محمود مصدق/
افزایش کیفیت تحصیلی همواره یکی از دغدغه و اهداف مهم نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران بوده است. دلیلش هم کاملاً روشن است؛ چون توسعه کشور در ابعاد مختلف بدون توجه و تمرکز ویژه بر تعلیم و تربیت و برخورداری از افراد توانمند ممکن نیست.
از سویی می دانیم که یک نظام آموزشی با کیفیت مبتنی بر دانش آموزان و معلمان با انگیزه، برنامه های درسی مناسب و به روز، ارزشیابی و هدایت تحصیلی مناسب ، امکانات کافی برای یادگیری، مدیریت مشارکتی و... است.
با این حال پرسش این است که کیفیت آموزش در ایران بویژه در سطح پایه و متوسطه اول و دوم چگونه است؟ آیا ما شاهد پیشرفت تحصیلی دانش آموزان هستیم یا اینکه روند آن گونه نیست که از قبل پیش بینی شده است؟ اگر این گونه است ایراد یا موانع کار کدامند و برای عبور از آن ها چه باید کرد؟
روش های آموزشی تغییری نیافته است
جبار کوچکی نژاد ؛ عضوکمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در پاسخ به قدس کمبود اعتبارات مالی نظام آموزشی ، اجرای روش های سنتی آموزش و عدم تغییرات اساسی در کتب درسی را از دلایل عمده افت تحصیلی دانش آموزان می داند و می گوید: روش ها و ابزارهای آموزشی ما همچنان سنتی و مربوط به چندین دهه قبل است و این موضوع پذیرفته نیست. از سوی دیگر طبق قانون برنامه ششم وزارت ارتباطات و وزارت آموزش و پرورش موظفند همه مدارس کشور را هوشمند کنند. هوشمند شدن مدارس در واقع به معنی تغییر شیوه های آموزشی مدارس است.در حالی که اکنون درصد مدارس کشور که هوشمند شده اند بسیار پایین است.به عبارت دیگر وزارت ارتباطات هیچ اقدام خاصی در این زمینه نکرده و خود آموزش و پرورش هم توان ندارد . در نتیجه روش های آموزشی ما تغییری نیافته است و تا زمانی که این اتفاق نیفتد نتیجه خاصی نخواهیم گرفت، بلکه فقط هزینه سنگینی برای آموزش چند میلیون دانش آموز می کنیم . به طوری که افراد، فوق لیسانس می گیرند و تازه بعد مجبور می شوند به سازمان فنی و حرفه ای بروند تا در آنجا آموزش هایی را ببینند و چیزی یاد بگیرند .
معلم ،حرف نخست را می زند
ابراهیم سحرخیز؛ معاون اسبق آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش هم با اشاره به اینکه کیفیت آموزش تابع یکسری مؤلفه هایی است به قدس می گوید:مهم‌ترین این مؤلفه ها معلم است، یعنی معتقدم معلم در مرحله کیفیت آموزش حرف نخست را می زند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر با سه دسته مدارس دولتی عادی، مدارس دولتی خاص و مدارس غیر دولتی مواجه هستیم ، می افزاید: در مدارس دولتی عادی کیفیت آموزشی خوب نیست .به دلیل اینکه ما در چند مورد کوتاهی کردیم . نخست اینکه به معلم به عنوان حیاتی ترین عنصر اثر گذار بر کیفیت آموزش و پرورش توجه نکردیم .یعنی معلم انگیزه کافی ندارد. البته نداشتن انگیزه خود متأثر از عوامل مختلف است که یکی از آن ها معیشت معلمان است که تأثیر بسیار زیادی بر روی کیفیت آموزش گذاشته است. یک سری از بحث ها هم به محیط کار بر می گردد.برای مثال وقتی کلاس های 40 نفره به معلم می دهید و معلمی که مجبور است به خاطر تأمین معاش در دو شیفت صبح و بعد از ظهر کار کند چنین معلمی دیگر فرصتی برای کسب اطلاعات و به روز شدن و استفاده از روش های نوین ندارد .
وی در همین زمینه می افزاید: توانمند سازی معلمان نیز در دستور کار آموزش و پرورش قرار ندارد . یعنی همچنان که کتاب های درسی تغییر پیدا می کند می بایستی اطلاعات و توانمندی معلمان هم افزایش پیدا کند و آنان به روز شوند؛ که متأسفانه این موضوع در مدارس عادی دولتی وجود ندارد .
ارزشیابی ما باید پژوهش محور و فرایند محور شود
وی اضافه می کند:از سوی دیگر دانش آموزان هم انگیزه کافی برای یادگیری بویژه در دوره دوم متوسطه ندارند. ضمن اینکه اتفاقات دیگری هم افتاده که موجب سلب انگیزه معلمان شده است. برای مثال آموزش و پرورش 40 هزار معلم خرید خدمتی را پای کار می آورد تا دستمزد بالاتری ندهد. یا بتواند مقابل معلمانی که برای افزایش حقوق فشار می آورند مقاومت کند. در حالی که کار این افراد بویژه در دوره ابتدایی از کیفیت مناسبی برخوردار نیست.
وی نتایج ضعیف دانش آموزان ایرانی را در آزمون های تیمز و پرلز بهترین دلیل اثبات کننده افت تحصیلی دانش آموزان کشور در سال های اخیر عنوان می کند و می گوید : متأسفانه این آزمون ها حاکی از آن است که در حال پسرفت هستیم .
وی با بیان اینکه طبق سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش قرار بوده در دوره ابتدایی نظام ارزشیابی تغییر پیدا کند، می افزاید: ارزشیابی ما باید پژوهش محور و فرایند محور شود؛ اما ما یک ارزشیابی توصیفی انجام می دهیم – البته قبول دارم این نوع ارزشیابی در کشورهای پیشرفته انجام می شود منتها در آن کشورها ارزشیابی توصیفی به صورت باز و تشریحی است که معلم وضعیت ریاضی، املا، انشاء ، سایر دروس و حتی رفتار دانش آموزان را به صورت باز توصیف می کند- اما در ایران ارزشیابی توصیفی را گزینه ای کرده ایم . یعنی فقط شرایطی فراهم کردیم تا اگر یک دهه قبل تعدادی از دانش آموزان مردود می شدند حالا با این شیوه ارزشیابی به ظاهر مردودی دانش آموزان را برداشته ایم.در مجموع نه معلم به درستی در زمینه ارزشیابی توصیفی خوب تربیت شده و نه والدین و دانش آموزان با این شیوه آشنایی دارند.
وی همچنین وضعیت کیفیت آموزشی در مدارس غیر دولتی را بدتر از مدارس عادی دولتی ارزیابی می کند و می گوید: آزمون نهایی پیشرفت تحصیلی که به صورت یکسان و همزمان در سطح کشور برگزار شده است؛ نشان می دهد که دانش آموزان مدارس غیر دولتی در رتبه آخر قرار دارند .یعنی میانگین معدلشان دو نمره کمتر از نمره دانش آموزان مدارس عادی دولتی است. البته بین مدارس غیر دولتی بعضی از آن ها از کیفیت آموزشی خوبی برخوردارند، اما ما در کشور 15 هزار مدرسه غیر دولتی داریم که اگر بعضی از آن ها که به دلیل انتخاب دانش آموزان ممتاز ، اخذ شهریه های بالا و... کیفیت خوبی دارند را جدا کنیم آن وقت می بینیم کلیت آن ها از کیفیت آموزشی خوبی برخوردار نیستند؛ بنابراین در مجموع می توان گفت آموزش و پرورش به لحاظ کیفیت تحصیلی روند رو به رشدی نداشته بلکه حتی با یک شیب ملایم حرکت نزولی داشته است. یعنی هر سال بدتر از سال قبل شده است.
وی با بیان این که راهکارهای حل مشکل یاد شده و افزایش کیفیت تحصیلی دانش آموزان در سند تحول بنیادین آمده است،می گوید:مهم‌ترین راهکار ممکن تربیت معلمان فکور، هوشمند و با انگیزه است علاوه بر این باید استاندارد سازی کلاس ها و تعداد دانش آموزان حاضر در کلاس ها را داشته باشیم چون مدارس دو شیفت یعنی افت تحصیلی. همچنین افزایش امکانات و تجهیزات آموزشی مثل کارگاه و آزمایشگاه ها باید در دستور کار باشد. در واقع اگر عواملی که موجب افت تحصیلی شده است را اصلاح کنیم قطعاً حرکت مثبتی را در آموزش و پرورش شاهد خواهیم بود .
