قدس انلاین-گروه استان ها-سمانه محمدزاده ثانی: به روزهای آخر پاییز نزدیک می شویم؛ روزهایی که نوید شروع زمستان و فصل برف را به ما می دهد.

از دیرباز ما ایرانی ها روز آخر پاییز را یلدا نامیدیم، یلدایی که بلندترین شب سال لقب دارد.

 برای گرامی داشت آن جشن می گیریم و خود را آماده ورود به فصل سرما می کنیم.

«شب یلدا» از قرن‌ها پیش با آداب خاصی گرامی داشته می‌شد؛ هرساله شب‌نشینی در خانه پدربزرگ‌ها به دلیل احترام و حرمتی که ایرانیان برای پدران و مادران قایل هستند، انجام می‌شود.

«یلدا» در خراسان به شب «چله» یا چله نشینی معروف است در این شب، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها با شاهنامه خوانی، تفأل به دیوان حافظ و قصه‌گویی و روایت کردن داستان‌های طولانی از اسطوره‌های باستان، میهمانان خود را سرگرم می‌کردند.

خراسان شمالی که به سرزمین گنجینه فرهنگ ها شهرت دارد دارای اقوام گوناگون ترک، کرمانج، ترکمن، تات و حتی بلوچ است که طولانی ترین شب سال《یلدا》در نزد هریک از این اقوام با ویژگی های خاص برگزار می شود.

آداب و رسوم کرمانج‌ها درشب چله

خواندن ترانه‌های دنباله‌دار بومی با مضامین عاشقانه یا امید و صمیمیت، نقالی خوانی در کنار بهره‌مندی از هنرمندی نوازندگان و بخشی‌ها ازجمله جعفرقلی شاعر کرمانج که بیشتر در روستاها فعالیت داشتند، بیشتر در میان کردها مرسوم بود؛ خوانندگی و نوازندگی با موضوع شب و تاریکی و قرائت اشعار گذشته نیز مرسوم بوده است.

اهالی هر روستا به تناسب محصولاتی که داشتند و آنچه کاشته می‌شد، تنقلات مخصوص این شب را ذخیره می‌کردند، همچنین ذبح گوسفند و قورمه کردن گوشت آن، نگه داشتن کدو تنبل و هندوانه روی کاه در کنار آونگ کردن شماری از میوه‌ها مثل انگور از روش‌های نگهداری خوراکی‌های این شب در نبود یخچال بوده است.

در این شب از میوه‌های سرخ نظیر هندوانه و انار که به دلیل دانه‌های فراوان آن نمادی از فراوانی و زایش است، استفاده می‌شود؛ این میوه‌ها یک نوع پایان ناپذیری را نشان می‌دهد و بیانگر این مسأله است که شب یلدا هر چقدر طولانی باشد، ولی ما در حال رشد و زایش هستیم.

بیشتر میوه‌ها در حکم واکسنی برای پیشگیری از بیماری و به ویژه سرما خوردگی بوده است.

همچنین در گذشته دو آیین برجسته مرسوم بود که اولی با عنوان «چله لق» یا «چله گی» یکی دو روز قبل از یلدا یا همان شب چله متداول بود.

در این آیین که برای تازه عروس و دامادها برگزار می شد و هنوز هم وجود دارد، طبق ها و سینی هایی شامل قند، برنج، حلوا، اگر میوه بود میوه، تهیه و تزیین می شد و اگر خانواده ثروتمند بود گوسفند یا گوشت نیز همراه هدایا از طرف خانواده داماد برای عروس فرستاده می شد.

در مقابل، خانواده عروس نیز برای برگرداندن سینی ها طبق رسم«عوض فرستادن» چیزهایی مشابه تهیه می کردند و برای خانواده داماد می فرستادند.

در این شب مردم از غذاهای خیلی ساده استفاده می کردند و از گوشت و برنج هم خبری نبود.

اگر خانواده ای توان داشت «قابلی» یا همان استانبولی و کاچی تهیه می کرد و اگر نه، غذاهای ساده ای آماده می کردند. 

در گذشته تنقلات و میوه هم فراوان نبود،  نهایت کاری که می کردند این بود که تخمه های هندوانه ای را که قبلاً خشک کرده بودند، تفت می دادند و به همراه ذرت بو داده وشلغم و کدو حلوایی و چغندرو انگور که مخصوص چنین شب هایی آونگ می کردند استفاده می کردند.

 البته همه این ها در یک خانه پیدا نمی شد. با وجود این کم رونقی، ماه های زیادی را منتظر همین یک شب می شدند، واقعاً لذتبخش هم بود.

 در کمال سادگی و بی ریایی همه فامیل دور هم جمع می شدند و بزرگان فامیل شروع می کردند به قصه گفتن و خاطره تعریف کردن. 

این دور هم جمع شدن فامیل برکات زیادی هم داشت و جدای از بجا آوردن صله رحم اتفاق های خوبی هم می افتاد. خصوصاً مرسوم بود که در شب چله مشکلات و سوء تفاهم ها رفع می شد، برای دختر و پسرهای جوان فامیل تصمیم گیری می شد.

آداب تات ها

در مناطق تات نشین‌، مردم در ایام چله کوچک و بزرگ به جمع آوری هیزم می‌پرداختند تا شب یلدا در میدان فراخی، آتش بیفروزند؛ سپس از روی آتش می‌پریدند. همچنین در پشت بام‌های کاهگلی نیز نوعی هیزم را خرمن می‌کردند و آتش می‌زدند به گونه ای که شعله‌های آنکه آتش شادی محسوب می‌شد، بسیار چشمگیر بود. مردمان این خطه همچنین چوب‌هایی را که با نخ و پارچه مزین شده بود، به نفت آغشته می‌کردند و به نشانه شادی، نشاط و سرور به آسمان پرتاب می‌کردند. در این شب، خویشاوندان دور هم جمع می‌شدند و به نقل قصه و روایت زندگی‌های گذشته می‌پرداختند و گاهی اوقات داستان‌های منثور ادب پارسی یا شاهنامه و قصه‌های هزار و یک شب را نقل می‌کردند.

تفأل به دیوان حافظ از دیگر آیین‌های شب یلداست و دختران و پسران مجرد از پیران و بزرگان خاندان می‌خواستند تا با تفألی به دیوان حافظ، بخت خود را بیازمایند.

کدو، انار، هندوانه، انگور، هویج، گلابی‌های زمستانی، زردک، خربزه زمستانی، شیره انگور، تخمه و حلوای محلی که ترکیبی از شیره انگور و آرد نخود بود، پای ثابت خوراکی‌های این شب بوده است.

اهمیت شب یلدا برای ترک های استان

در خراسان شمالی آیین‌های ویژه وجود دارد که گفتن قصه‌های کوتاه، فکاهی و مثل‌ها از جمله آن هاست. بین اقوام استان، مراسم شب یلدا بین ترک‌ها و فارس‌ها با قوت بیشتری رایج بوده است.

مردم عقیده داشتند که باید در این شب، چراغ خانه‌های خود را تا صبح روشن نگه دارند و با جمع شدن دور کرسی در منازل بزرگان قوم، شب را به صبح پیوند می‌زدند.

احترام به بزرگ‌ترها به ویژه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در شب یلدا اهمیت ویژه‌ای داشت.

خوراکی های مخصوص ترکمن‌ها در شب یلدا

قدیم‌ترها، ترکمن‌ها انواع و اقسام خربزه و دانه آن را برای این شب تهیه می‌کردند که یکی از آن‌ها «واخ آرمان» نام دارد و در کنار آن از کدوی تکل قوز که در دورترین روستای استان خراسان شمالی به همین نام و در نقطه صفر مرزی برداشت می‌شد، بهره می‌بردند. این کدو نزد ترکمنان معروف ترین نوع کدو در استان‌های خراسان شمالی و گلستان است.

گفتنی است همه این آیین و مراسم بهانه‌هایی برای گردهم آمدن خانواده‌ها، بجای آوردن صله ارحام و رفع کدورت های احتمالی بین خویشاوندان است. که پیشینیان در هر فصل به بهانه‌ای سعی می‌کرده‌اند تا اقوام را جمع کرده و صلح، صفا و صمیمیت را در بین آنان حکمفرما کنند.

انتهای پیام/