زهرا صالح‌نژاد/
درگز یکی از باستانی‌ترین و قدیمی‌ترین مناطق ایران است. این شهر با قدمتی حدود ۷۰۰۰ سال در مرز ایران و ترکمنستان قرار گرفته است. این شهر را دوران پیش از اسلام به «دارا گرد»، «دارا گرذ»، «نیسایا» و بسیاری نام دیگر می‌شناخته‌اند. البته درباره نام‌گذاری امروز این شهر شماری گفته‌اند چون در این ناحیه بیشه و درخت گز زیادی وجود داشته، به «دره گز» سرشناس شده است که به نظر صحیح نمی‌رسد.
درگز، به علت مجاورت با مرز ایران و جمهوری ترکمنستان از اهمیت سیاسی و نظامی خاصی برخوردار است. بیشتر آثار تاریخی این شهر به دوره افشاریه تعلق دارند، از جمله قلعه مستحکم کلات نادری که در نزدیکی نوار مرزی قرار دارد.
محوطه باستانی بندیان
محوطه باستانی بندیان بزرگ‌ترین گچبری یافت شده از دوران ساسانی است. این محوطه در سال ۱۳۶۹ در اثر کارهای تسطیح اراضی کشاورزی کشف شد و از سال ۱۳۷۳ تاکنون در دست حفاری و بررسی باستان‌شناسی است. برج خاموشی نیز دراین محوطه وجود دارد.
در آتشکده گچ کاری‌های زیبایی از دوره ساسانیان وجود دارد که موضوعات آن عبارتند از: پیروزی بهرام پنجم بر پادشاه هپتالیان، مراسم مذهبی در حضور آناهیتا، معرفی افراد به شاه و صحنه ضیافت تاج بخشی به شاه. درون آتشکده آتشدانی زیبا یافت شده و پنج کتیبه به خط پهلوی در محراب آن قرار دارد.
پارک ملی تندوره
پارک ملی تندوره یکی از ۲۳ پارک ملی کشورمان است که به لحاظ نمونه‌های برجسته مظاهر طبیعی تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد. این پارک در نزدیکی مرز ترکمنستان و در منطقه‌ای کوهستانی با صخره‌ها و تپه ماهورهای متعدد و دره‌های ژرف و پرشیب پوشیده از گیاهان قرار دارد و یکی از بهترین زیستگاه‌های جانوران وحشی بویژه قوچ و میش اوریال است.
یارم تپه
یارم تپه یا به زبان محلی یاریم تپه شامل آثار نخستین سکونت اقوام دوره ماقبل تاریخ و روزگار باستان در دشت است و ظاهراً این اقوام از هزاره پنجم قبل از میلاد در این محل ساکن شده و مدارج ترقی را تا اواخر دوره ساسانی در این جلگه پیموده‌اند. یارم تپه به علت سکونت‌های مداوم شکل مرتب و منظمی را ندارد. تمدن یارم تپه را می‌توان معرف تمدن شمال شرقی ایران دانست که تاکنون مطالعه گسترده‌ای درمورد آن نشده است. برخی از نقوش بر روی سفال‌ها منحصر به فرد بوده و د ارای خصوصیات و مشخصات محلی می‌باشد. این تپه تاریخی در حدود ۵۰۰ متری غرب بندیان و در مجاورت رود درونگر قرار دارد.
دره چهلمیر
پارک ملی تندوره دارای دره‌های عمیق و چشم نوازی است که معروف‌ترین آن‌ها دره چلمیر است که در بخش شرقی پارک قرار دارد. دره چلمیر مهم‌ترین تفرجگاه مردم درگز نیز محسوب می‌گردد و هر سال در فصل تابستان بخش پایینی دره تعداد کثیری از مردم ناحیه را به خود جلب می‌کند.
قبرستان گبرها
بنا بر متون و منابع کهن پیشینه این محوطه به قرون ۶ تا ۹ هجری و دوران ایلخانی باز می‌گردد. در این متون از زرتشتیان و مغ‌ها تحت نام گبرها یاد شده است. این گروه از زرتشتیان در زمان ایلخانان به درگز مهاجرت کرده و در روستاهای جلفا، خیرآباد مرکزی و پالکانلو مسکن گزیده‌اند و احتمالاً به همین سبب مکان مزبور به قبرستان گبرها معروف گردیده است. این قبرستان بر روی تپه‌ای قرار گرفته است.
بقعه علامه شهرستانی
از مزارات معتبر شهرستان درگز بقعه منسوب به مدفن علامه شهرستانی است. وی در علوم کلام و اصول، تفسیر و حدیث و فلسفه و ادب از نامداران عصر خود به شمار می‌رفت و رسائل و کتب بسیاری از خود برجای نهاده است.
حمام جشن‌آباد
ابن بنا در روستای جشن‌آباد از توابع دهستان شهرستان و بخش نوخندان به فاصله ۲۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان درگز واقع شده است. به استناد مدارک و شواهد موجود تاریخ ساخت این حمام به دوران قاجاریه باز می‌گردد. حمام جشن‌آباد به همت شخصی موسوم به حاج حیدر حیدری ساخته شده، لیکن بعدها توسط اهالی روستا به صورت بنایی عام‌المنفعه خریداری شد.
تفرجگاه امام قنبر
تفرجگاه امام قنبر در میان ارتفاعات الله اکبر و در نزدیکی روستای داغدار واقع شده است. این تفرجگاه چشم‌اندازها و مناظر زیبای طبیعی، درختان گوناگون بسیار و همچنین نهرها و رودخانه‌ای جاری دارد. مهم‌ترین دلیل معروفیت تفرجگاه امام قنبر وجود چشمه‌های آب گرم معدنی است که اهمیت ویژه‌ای دارد. این چشمه‌ها دارای آب گرم معدنی با خواص مؤثر دارویی هستند.
پلکان نادری
در گردنه جنوبی کوه‌های الله اکبر کنار شوسه نزدیک روستای کپکان راهی قرار دارد که حدود ۵۵ خم ۹۰۰ پله است که بر اثر تراش سنگ‌ها ایجاد شده است. عرض هر پله ۳ متر و پهنای آن ۳۰ متر و ارتفاع آن ۱۳ سانتی متر است. در کمرگاه پلکان سه کتیبه مربوط به این اثر وجود دارد که به سختی قابل خواندن است.
نادرشاه افشار در این شهرستان که زادگاه خودش بود، به خاطر گذر دادن تجهیزات و افرادش به شهرهای دیگر به دلیل صعب العبور بودن، در دل کوه‌ها راه مالرو و ارابه رو در ارتفاعات دشوار الله اکبر احداث کرد که نشانه عزم و اراده نادری بود. این راه مدت‌های مدیدی طول کشید، اما به پایان رسید.
