مجید اسکندری؛ فردی است که شاید بیش از دیگران این زیبایی‌ها را دیده و از آن لذت برده باشد. او که به خاطر فعالیت در مؤسسه تحقيقات گياهپزشكي كشور، فرصت بیشتری برای بودن در دل طبیعت دارد، تجربیات خاص و شگفت‌انگیز خود را در کتابی به نام «آبشارهای ایران» جمع آوری کرده است. کتابی که اکنون منبع و مرجعی است برای آبشارهای موجود در ایران.
صحبت‌های ما با این نویسنده توانا و کارشناس ارشد منابع طبیعی درباره کتاب «آبشارهای ایران» و تجربیات هشت ساله ایشان است.
کویرگردی و جنگل گردی و روستا گردی داریم، اما ظاهراً آبشار گردی چندان جا نیفتاده است.
قبول دارم که آبشار گردي در اكوتوريسم چندان جا نیفتاده است ولي اغلب تورهاي مسافرتي طبيعت‌گردي، سعي مي‌كنند تا در سفرهاي خود از آبشارهاي منطقه هم ديدن كنند، زيرا هيجان و طراوتي را كه يك آبشار به انسان مي‌دهد در كمتر جاذبه طبيعي ديگري مي‌توان يافت. ديدن شكوه ريزش آب از صخره‌هاي بلند واقعاً خيره كننده و جذاب است.
علاقه به آب از ديرباز در ذات هر ايراني موج مي‌زند و هر کجا که آب و آبشاري باشد ميعادگاه عاشقان طبيعت خواهد شد. آبشارهاي بسياري در ايران وجود دارند که نامشان با تاريخ ايران در هم آميخته است. آبشارهايي چون اخلمد، افرينه، گنجنامه، نياسر، شوشتر، بيشه، قره سو، سميرم و تنگه‌واشي نمونه‌هايي هستند که از جنبه‌هاي سياحتي و اقتصادي مورد توجه حاکمان وقت بوده‌اند و از بسياري از آن‌ها براي ساخت آسياب‌هاي آبي کمک گرفته شده است؛ همچنين آبشارهاي شوشتر به عنوان اولين تأسيسات صنعت آب و صنايع جانبي جهان در زمان ساسانيان، در فهرست آثار جهاني به ثبت رسيده و آبشار گنجنامه همدان در کنار کتيبه‌هاي تاريخي کوروش، نشان‌دهنده اوج شکوه و عظمت ايران باستان است.
جنبه گردشگري و توريستي آبشارها نيز بر کسي پوشيده نيست. آبشار نياگارا، معروف‌ترين جاذبه گردشگري واقع در مرز دو کشور کانادا و ايالات متحده، سهم بزرگي در کسب درآمد ملي اين کشورها دارد و هر ساله هزاران طبيعت‌گرد به شوق ديدار از آبشارهاي آمريكاي جنوبي به کشورهايي نظير ونزوئلا، برزيل و آرژانتين سفر مي‌کنند.
جغرافیای ایران از نظر فراوانی و تنوع آبشارها، در چه وضعیتی قرار دارد؟
ايران را در اقليم دنيا به عنوان يك كشور بياباني محسوب مي‌كنند، ولي شگفت‌انگيز است كه بدانيم بيش از 400 آبشار كوچك و بزرگ در اين كشور بیاباني يافت مي‌شود كه بیش از 200 آبشار آن دايمي هستند. بعد از معرفي آبشارهاي كشورمان در اين كتاب، تاكنون چند شركت اروپايي از راه‌هاي مختلف با من تماس گرفته و پيشنهاد توليد برق ارزان از آبشارهای هر منطقه را داده‌اند كه من هم آن‌را به وزارت نيرو ارجاع داده‌ام، ولي پاسخي نگرفتم!
آبشارهای ایران اگرچه از نظر ارتفاع قابل رقابت با آبشارهای بلند جهان نیستند، ولی علاوه بر بلندی، شاخصه‌های دیگری نیز مانند عرض آبشار، حجم آب خروجی آبشار، یکپارچه یا چند پله‌ای بودن آبشار و همچنین عوامل محیطی دیگری چون اقلیم منطقه و جاذبه‌های طبیعی اطراف آبشار و همین‌طور باورهای اهالی بومی می‌تواند در شهرت آن‌ها مؤثر باشند.
عنوان بلندترین آبشار ایران، چند تا مدعی دارد؛ به‌نظر شما کدام آبشار، بلندترین آبشار ایران است؟
تاکنون مطالعه دقیق و جامعی در مورد ارتفاع آبشارهای مهم ایران صورت نگرفته. برای محاسبه ارتفاع آبشار، ملاک ارتفاع ریزشگاه اصلی در نظر گرفته می‌شود که آب آن به حالت پرتابی در آمده و محل‌هایی که جریان آب به حالت لغزشی در آمده‌اند، جزو ارتفاع آبشار محسوب نمی‌گردند، ولی پر واضح است که نمای جذاب هر آبشاری می‌تواند از هر دو حالت پرتابی و لغزشی تشکیل شده باشد، برای همین بهتر است آبشارها را به دو دسته ريزشي و پرتابي تقسيم كنیم. گاهي يك آبشار در مسير خود هم ارتفاع پرتابي دارد و هم ريزشي و گاهي هم فقط پرتابي است، به اين معني كه ممكن است يك آبشار به چند طبقه تقسيم شود. به طور كلي آبشار «لاتون» آستارا با حدود 110 متر پرتابي بلندترين آبشار ايران است، ولي آبشارهاي ديگري هم هستند كه تركيب ريزشي و پرتابي داشته و ارتفاع آن‌ها به بيش از 200 متر مي رسد، مانند آبشار وروار جيرفت و آبشار پيران كرمانشاه.
آبشار سرنکوه در جیرفت، آبشار شوی در خوزستان، آبشار مارگون در فارس، آبشار نوژیان در خرم آباد، آبشار کرودی کن در لردگان و آبشار اخلمد در چناران هم از آبشارهای بلند هستند.
آقای اسکندری کتاب «آبشارهای ایران» چگونه شکل گرفت؟
اين كتاب از معدود تأليفات پژوهشي است كه در حوضه اكوتوريسم و طبيعت گردي به چاپ رسيده است. سفرهاي شناسايي و عكاسي از آبشارهاي ايران طي حدود7 سال در قالب سفرهاي گياه‌شناسي و طبيعت‌گردي انجام شد، زيرا اينجانب به عنوان يك گياه‌شناس دنبال گياهي بودم كه فقط در كنار آبشارها يافت مي‌گرديد و اين خود بهانه‌اي شد كه به اغلب نقاط آبشار خيز كشور سفر كنم. علاوه بر اين حدود 2 سال هم به نوشتن و تدوين كار گذشت.
كتاب آبشارهاي ايران در سال 1387 به كوشش انتشارات ايران‌شناسي به چاپ رسيد و به دليل نوآوري و سبك پژوهشي خود بسيار مورد توجه و استقبال طبيعت گردان واقع شد. در سال اول به چاپ دوم رفت و اكنون بعد گذشت 7 سال به چاپ پنجم رسيده است كه در بين كتاب‌هاي مصور در حوزه طبيعت‌گردي كم‌نظير است. در هر چاپ جديد تعداد بيشتري از آبشارهاي كشور معرفي مي‌شوند كه اغلب آن‌ها به كوشش و همكاري خوانندگان قبلي كتاب و عزيزان كوهنوردي است كه عكس‌هاي خود را به اين كتاب هديه مي‌دهند. حالا قصد دارم كتاب را از حالت كتابخانه‌اي خارج كرده و يك راهنماي ميداني آبشارهاي ايران در قطع كوچك‌تر برای استفاده بهتر طبيعت‌گردان به چاپ برسانم. به طور كلي موضوعات ناشناخته مرتبط با طبيعت ايران در برنامه‌هاي بعدي نويسنده و ناشر اين كتاب خواهد بود.
علاوه بر این، از سال‌ها پيش که در مؤسسه تحقيقات گياهپزشكي كشور و به اقتضاي شغل خود، در ميان طبيعت ايران به دنبال جمع‌آوري گونه‌هاي گياهي بوده‌ام، آبشارها را بهترين محيط براي يافتن گياهان کنار آبزي مانند خزه‌ها و سرخس‌ها يافته‌ام و به مرور زمان فکر چاپ يادداشت‌ها و عکس‌هاي آبشارهاي ايران در من قوت گرفت. براي نيل به اين هدف، مدت هشت سال فعاليت متناوب و مسافرت‌هاي شخصي و ماموريتي به نقاط آبشارخيز ايران انجام شد که طي اين سفرها با مراجعه به اهالي بومي و ادارات کل ميراث فرهنگي و گروه‌هاي مختلف طبيعت‌گردي، اطلاعات مورد نظر تکميل‌تر گرديد.
شما که تمامی آبشارها را از نزدیک دیده‌اید، دیدن کدام آبشارها را پیشنهاد می‌کنید؟
اگر اهل ماجراجويي در سفر هستيد، پيشنهاد مي‌كنم ديدن آبشارهاي شگفت انگيز «شوي» در شمال خوزستان و «آبشار كرودي‌كن» يا «تنگ زندان» در استان چهارمحال و بختياري را در برنامه كاري خود قرار دهيد. آبشارهاي شگفت‌انگيز كه نمونه‌اش را در غرب آسيا نخواهيد يافت. ولي آبشارهاي ديگري مانند آبشار بيشه در استان لرستان، آبشارهاي لوه، شيرآباد و كبودوال در استان گلستان نيز هستند كه ديدار از آن‌ها به زحمت كمتري نياز دارد.
آبشارهای فوق جزو آبشارهای دایمی ایران محسوب می‌شوند و البته پر واضح است که آبشارهای فصلی و بلند دیگری نیز در طبیعت کم شناخته ایران وجود دارند که نامشان جزو بلندترین‌ها قید نشده است.
علاوه بر موارد فوق آبشارهایی مانند آسیاب خرابه جلفا، سوله دوکل ارومیه، شلماش سردشت، پونه زار فریدونشهر، آبشارهای سمیرم، نیاسرکاشان، اما ایلام، شیرپلا شمیران، کرکبود طالقان، خور کرج، سنگان تهران، نیاکان شهرکرد، دره عشق و زردلیمه اردل، شیخ علیخان چلگرد، آتشگاه لردگان، قره سو کلات، زمرد و ورزن تالش، ویسادر رضوانشهر، بیشه دورود، سرکانه سپید دشت، آب سفید الیگودرز، چکان شول آباد، شاهاندشت آمل، گزو شیرگاه، گنجنامه همدان و دره گاهان یزد نیز به واسطه جذابیت‌های منحصربفرد خود از مهم‌ترین آبشارهای ایران محسوب می‌شوند.
