به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی قدس آنلاین، در و دیوار شهر دوباره رنگ و بوی عزای حسین (ع) گرفته است. دوباره خیمه‌ها و حسینیه‌ها پر می‌شود از هوای سید الشهدا(ع) و روضه‌های علی اصغر(ع). دوباره زن و مرد، پیر و جوان و بی‌سواد و عالم، به احترامش تمام قد می‌ایستند و اشک می‌ریزند.

دوباره پرچم‌ها و کتیبه‌های سیاه برپا می‌شود و شاعری از لابه‌لای تاریخ «باز این چه شورش است» می‌خواند.

محرم و صفر حاوی یکی از عمیق‌ترین و ماندگارترین هنرهای ایرانی و اسلامی ما یعنی کتیبه نگاری است. هنری که با تار و پود عزای سرور و سالار شهیدان گره خورده و به اوج خود رسیده است. 

نمی‌دانم شاید اگر سنت کتیبه نویسی در محرم نبود، شعر محتشم هم -آنچنان که امروز است- به در و دیوار تکایا و حسینیه‌ها پیوست نمی‌شد و محتشم، محتشم نمی‌شد.

به مناسبت شروع محرم و برپایی دهه اول عزاداری به سراغ حمید قربان پور، یکی از کتیبه نگاران خوش ذوق کشور رفته‌ایم تا از این هنر و وضعیت امروز آن در جامعه بیشتر بدانیم. 

■ کتیبه برای ما ایرانی‌ها با شعر محتشم گره خورده است، یعنی هر وقت اسم کتیبه را می‌شنویم یاد محرم و شعر معروف محتشم می‌افتیم. به نظر اساساً این هنر به شکل امروزی‌اش با محرم متولد شده، درست است؟

بله، این هنر دقیقاً بر همین اساس شکل گرفته است. چون محرم یک اتفاق ویژه بوده و هست، از قدیم برای آن کارهای خاصی انجام می‌شده است، حتی شاه‌هایی مانند مظفرالدین شاه، ناصرالدین شاه و... نیز در محرم تکیه‌های مخصوصی داشتند و در این ایام عزاداری می‌کردند. به همین دلیل بهترین کتیبه‌ها، کتیبه‌هایی است که برای خاندان عصمت و طهارت(ع) کار شده است. به عنوان مثال کتیبه‌هایی که از دوران صفویه تا قاجار نگاشته شده هم در نقوش و هم در تنوع رنگ و فرم‌های کار شده بسیار ناب هستند. 

■ این آثار عمدتاً از هنرمندان ایرانی است؟ اساساً کتیبه نویسی متعلق به ایرانی‌هاست؟
بخش زیادی از کاشی کاری هایی که در حرم ائمه مانند حرم امیرالمؤمنین(ع) نگاشته شده است، کار هنرمندان ایرانی است اما نمی‌توان قاطعانه این هنر را متعلق به ایران دانست.
چیزی که مسلم است این است که ما در این هنر پیشتاز بوده‌ایم. کشورهای دیگر مانند افغانستان، پاکستان و هند هم این کار را انجام می‌دادند؛ چرا که زمانی زبان فارسی در این مناطق رایج بوده است. 

■ این هنر تلفیقی از چند هنر است، چطور این همه هنر را یک نفر انجام می‌دهد؟ 
بله، کتیبه نویسی تلفیقی از خوشنویسی، نگارگری، نقاشی و تذهیب است که اخیراً گرافیک نیز به آن اضافه شده است. در گذشته ابتدا یک خوشنویس خط آن را می‌نوشته است بعد به یک استاد نگارگر می‌دادند، پس از آن یک نجار، نقش‌ها را روی چوب حک می‌کرد و بعد یک استادکار دیگر نقش‌ها را روی پارچه ترسیم می‌کرد تا نتیجه‌اش بشود کتیبه‌ای که ما می‌بینیم، اما در حال حاضر بنده تمام کتیبه‌هایم را به تنهایی کار می‌کنم. 

■ نقش‌ها و نوع خط نستعلیقی که شما کار می‌کنید در وهله اول بسیار ساده به نظر می‌رسد، علت آن چیست؟
نقش‌های من عامیانه‌تر است به این علت که مردم بفهمند و با آن ارتباط بگیرند. خط نستعلیقی که من کار می‌کنم یک نستعلیق خشک وتر و تمیز نیست، نستعلیقی است که مردم فکر می‌کنند، می‌توانند آن را بنویسند و به نظر من همین مسئله نشان از ارتباط هنر با مردم دارد.

■ چرا کتیبه‌های دست‌نویس قدیم، امروزه کمتر شده است و کتیبه‌هایمان به سمت یک شکل شدن پیش رفته است؟
ما از یک جایی به بعد سعی کردیم از هر چیزی پول در بیاوریم. در حال حاضر کتیبه نویسی به تولید انبوه هم رسیده است و عده‌ای به آن به عنوان یک صنعت نگاه می‌کنند. جالب است بدانید کتیبه‌های قدیم حتی رنگ‌شان نخودی بود نه سیاه؛ چرا که قرار بود دو ماه در منظر مردم باشد و به همین خاطر نمی‌خواستند به جای تأثیر مثبت، مردم را دلزده کند. رنگ نخودی رنگی است که حس حزن‌انگیزی دارد و از طرفی حس خوبی به آدم منتقل می‌کند. درحالی که کتیبه‌های امروز همه روی پارچه‌های مشکی است و به صورت یک شکل وارد بازار می‌شود.

■ یک حس خوبی در کتیبه‌های محرم نهفته است که این هنر را ماندنی کرده است؛ این حس ناشی از کدام عنصر کتیبه است، شعر، نگارگری یا نقاشی؟
به نظر من اعجاز سیدالشهداست. ما معماری‌های خوبی داریم اما این کتیبه‌ها وقتی در فضای محرم و یک مکان مقدس انجام می‌شود می‌بینیم چقدر جذاب است. شاید اگر برای جای دیگری این کتیبه‌ها را استفاده کنیم این قدر جذاب و گیرا نباشد. دلیل ماندگاری شعرهای محتشم هم همین مسئله است. محتشم هم اگر مثل شاعران دیگر از عشق‌های پست می‌گفت هیچ وقت در تاریخ ماندگار نمی‌شد. 

■ شعرهای کتیبه‌ها بیشتر همان شعر محتشم است، چرا از محتوای جدیدتری استفاده نمی‌شود؟
یک نوآوری جدیدی باید صورت بگیرد. البته دیده شده که بر برخی کتیبه‌ها مقتل‌هایی هم نوشته‌اند که به نظر من کار درستی نیست. نباید از واقعه کربلا تنها به قسمت درگیری‌هایش اشاره کرد؛ اصل آن حماسه و حرکت عظیم امام(ع) است که باید مورد توجه قرار بگیرد. اگر دقت کرده باشید روضه خوان‌های ما هم خیلی لطیف به حوادث روز عاشورا اشاره می‌کنند. مردم همین را می‌فهمند. کار اشتباهی است که ما بخواهیم روی کتیبه مقتل بنویسیم. شعرهای محتشم هم آن‌قدر برای ما تکرار شده که دیگر حالت خبری پیدا کرده است. ما شاعرانی داریم که این واقعه را خیلی لطیف‌تر و امروزی‌تر به تصویر کشیده‌اند؛ به عنوان مثال در واقعه عاشورا قاسم صرافان شعری دارد که خیلی امروزی است و می‌توان از آن در کتیبه‌ها استفاده کرد که ما این کار را انجام داده‌ایم. 
ما همیشه می‌گوییم صفویه این هنرها را دارد، قاجاریه این هنرها را دارد، مگر ما در حال حاضر هنر نداریم؟ ما هم باید هنرمان را جایی به نمایش بگذاریم تا ویژگی هنر انقلاب اسلامی هم مشخص شود و بدانیم که ما هم پس از انقلاب دارای سبک هنری خوب و فاخری شده‌ایم. 

■ وضعیت امروز این هنر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
هجوم زیادی که به هنر کتیبه نویسی شد از طرفی یک اتفاق مثبت بود و از طرف دیگر یک اتفاق منفی. منفی از این جهت که عده زیادی بدون داشتن شرایط و توانایی لازم وارد این هنر شدند و کار را خراب کردند. این عده عموماً اشعاری در کتیبه‌ها استفاده می‌کنند که مناسب کتیبه نیست و مثبت از این جهت که مردم بیشتر با این کتیبه‌ها آشنا شدند و دسترسی به آن‌ها ساده‌تر شد. گرچه ما هنوز اول راه هستیم و با یک کتیبه خوب و عالی فاصله زیادی داریم اما به طور کلی اگر درست پیش برویم من خیلی خوش بین هستم که در سال‌های آینده کارهای فاخرتری تولید کنیم.

انتهای پیام/