قدس آنلاین: زید بن علی بن حسین(ع) فرزند امام سجاد(ع) است. او از جمله راویانی است که ۱۵ سال از عمرش در معیت پدر بود و پس از شهادت امام سجاد(ع) ۱۹ سال با امام باقر(ع) زیست و ۶ سال نیز در کنار برادرزاده‌اش امام صادق(ع) بود. در زمان او عوامل متعددی مانند ستم‌های بنی‌امیه به مردم، دعوت مردم کوفه، برخوردهای نادرست هشام بن ملک دهمین خلیفه اموی و از همه مهم‌تر تأثر شدید او از جریان عاشورا مانند بسیاری دیگر از علویان که قیام‌های متعددی را پس از عاشورا سبب شده بودند، همه دست به دست هم داد تا او در سال ۱۲۲ قمری علیه حکومت بنی‌امیه دست به قیام بزند و در این قیام در ۴۱ سالگی به شهادت برسد.
البته اقوال درباره این بزرگوار و حرکتش متفاوت است. به همین خاطر در گفت‌وگو با استاد سید علی موسوی‌نژاد، عضو هیئت علمی دانشکده شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب قم و کارشناس امور زیدیه و یمن به او و قیامش بیشتر پرداختیم.
زید شخصیت ممتازی داشت
استاد سید علی موسوی‌نژاد در ابتدا و با بیان اینکه درباره جناب زید، فرزند امام سجاد(ع) در منابع تاریخی، روایی و در همه منابع موجود از جمله منابع شیعه و اهل سنت، تعریف و تمجیدهای خاص و فوق العاده‌ای شده است، می‌گوید: او در بین فرزندان امام سجاد(ع)، پس از امام باقر(ع) شخصیت ممتازی شمرده شده است. امام باقر(ع) برادران دیگری نیز داشت که در بین همه آن‌ها زید دارای ویژگی‌های برتری بود و مرحوم سید مرتضی در نقل امامیه نیز بر این ادعا تأکید می‌کند.
او اضافه می‌کند: اگر برمبنای گزارش‌های تاریخی قبول کنیم او در بین سال‌های ۷۵ تا۸۰ هجری قمری متولد شده، متوجه می‌شویم دوران کودکی و نوجوانی را در کنار امام سجاد(ع) پشت سر گذاشته و در دامان پدر تربیت شده است. روایتی نیز وجود دارد که بر اساس آن صحیفه سجادیه توسط زید به دست ما رسیده است.
این استاد حوزه و دانشگاه بیان می‌کند: زید در دوران امامت امام باقر(ع) بالیده و اوایل دوره جوانی خود را طی کرده است. او رابطه نزدیکی با امام باقر(ع) داشت و از محضر ایشان کسب علم و معرفت کرده است. ما می‌توانیم شخصیت زید را یک شخصیت برون‌گرا و دارای روابط اجتماعی و سیاسی قوی در دوره جوانی بدانیم. او سفرهای مکرری به عراق و روابط ویژه‌ای با کوفیان و شیعیان کوفه داشت. چند سفر به شام و پایتخت جهان اسلام در آن زمان داشت و در حوزه امر به معروف و نهی از منکر چندین جلسه گفت‌وگو و درگیری مستقیم با خلیفه اموی و کارگزارنش در عراق و شام داشت.
زید فقیهی مفسر، شجاع و سخنور بود
موسوی‌نژاد اضافه می‌کند: جناب زید در دوره امامت امام صادق(ع) شرایط متفاوتی را تجربه کرد. شخصیت علمی زید یک شخصیت همه‌جانبه است. او مفسر قرآن بود و کتاب تفسیر در قرآن او یکی از نخستین تفاسیر این حوزه محسوب می‌شود. او کتاب حدیث فقهی دارد که مجموعه روایاتی از پدرش امام سجاد، جدش امام حسین(ع)، امیرالمؤمنین و پیامبر اسلام(ص) است؛ پس زید فقیهی مفسر و محقق، مجتهدی جامع‌الشرایط و بازوی توانمند امامان(ع) در دوره حیاتشان بوده است.
کارشناس امور زیدیه و یمن در ادامه توضیح می‌دهد: زید به غیر از اینکه عالمی فاضل و دانشمند بود و روابط اجتماعی قوی داشت؛ دارای شخصیتی شجاع، سخنور و سیاسی بود و امام باقر(ع) نیز این موضوع را تأیید کرده بود. دوره امامت امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و اوایل امامت امام صادق(ع) مصادف با ایام حکومت ظالمانه امویان بود و در اواخر دوره جوانی زید که با اواخر امامت امام باقر(ع) و اوایل امامت امام صادق(ع) مصادف بود، خلیفه بسیار بدکردار و بد سیرتی به نام هشام بن عبدالملک بن مروان بر جهان اسلام حکومت می‌کرد.
امر به معروف و احیای ارزش‌های اسلامی از اهداف قیام زید بود
او یادآور می‌شود: زید در راستای احقاق حق خاندان اهل بیت(ع) بارها امر به معروف و نهی از منکر کرد و با شخص خلیفه و کارگزارانش درگیر شد. درنهایت این موضوع منجر به دعوت کوفیان از زید شد که به عنوان فردی از خاندان پیامبر و آل علی(ع) از آن‌ها حمایت کند و یک‌بار دیگر بخت کنار زدن دستگاه ظالم اموی و روی کار آوردن خاندان اهل بیت(ع) را بیازماید.
عضو هیئت علمی دانشکده شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب قم خاطرنشان می‌کند: در صورتی که بتوانیم اهداف قیام زید را تقسیم کنیم، متوجه می‌شویم بخشی از این اهداف اسلامی به معنای امر به معروف و نهی از منکر، احیای ارزش‌های اسلامی و احقاق حق اهل بیت(ع) و بخش دیگر عدالت‌خواهی او است. برخی افراد زید را خون‌خواه ماجرای سال۶۱ هجری هم دانسته‌اند، البته شاید این امر خیلی پررنگ نباشد و باید در خصوص آن بررسی شود.
موسوی‌نژاد تأکید می‌کند: ما معتقد هستیم اهل بیت(ع) در کل با ظلم و ظالمان سازش نداشتند و بسته به شرایط و مقتضیات تصمیم می‌گرفتند در مقابل ظلم ظالمان و جریان خلاف ارزشی چه تکنیکی داشته باشند، اما در اصل راهبرد یک تعریف داشتند. همین امر سبب ایجاد سوءتفاهم می‌شد و عده‌ای از شیعیان آن را نمی‌پسندیدند و توقع داشتند حتماً کار سیاسی یا نظامی مستقیم شود. این طیف از شیعیان بحث جدیدی را پیش می‌آوردند که امام نباید در خانه بنشیند و حتماً باید قیام کند؛ این موضوع پس از قیام زید خیلی پررنگ‌تر شد.
نباید به شخصیت زید بی‌توجه باشیم
این پژوهشگر اضافه می‌کند: در این زمان برخی از شخصیت‌هایی که قیام کردند الگوی بخشی از شیعیانی شدند که ما آن‌ها را در تاریخ با نام زیدیه می‌شناسیم. بنابراین نهضت زید دو نوع نگاه به بحث امامت را پررنگ‌تر کرد و سبب اختلافی شد که برای ما بیشتر از یک سوءتفاهم نیست، زیرا نه امام صادق(ع) مخالف قیام بود و نه جناب زید همیشه دست به شمشیر بوده است. البته خیلی‌ها معتقد هستند نهضت جناب زید با هماهنگی امام صادق(ع) بوده و به باور ما زید از امام(ع) اجازه کلی داشته است.
کارشناس امور زیدیه و یمن در پایان خاطرنشان می‌کند: نکته این است که می‌توان درباره جناب زید بحث‌های زیادی کرد، اما آنچه باید بیشتر به آن توجه شود این است که نباید به شخصیت زید بی‌توجه و کم توجه باشیم. او مورد توجه ائمه(ع) بوده و امام باقر و امام صادق(ع) ارادت ویژه‌ای به او داشتند. از نظر منابع، سوگواری برای جناب زید سند دارد. وقتی خبر شهادت زید به امام صادق(ع) رسید برای او اقامه ماتم و طلب رحمت کرد. توجه به جناب زید و قیامش سبب می‌شود همگرایی بیشتری با امامیه و برادران زیدی مذهبمان که این روزها در یمن گرفتار ظلم مضاعف هستند، داشته باشیم و آن‌ها متوجه شوند ما مشکلی با جناب زید نداشته و نداریم و منابع ما همه تعریف، تمجید و تکریم این شخصیت است.
انتهای پیام/
