شرکتهای خصوصی با عنوان NGO توسط افراد غیرمتخصص و بدون صلاحیت علمی لازم، این طرح انجام شده و با استفاده از دستگاه «پلاسوپتیکس» روند صحیح غربالگری بینایی را تغییر داده‌اند که لازم است سازمان بهزیستی با همکاری انجمنهای اپتومتری در استانها، راهکار مناسبی برای اصلاح این روند داشته باشد.
اپتومتریستها جایگاه حرفه ای ندارند
محمدرضا محمد علیها، رئیس انجمن علمی اپتومتری ایران نیز تصریح می‌کند: در نظام پزشکی ما، دندان پزشکان و داروسازان دکتری حرفه‌ای دارند؛ مثلاً داروسازان فارماکولوژیت هستند و دکتر داروساز گفته می‌شوند و به همین دلیل در جامعه پزشکی و نظام سلامت جایگاه خود را یافته‌اند؛ از این رو اپتومتریستها هم با گرفتن مدرک دکتری حرفه‌ای «دکترای اپتومتری» خواهند شد.
وی می‌افزاید: بسیاری از همکاران ما برای دریافت دکتری حرفه‌ای و ادامه تحصیل به خارج از کشور رفته و برنگشته‌اند؛ چون حرفه آنها در آنجا شناخته شده است و مردم با شناخت بیشتر، خدمات بهتر هم دریافت می‌کنند.
رئیس جامعه اپتومتری ایران به مشکل بیمه‌های مختلف اشاره و اضافه می‌کند: در مناطق محروم لب مرز و دورافتاده نه تنها به مردم مظلوم منطقه ظلم می‌شود و حتی یک چشم پزشک ندارند، بلکه به همکاران اپتومتریست ما هم ظلمی مضاعف تحمیل می‌شود؛ چون در شعاع دو کیلومتری یک اپتومتریست مشغول به کار است، ولی بیمه‌های پایه مثل کمیته امداد، نیروهای مسلح، تأمین اجتماعی و خدمات درمانی که بیمه سلامت ایرانیان شده است، با اپتومتریستها قرارداد پرداخت ویزیت ندارند.
در حالی که اگر با اپتومتریستها قرارداد ببندند، به لحاظ اقتصادی منافع بیشتری متوجه بیمه‌ها می‌شود، زیرا نفع اصلی برای بیمه است که پرداخت کمتری خواهد داشت.
تلاش برای بینایی مردم
وی با اشاره به طرح نورآوران سلامت و حضور فعال اپتومتریستها در طرحهای کشوری یادآور می‌شود: با اینکه همکاران ما در تمام طرحهای مناطق محروم حضور دارند و همکاری شایانی می‌کنند ولی هیچ جا دیده نمی‌شوند و نامی هم از آنها نیست. بنابراین مشکلاتشان هم دیده نمی‌شود؛ مثلاً در طرح پیشگیری از تنبلی چشم که یکی از طرحهای موفق کشور محسوب می‌شود، اپتومتریستها شرکت فعال داشتند، ولی بهزیستی با بخش خصوصی قرارداد بست و نسبت به اپتومتریستها بسیار ناسپاس و نامهربان عمل کرد.
محمد علیها می‌گوید: جامعه اپتومتری به دنبال «نگاهی» است که کارهای بزرگ و تأثیرگذار آنها را در مناطق محروم وسیع کشور ببینند و تعریفی برای ضرورت حضور این سربازان نظام سلامت در جامعه پیدا کند.
