به گزارش گروه فرهنگی قدس آنلاین، تئاتر دفاع مقدس و نسبت مشخصی که با زمان و تقویم دارد آن را نسبت به دیگر گونه های نمایشی مهجور و آسیب پذیرتر کرده است. ژانری که هر از گاهی به واسطه مناسبت های تاریخی از پشت تاریک صحنه بیرون کشیده می شود و در یکی دو جشنواره ویژه دفاع مقدس و مقاومت رخی نشان می دهد. علاوه بر این، اغلب کارگردانان و نمایشنامه نویسان این حوزه نیز همواره از مظلومیت رفته بر این ژانر و عدم حمایت ها و کم لطفی متولیان فرهنگی در بزنگاه های مهم سخن می گویند اما این سوال همچنان پابرجاست که جایگاه این ژانر در حلقه میان هنرمندان و مسئولان کجاست و این روزها تئاتر دفاع مقدس با چه مسائل و مصائبی دست و پنجه نرم می کند. شهرام کرمی مدیرکل هنرهای نمایشی، کارگردان و نمایشنامه نویس باسابقه تئاتر معتقد است تعامل و مشارکت مولفه اصلی در سیاستگذاری های مبتنی بر بهبود وضع تئاتر دفاع مقدس است و خوشبختانه مخاطب همراه همیشگی این ژانر تئاتر بوده است. گفت و گوی مفصل قدس با وی را در ادامه می خوانید.
هنرمند، مخاطب و مدیریت فرهنگی سه ضلع موثر تئاتر دفاع مقدس است که هر از گاهی پیکان انتقادات یکی از این سه رأس را نشانه می‌رود. هنرمندان معتقدند مسئولان کم کاری می‌کنند، متولیان مدعی حمایت از تئاتر دفاع مقدس هستند و مخاطب نیز از آثار کلیشه‌ای دلزده است. اشکال ماجرا کجاست؟
به نظرم این موضوع از چند جهت قابل بررسی است و بهتر است در ابتدای بحث حوزه مخاطب را جدا کنیم. معتقدم مخاطب از اثر فاخر و ارزنده به ویژه کار هنری خلاق استقبال می‌کند. مخاطبان مهمترین سرمایه هنر دفاع مقدس به ویژه تئاتر هستند، تجربه این را اثبات کرده است. نگاهی به نمایش‌های دفاع مقدسی پرفروشی مانند «خنکای ختم خاطره»، «ترن» و ... نشان می دهد که این ژانر با استقبال مواجه شده و حتی در سینما هم شاهد این هستیم که فیلم‌های دفاع مقدسی با استقبال خیلی خوب مخاطبان روبه‌رو می شوند. بنابراین اگر اثری ارزشمند باشد مخاطبان از آن استقبال می‌کنند. اما نقش مسؤولان و هنرمندان در این میان انکارناپذیر است.
معتقدم هنرمند با نگاه خلاقانه و احساس تکلیف سراغ مضامین دفاع مقدسی می‌رود و اثر هنری اش را خلق می‌کند. بنابراین چیزی که اینجا اهمیت دارد شرایطی است که باید برای هنرمندان ایجاد کرد. به طور مثال یکی از شاخه‌های هنر انقلاب اسلامی، دفاع مقدس است. ما دفاع مقدس را صرفاً به عنوان یک واقعه تاریخی نمی‌شناسیم بلکه آن را به عنوان یک رویداد تاریخی در نظر می‌گیریم که منجر به ایجاد یک فرهنگ، مضمون و اندیشه ویژه شده و همه اینها تحت عنوان هنر انقلابی معنا می‌شود که در آن کرامت انسانی، روحیه مقاومت، گذشت و ایثار به عنوان محور مضامین مدنظر قرار می گیرد و می تواند بسیار متنوع هم باشد. حتی می توان فارغ از موضوعات جنگ تحمیلی نگاه گسترده تری درخصوص رفتار و کنش انسانی نیز داشت.
بنابراین بسیار مهم است که این انگیزه در هنرمند ایجاد شود. گاهی اوقات این انگیزه ها فردی و گاهی به شکل راهبردی، بنیادی و جریان ساز توسط نهادهای متولی فرهنگ و هنر ایجاد می شود. با این اوصاف یکی از شاخصه‌های اصلی فعالیت هنری تئاتر دفاع مقدس را ایجاد شرایط مناسب توسط نهادهای متولی، مدیریت ها و افرادی می دانم که مسئولند در این حوزه شرایط لازم را ایجاد کنند.
حوزه هنری، انجمن تئاتر دفاع مقدس، بنیاد روایت فتح و ... از متولیان تئاتر دفاع مقدس هستند. چقدر در سیاست های گذاری‌هایشان به رویکرد تعاملی میان نمایشنامه نویسان، کارگردانان و مسئولان فرهنگی توجه کرده و از آثار دفاع مقدسی حمایت می کنند؟
این حمایت وجود دارد و می‌توان گفت وقتی صحبت از تئاتر دفاع مقدس می‌شود تمام نهادهای فرهنگی هنری جزو تکلیف خود می‌دانند از وقایعی که مختص تئاتر دفاع مقدس است حمایت کنند. ضمن اینکه تمام نهادهای فرهنگی و هنری سعی می‌کنند به تناسب آنچه در اختیارشان است و ظرفیت‌هایی که دارند این کار را انجام دهند. اما مشکل اصلی ما در این حوزه این است که هماهنگی بین نهادها و همکاری آنها با یکدیگر وجود ندارد، زیرا آنها سیاست گذاری واحدی را دنبال نمی‌کنند.
مسئله اینجاست که برخی از این نهادها امکانات و اختیارات محدودتری دارند و به تناسب این اختیارات این امکان را ندارند که از این ظرفیت ها استفاده کنند اما اگر سیاست گذاری هماهنگی بین همه اینها شکل بگیرد می‌توان از همه نهاد و امکاناتشان به درستی بهره برد. به عنوان مثال شاید نهادی مانند بنیاد روایت فتح سالن اختصاصی دارد اما بودجه‌ای برای حمایت در اختیارش نیست. حال اگر این ظرفیت موجود در کنار یک نهاد دیگری قرار بگیرد که بتواند بودجه را اختصاص دهد به نظرم می توان از آن به خوبی استفاده کرد.
یکی از ایرادات محتوایی که به تئاتر دفاع مقدس وارد است و از آن رنج می برد، بحث نمایشنامه است. علیرغم این که در ادبیات داستانی منابع قابل توجهی وجود دارد اما اقتباس در تئاتر دفاع مقدس کمرنگ است. علت چیست؟
در وهله اول باید بررسی کنیم و ببینیم اقتباس از کدام حوزه مانند داستان، خاطره، وقایع نگاری و ... قرار است اتفاق بیفتد و باید ببینیم که اساساً در آن بخش چه منابعی وجود دارد. به نظرم این منابع به ویژه منابع ادبی ـ هنری در این حوزه محدود است و به همین دلیل است که تبدیل به یک جریان نشده است. البته آثاری هم داریم که از یک روایت معروف برداشت و اثر جدیدی خلق شده اما آنچه در هنر اهمیت دارد این است که نمایشنامه نویس از یک متن برداشت کند یا الهام بگیرد و اثر جامع هنری را در آن موضوع لحاظ کند. مثلاً یک رمان معروف جهانی دستمایه خلق یک درام شود. متاسفانه ما در این حوزه دچار ضعف هستیم.
غنی‌ترین بخشی که در دفاع مقدس داریم خاطره نویسی و وقایع نگاری رویدادهای دفاع مقدس است که اینها معمولاً از منابعی است که در تئاتر استفاده می‌شود اما داستان‌های زیادی نداریم، حتی فیلم‌های موفق زیادی هم وجود ندارد و نمایشنامه‌های قابل توجهی هم در این عرصه منتشر نشده و یا در اختیار قرار نگرفته است که بتواند الهام بخش آثار جدید باشد. من معتقدم جریان اقتباس زمانی اتفاق می‌افتد که منابع متعدد، متنوع و غنی در این حوزه وجود داشته باشد.
شما در مرکز هنرهای نمایشی برنامه ای برای حمایت از ادبیات نمایشی دفاع مقدس دارید؟
اتفاقاً به دلیل این که خودم درام نویس هستم به این حوزه اهمیت بسیاری می‌دهم و معتقدم بنیادی ترین بخش تئاتر نمایشنامه نویسی است، از زمانی که به مرکز هنرهای نمایشی آمده ام نیز سعی‌ام بر این بوده که به این حوزه توجه کنم و به همین دلیل نیز طرح ویژه مجموعه نمایش «قلم روشن» را به مناسبت هفته دفاع مقدس آغاز کرده و به ده نمایشنامه نویس شناخته شده هم سفارش کار داده‌ایم که درباره شخصیت ۱۰ شهید دفاع مقدس اثر تولید کنند. فصل اول این کار با هدف تولید نمایشنامه‌هایی با مضامین دفاع مقدس شروع شده است و فکر می‌کنم در این حوزه می‌توان بیشتر کار کرد و جلسات نمایشنامه خوانی برگزار کرد و به سمت تولید نمایشنامه های موفق رفت. این ها از اتفاقاتی است که در این حوزه می توان به آنها رسید. ما گام اول را در سال جاری و در هفته دفاع مقدس برداشته ایم و هدفمان این است که این برنامه را تداوم ببخشیم و در چند فصل مختلف ادامه دار باشد.
اما مشکل اینجاست که نمایش های دفاع مقدسی محدود به زمان‌های خاصی است.
این حرف کاملاً درست است اما اتفاقاً این پروژه اصلاً مناسبتی نیست. واقعیت این است که دفاع مقدس یک تاریخ تقویمی است که هویت این اتفاق را به ما یادآوری می کند. این خوب است که در تقویم موضوعاتی برای ما یادآوری شود اما دفاع مقدس محدود به زمان و دوره خاصی نیست. همانطور که در ابتدای صحبت هایم نیز اشاره کردم دفاع مقدس موضوعی فراتر از جنگ هشت ساله است. یک فرهنگ، بینش و اندیشه است و در راستای هنر انقلاب اسلامی است که با شکل گیری یک واقعه تاریخی ایجاد شده و محدود به زمان مشخصی نیست.
شما یکی از اعضای شورای سیاست گذاری انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس هستید. در این انجمن چه برنامه و تمهیداتی اندیشیده شده و چه تصمیماتی اتخاذ می شود مبنی بر اینکه تعامل میان تئاتری ها بیشتر شده و تئاتر دفاع مقدس به رشد و تعالی برسد؟
در جلسات شورای سیاست گذاری درباره موضوعات مختلفی که می تواند به جریان تئاتر دفاع مقدس کمک کند گفت‌وگو و مسائل مختلف را بررسی می کنیم. خوشبختانه اعضای شورا از چهره‌های شناخته شده تئاتر دفاع مقدس هستند و با یکدیگر مواردی را دنبال می کنیم و ایده های مختلف را به بحث و بررسی می گذاریم تا بتوانیم به طرح و برنامه برسیم. طی جلساتی که تاکنون برگزار شده با دغدغه مندی به این موضوعات پرداخته ایم و مهم این است ایده ها و گفت‌وگوهایی که بین ما برای این موضوعات مطرح می شود بتواند تبدیل به یک جریان واحد و فعال برای اقدامات عملی شود.
به عنوان کسی هم که مسئولیت اجرایی دارید و سال‌ها هم در فضای نمایشنامه نویسی و کارگردانی حضور فعال دارید وضعیت امروز تئاتر دفاع مقدس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اگر بخواهم بگویم وضعیت خیلی خوب است یا اصلاً مناسب نیست، به چنین تحلیلی معتقد نیستم. من فکر می کنم جریان تئاتر دفاع مقدس یک ضرورت است. ما در طول سال معمولا آثاری را داریم که با مضمون دفاع مقدس تولید و اجرا می شود. این آثار یا سفارش مدیران هنری است یا دغدغه فردی هنرمند است اما تا وقتی این تبدیل به یک جریان مستمر نشود نمی‌توانیم از آن بهره کامل ببریم. چند اتفاق خوب هم در این سال ها شکل گرفته است. اولاً راه اندازی یک سالن ویژه تئاتر دفاع مقدس اتفاق خیلی خوبی است و من بارها گفته ام که باید سالن ویژه تئاتر کودک و نوجوان، تئاتر عروسکی و نمایش های آیینی سنتی داشته باشیم. این موارد از آن دست موضوعاتی است که هویت بخشی می کند و از طرفی دیگر هنرمندان فعال بسیاری داریم که با این نوع آثار دفاع مقدسی شناخته می شوند. مهم این است که ما جریان تئاتر دفاع مقدس را به یک جریان پویا، مستمر و همیشگی تبدیل کنیم.
انتهای پیام/
