قدس آنلاین: مساجد پیوند وثیقی با انقلاب اسلامی دارند؛ از روزهای مبارزه علیه رژیم طاغوت تا دوران دفاع مقدس و پس از آن تاکنون که نقشی بی‌بدیل در مقابله با عوارض ناشی از شیوع ویروس کرونا ایفا می‌کنند؛ و اگرچه به لطف حضور جوانان پرشور انقلابی و ائمه جماعات روشن‌بین، مساجد بسیاری به‌صورت جهادی پای کار آرمان‌های انقلاب اسلامی ایستاده‌اند اما به‌نظر می‌رسد متولیان امر و مسئولان ذی‌ربط هنوز آن گونه که باید و شاید، اهمیت جایگاه مساجد را در جامعه اسلامی درک نکرده‌اند؛ به‌ویژه آنکه همین مساجد رکن رکین تمدن نوین اسلامی خواهند بود. در گفت‌وگوی پیش رو با محمدمهدی نجاتی، فعال فرهنگی و پژوهشگر حوزه مساجد به بازخوانی شاخصه‌های مسجد تراز انقلاب اسلامی با تأکید بر رهنمودهای رهبر معظم انقلاب پرداخته‌ایم که از نظر می‌گذرانید.
* مسجد تراز انقلاب اسلامی چه ملاک‌ها و شاخصه‌هایی دارد؟
از آنجا که انقلاب ما در وهله نخست یک انقلاب فرهنگی است و خاستگاه اصلی آن مسجد بوده، اکنون وقت آن رسیده که ما مساجدی داشته باشیم که تمام ارزش‌های فرهنگی انقلاب در آن وجود داشته باشند. معیار سنجش مسجد تراز رونق و وجود کارکردهایی است که مطابق مکتب اهل‌بیت(ع) از این کانون تحول و پایگاه انسان‌سازی شیعه انتظار می‌رود. مسجد تراز در واقع مسجدی است که همپای انقلاب حرکت می‌کند، تحول می‌آفریند، انسان‌سازی و جامعه‌سازی می‌کند و پیام انقلاب را به نسل‌های آینده می‌رساند؛ و می‌تواند به‌عنوان الگو به دنیا معرفی شود.
به‌عنوان مثال ما می‌توانیم از استاد شهید مرتضی مطهری به‌عنوان یک اندیشمند تراز انقلاب اسلامی یاد کنیم چون تمام انتظارات انقلاب اسلامی از تربیت یک اندیشمند اسلامی، مصلح و اثرگذار در این شهید بزرگوار تجلی یافته و ما می‌توانیم شهید مطهری را به‌عنوان الگو به دنیا معرفی کنیم. یک نمونه دیگر از رسیدن به مرتبه تراز انقلاب اسلامی در شهید حاج قاسم سلیمانی به‌عنوان یک مجاهد بدون مرز دیده می‌شود. در حقیقت، حاج قاسم پاسخی است به این پرسش که در مکتب امام خمینی(ره) مجاهدان نستوه چه ویژگی‌هایی دارند و چگونه تربیت شده‌اند.
* ما چطور می‌توانیم به مدل مسجد تراز انقلاب اسلامی دست پیدا کنیم؟
در واقع به دو روش می‌توان مسجد تراز انقلاب اسلامی را شناخت و پایه‌ریزی کرد؛ اول با بازنگری در اهداف فرهنگی انقلاب اسلامی و بررسی این موضوع که آیا تا به‌حال مسجد توانسته است به وسعت و گستردگی گذشت ۴۰ سال از انقلاب رشد و نمو پیدا کند و تجلی هنجارها و ارزش‌های این قیام الهی باشد؛ و دوم کشف و استخراج شاخصه‌های مسجد تراز انقلاب اسلامی از لابه‌لای سخنان بزرگان انقلاب و پرچمداران اصلی این نهضت.
وقتی امام راحل می‌فرمایند: «مسجد سنگر است؛ سنگرها را حفظ کنید» بدون تعارف و اغراق این جمله می‌تواند موضوع اصلی بسیاری از پایان‌نامه‌های دانشگاهی قرار بگیرد و به‌عنوان یک دکترین به دنیا معرفی شود. سنگر واژه‌ای مقدس است که در بحبوحه جنگ به آن پناه برده می‌شود. سنگر مکان شروع حرب است؛ هم از جان ما محافظت می‌کند و نگهبان رزمندگان اسلام است و هم باید از آن پاسداری شود و سالم و مستحکم باقی بماند تا کارکرد اصلی خود را داشته باشد؛ وقتی سنگر فتح شود هیمنه سپاه در هم می‌ریزد.
منبع بی‌بدیل و بی‌نظیر دیگری که ما برای طراحی مدل مسجد تراز انقلاب اسلامی در دسترس داریم سخنان و منویات مقام معظم رهبری با موضوع مسجد است.
* آیا در فرمایشات رهبر انقلاب به‌طور مشخص از مسجد تراز انقلاب اسلامی نام برده می‌شود و یا باید از لابه‌لای فرمایشات ایشان، شاخصه‌هایی را پیدا کرد که قابل تطبیق با مسجد تراز باشد؟
اگر ما به فرمایشات حضرت آقا به‌عنوان یک نقشه راه کامل و جامع نگاه کنیم، تمام رهنمودها و منویات ایشان به خصوص در عرصه فرهنگی با هدف رسیدن به جایگاه تراز انقلاب اسلامی مطرح می‌شود. بله؛ از بین سخنان ایشان می‌توان چارچوب‌های کلی رسیدن به رتبه مسجد تراز انقلاب اسلامی، تشکل تراز، هیئت تراز و حتی خانواده، جوان، دانشجو و طلبه تراز انقلاب اسلامی را کشف و استخراج کنیم و مبنای برنامه‌ریزی و اقدام و عمل قرار دهیم.
در موضوع مسجد هم همین طور است؛ به طور مثال در پیام حضرت آقا به نوزدهمین اجلاس سراسری نماز در بیرجند (سال ۱۳۸۹) و سخنان ایشان در دیدار با ائمه جماعات استان تهران (سال ۱۳۹۵)، ده‌ها ویژگی مسجد تراز وجود دارد که باید مورد کنکاش قرار گیرند.
* به طور مشخص در بیانات ایشان چه ویژگی‌هایی از مسجد تراز انقلاب اسلامی وجود دارد؟
ایشان در پیام خود به اجلاس سراسری نماز بیرجند از چهار دوگانه به هم پیوسته در مسجد سخن می‌گویند؛ نخستین دوگانه به هم پیوسته این است که مسجد هم خانه خدا و هم خانه مردم است؛ بنابراین یک شاخصه مسجد تراز انقلاب اسلامی رونق و حضور پررنگ و چشمگیر مردم در آن است؛ چنین مسجدی مأمن و پایگاه عموم و آحاد جامعه خواهد شد. در دوگانه به‌هم پیوسته بعدی، ایشان با تأکید مجدد بر همان موضوع می‌فرمایند که مسجد، خلوت انس با خدا و جلوت حشر با مردم است. معنای این سخن این است که در مسجد هم باید کارکرد عبادی تقویت شود و بسترهای تحقق اعمال مناسکی و شعائری دینی به بهترین شکل ممکن رقم بخورد؛ و هم کارکردهای اجتماعی آن به‌گونه‌ای تقویت شود که همواره در مسجد تجلی حضور، همبستگی، اتحاد، برادری، تعاون و نوع‌دوستی مردم قابل مشاهده و ملموس باشد.
ایشان در دوگانه به‌هم پیوسته بعدی که آن را وجه افتراق مسجد با عبادتگاه‌های رایج سایر ادیان برمی‌شمرند، می‌فرمایند که مسجد باید کانون ذکر و معراج معنوی و عرصه علم و جهاد و تدبیر دنیوی باشد. این مطلب بر ضرورت احیای دو کارکرد علمی و آموزشی از یک سو و انقلابی، جهادی و حماسی از دیگر سو تأکید بسیار دارد. برای تحقق این فرمایش می‌توان در مساجد جلسات کمک‌آموزشی درسی ترتیب داد؛ محافل دانش‌آموزی و دانشجویی ایجاد کرد و یا حتی دفاع برخی پایان‌نامه‌های دانشجویی و طلاب را در شبستان مساجد در حضور علاقه‌مندان انجام داد. در اهمیت تقویت کارکردهای جهادی و انقلابی نیز حضور این روزهای گروه‌های جهادی مسجدی در صف مقابله با کرونا و کمک به مستمندان و محرومان شاهدی است بر این مطلب که در مسجد حتماً باید این قبیل کارکردها و شاخصه‌ها تحکیم و تقویت شود.
دوگانه به‌هم پیوسته پایانی در بند اول این پیام آن است که مسجد باید در عین حالی که جایگاه عبادت است، همچنین باید پایگاه سیاست هم باشد که این بخش از پیام ایشان بر ضرورت احیا و تقویت کارکرد سیاسی مسجد به‌عنوان یکی دیگر از شاخصه‌های مسجد تراز انقلاب اسلامی اشاره دارد.
* به نظر می‌رسد که رهبر انقلاب بر پیوند معنویت با زندگی روزمره به کمک مسجد تأکید دارند؛ این طور نیست؟
دقیقاً؛ در همین پیام حضرت آقا به ضرورت رسیدن جامعه به سبک زندگی تراز انقلاب اسلامی به کمک مسجد اشاره می‌کنند و بر تأثیر مسجد در شکل‌گیری یک زندگی بانشاط، پاک، خردمندانه و سالم صحه می‌گذارند. ایشان مسجد تراز را مظهر پیوستگی دنیا و آخرت و فرد و جامعه برمی‌شمرند. به نظر می‌رسد یکی از راهکارهای تحقق این بخش از منویات ایشان، آن است که متولیان امر، کارشناسان و صاحبنظران به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که با کمک مسجد زندگی و نشاط عمومی جامعه تقویت شود و باور نادرست تضاد دنیا و آخرت و زندگی و بندگی از جامعه رخت بربندد.
* به بیانات رهبر انقلاب در دیدار با ائمه جماعات مساجد استان تهران نیز اشاره کردید؛ در آن دیدار ایشان چه نکاتی را مطرح کرده‌اند؟
در این دیدار حضرت آقا از امام جماعت به عنوان «محور مسجد» یاد می‌کنند و می‌فرمایند: «مسجد باید پایگاه انسان‌سازی، عمران دل و دنیا، مقابله با دشمن، بصیرت‌افزایی و زمینه‌سازی برای ایجاد تمدن اسلامی باشد» در این فرمایش ایشان در واقع بر ضرورت تقویت کارکردهایی مثل کارکرد روشنگرانه و بصیرت‌افزایانه و نیز کارکرد ترویجی و تبلیغی مسجد تأکید دوباره دارند.
در این دیدار چون مخاطب سخنان آقا، ائمه جماعات مساجد هستند، توصیه‌ها بیشتر جنبه عملیاتی و کاربردی دارند. مثلاً ایشان می‌فرمایند: «دل جوانان را با ایجاد جاذبه صحیح یعنی سخن و اقدام آمیخته با معنویت و عرفان واقعی جذب مساجد کنید تا کشور و جامعه از برکات فراوان حضور نسل جوان در مساجد بهره‌مند شود» یا اینکه ایشان در ادامه مسجد را به حصار و خاکریز فرهنگی تشبیه می‌کنند و می‌فرمایند: «یک مسئله دیگر در مورد مسجد عبارت است از هسته مقاومت. مقاومت وقتی گفته می‌شود، فوراً ذهن می‌رود به مقاومت نظامی، امنیتی و امثال این‌ها. خب بله، آن هم قطعاً مقاومت است، اما بالاتر از آن، مقاومت فرهنگی است. حصار و خاکریز فرهنگی در کشور اگر سست باشد، همه چیز از دست خواهد رفت».
یکی از راهکارهای تحقق این رهنمود یعنی تبدیل مسجد به یک خاکریز فرهنگی توجه امام جماعت به دو مقوله تربیت نیرو و کادرسازی است؛ کادرسازی یعنی اینکه امام جماعت برای رشد مهره‌های فرهنگی فعال در مسجد طرح و برنامه داشته باشد و فعالیت‌های فرهنگی جانبی مسجد را تحت نظارت و ارزشیابی مستمر و پیش‌رونده قرار دهد و به اصطلاح نیروسازی تشکیلاتی کند.
انتهای پیام/
