قدس آنلاین: در سلام پایانی نماز می‌گوییم: السلام علیک أیها النبی و رحمة الله و برکاته. سلام به رسول الله(ص) در پایان نماز، اهمیت بسیار بالایی دارد. اما سوال اینجاست که آیا اگر فقط سلام آخر را بدهیم کافی است؟
در توضیح این مورد باید یادآور شویم که نماز معراج مؤمن است و در آن با رب خود ارتباط برقرار می‌کند. ولی در همین نماز که ارتباط با پروردگار است، به رسول الله(ص) هم سلام می‌کنیم، آن هم با کاف خطاب. وقتی از کاف خطاب استفاده می‌کنیم یعنی الان داریم رسول الله(ص) را خطاب قرار می‌دهیم.
حالا سؤال اینجاست که هنگام سلام نماز، رسول الله(ص) را کجا می‌بینیم. گاهی به زیارت قبر رسول الله(ص) در مدینه می‌رویم و سلام می‌دهیم. گاهی از راه دور به طرف مدینه سلام می‌دهیم، ولی گاهی حضرت را در لقاء ربش و مقام محمود ملاقات می‌کنیم و به او سلام می‌دهیم. در واقع، در مقامی به حضرت سلام می‌دهیم که او را ذات خداوند متعال نمی‌دانیم، ولی منفک از او هم نمی‌بینیم. در پایان نماز رسول الله(ص) را در چنین جایگاهی می‌بینیم و به او سلام می‌دهیم.
چه حکمتی در این سلام آخر نماز است؟ آیا تا به حال دقت کرده‌اید که چرا در نماز به رسول الله(ص) سلام می‌دهید؟ هدف ما از این سلام چیست؟ چه تقاضا یا خواسته‌ای از او داریم؟
سلام نماز با سلامی که به سمت قبر رسول الله(ص) می‌دهیم تفاوت دارد. این سلام، با سلامی که هنگام حاجت به حضرت می‌دهیم هم متفاوت است. سلام به پیامبر(ص) در نماز به این معناست که یا رسول الله! مرا در مقام محمودت و در مقام قرب الهی ذکر کن. یا رسول الله! من از کسانی نباشم که روز قیامت از دیدن روی تو محروم‌اند. یا رسول الله! از شما می‌خواهم که در روز قیامت، مصاحب و همراه شما باشم. در واقع ما در سلام نماز، طالب خود رسول الله(ص) هستیم.
پس از سلام به رسول الله(ص)، خطاب نماز تغییر می‌کند و از مخاطب، به متکلم تبدیل می‌شود. روایت‌های متعددی از اهل بیت(ع) داریم که می‌فرمایند حیات، ممات، غیبت، حضور و خواب و بیدار آن‌ها یکسان است. یعنی هر لحظه‌ای که با اهل بیت(ع) ارتباط برقرار کنید، جواب خواهید گرفت. بنابراین، وقتی به رسول الله(ص) سلام می‌کنید، در کنار حضرت قرار می‌گیرید. حالا که در کنار حضرت قرار گرفته‌اید، چه می‌گویید؟ ألسلام علینا و علی عبادالله الصالحین. چون در حلقه کسانی قرار می‌گیرید که دور رسول الله(ص) و در لقاء ربشان هستند. در آن حلقه، کسانی مثل سلمان، ابوذر، میثم و حضرت موسی حضور دارند و شما به آن‌ها هم سلام می‌دهید.
سلام کردن شما به این حلقه به معنای این است که می‌خواهید در آن حلقه حضور داشته باشید. در واقع، شما دیگر به خودتان و لیاقت‌تان نگاه نمی‌کنید. کاری به نماز، گناهان و کارنامه اعمال‌تان ندارید. این سلام شبیه درخواست و تقاضای فرزندی از پدر خود است. فرزند نمی‌تواند جدای از پدر باشد. پسر هر چقدر هم بد باشد، به هر حال ارتباط او با پدرش قطع‌شدنی نیست. شما هم با این سلام، همین گونه با رسول الله(ص) صحبت می‌کنید. در اینجا کاری به لیاقت خودتان ندارید. به خودتان نگاه نمی‌کنید که من کجا و هم‌صحبتی با رسول الله(ص) کجا. نمی‌گویید من کجا و میثم تمار کجا. چون اینجا نگاهتان با نگاه‌های دیگر تفاوت دارد. نگاه این است که تو پدر امتی و من در هیچ یک از مراتب سیر و سلوکم نمی‌توانم از تو جدا باشم. در واقع، با سلامی که در نماز می‌دهید، از رسول الله(ص) این گونه تقاضا می‌کنید.
در روایت هست که آسمان اول نسبت به عظمت آسمان دوم، مانند سکه‌ای در یک بیابان است. آسمان‌های بعدی نیز به همین نسبت، بزرگ‌تر و باعظمت‌تر هستند. فاصله‌ای که میان ما تا آسمان هفتم هست، در یک لحظه با همین سلام نماز طی شده و رابطه میان ما و رسول الله(ص) برقرار می‌شود. بنابراین، وقتی در نماز به حضرت سلام می‌دهیم، باید او را اینچنین در مقابل خود ببینیم. یعنی هنگام خطاب، حضرت رسول(ص) در مقابل ما و هم‌زمان در لقاء رب خود است و حلقه‌هایی از مؤمنان دور او هستند. درخواست ما از حضرت این است که از این حلقه‌ها عقب نمانیم.
تا به اینجا مرحله اول بود. یعنی در مرحله اول باید با با رسول الله(ص) ارتباط برقرار کنیم. مراحل بعدی نیز شبیه شدن ما به حضرت و قرار گرفتن در وعاء اوست. یعنی از همان افقی به مسائل نگاه کنیم که حضرت نگاه می‌کند. اساتید ما می‌فرمودند: روزی دو رکعت نماز برای رسول الله(ص) بخوانید. گاهی که وضو دارید، از رسول(ص) یاد کنید، نمازی بخوانید و با او ارتباط برقرار کنید. ولی این همان مرحله اول است. در روایات نبوی داریم که اگر کسی صلوات بفرستد، در روز قیامت شبیه‌ترین افراد به من خواهد بود. یعنی بعد قلبی ارتباط با رسول الله(ص) نیز باعث سعادت ما خواهد شد.
اما کار به همین‌جا ختم نمی‌شود. مرحله سخت بعدی این است که شبیه رسول الله(ص) بشویم. چطور باید به رسول الله(ص) شبیه شد؟
رسول الله(ص) یتیم‌ها را نگهداری می‌کرد و می‌فرمود: هر کسی از یتیم‌ها نگهداری کند، در قیامت مثل دو انگشت در کنار من خواهد بود. حالا شما ببینید در کدام خصوصیات رسول الله(ص) می‌توانید شبیه او باشید. حتماً هر کدام از ما خصوصیت‌هایی داریم که در آن‌ها می‌توانیم به رسول الله (ص) شباهت پیدا کنیم. شاید یک نفر امکان نگهداری از ایتام را نداشته باشد ولی می‌تواند به آن‌ها محبت کند. بنابراین، هر کسی باید به اندازه توان خود به حضرت شباهت پیدا کند.
مرحله بعدی، جایگاه اویس قرنی است. اویس از همان جایی به عالم هستی نگاه می‌کند که رسول الله(ص). در احوالات رسول الله (ص) آمده است که یک روز حضرت با اصحاب نشسته بود و فرمود: اگر یک دعای مستجاب داشته باشید، چه دعایی می‌کنید؟ هر کسی در پاسخ، جمله‌ای گفت. یکی خانه می‌خواست، دیگری به دنبال رزق و روزی بود. حضرت آهی کشید و فرمود: اگر اویس بود، طول عمر مرا می‌خواست.
رسول الله (ص) ناز و ظرافت خاصی داشته است. نگاه‌هایش به اصحاب هم نشان‌دهنده همین ناز است. حضرت حالت‌های خاصی دارد و توجه نازگونه‌ای می‌خواهد. گاهی بعضی از رفتارهای مسلمانان، او را اذیت می‌کرد. حتی در روایت‌های نبوی داریم که به مسلمانان می‌گوید برای آخر عمرتان به مدینه بیایید و در مدینه از دنیا بروید تا من شما را شفاعت کنم. یعنی حضرت دوست دارد که مسلمین در مدینه، دور خودش باشند.
بنابراین، برای رسیدن به رسول الله(ص) باید این ارتباطات را شروع کنیم. از همین ارتباط‌ها آغاز می‌شود و نباید آن را دست‌کم گرفت. یکی از اصحاب خدمت امام صادق (ع) رسید. حضرت به او فرمود: آن نصف شبی که بیدار شدی و گفتی یا أبا عبد الله، من حاضرم عبادت یک شب تا صبحم را بدهم و آن ذکر یا أبا عبد الله تو را بگیرم. پس ما نباید این ذکرها و ارتباط‌ها را کم ببینیم. نباید با خودمان بگوییم که یک ذکر «یا أبا عبد الله» مگر چقدر اهمیت دارد!
یکی از شاگردان شیخ رجبعلی خیاط درباره احوالات شیخ می‌گفت یک بار شیخ رجبعلی برای مدتی خیلی فقیر شد. شیخ گفته بود من هر دعایی بلد بودم استفاده کردم، ولی خبری نشد. از ذهنش گذشته بود یا به زبانش جاری شده بود که محمد و آل محمد (ص) به فکر آدم نیستند! سپس می‌گوید ناگهان دیدم رسول الله (ص) سراسیمه تشریف آورد، در حالی که آستین‌هایش بالا بود و فرمود: شیخ! چه می‌گویی؟! ما از دو هزار سال قبل از خلقت آدم به فکر امروز تو بودیم.
وسعت عجیبی در این قضایاست. انسان وقتی دقت می‌کند می‌بیند اهل بیت (ع) ما را برگزیدند، کمک‌های زیادی به ما کردند و قدم به قدم و باحوصله همراه ما شدند. اهل بیت(ع) دست ما را طوری گرفتند که هر کسی در زندگی خودش می‌تواند به خوبی نقش آن‌ها را تشخیص دهد. بنابراین در هر حالی هستید، ارتباط تان را با رسول الله(ص) قطع نکنید. مخصوصاً هنگام سلام نماز توجه کنید. چون به عالم بالا سلام می‌دهید. از رسول الله(ص) تمنا کنید که دست شما را هم بگیرد. یعنی سلام نماز، صرفاً یک سلام ساده به رسول(ص) نیست. بلکه در آن، معیت را هم می‌خواهیم. سلام نماز سلامی است که در آن رضوان و همراهی با رسول الله(ص) را می‌خواهیم.
در احوالات میثم تمار هست که به مدینه می‌آید، ولی امام حسین(ع) را پیدا نمی‌کند. از ام سلمه سراغ حضرت را می‌گیرد. سرانجام به ام سلمه می‌گوید: سلام ما را به امام حسین(ع) برسان. ما قرار است چند روز دیگر او را در حضور خداوند زیارت کنیم. ببینید زیارت آن‌ها کجاست، زیارت ما کجا! ان‌شاءالله خداوند ما را هم به آن حلقه‌ها برساند.
شما در زیارت رسول‌الله(ص) می‌خوانید که إنا لله و إنا إلیه راجعون. در هیچ زیارت دیگری از زیارت‌های ائمه(ع) چنین جمله‌ای نداریم. ولی در زیارت حضرت رسول(ص)، این عبارت چهار بار تکرار می‌شود که حاکی از شکسته شدن گوینده است. این جمله نشان‌دهنده سنگینی فقدان رسول الله(ص) برای اهل بیت(ع) است. این عبارت در واقع نشان می‌دهد که چقدر کار برای ما پس از رسول الله(ص) سخت می‌شود. چون وقتی ارتباط عالم بالا و پایین قطع می‌شود، مصیبت‌ها سرازیر می‌شوند.
پس از این اذکار، از رسول الله (ص) تقاضایی داریم. حضرت(ص)، آخرین نبی خداست. تبلور مشیت الهی است و می‌تواند در تمام عوالم برای ما کار انجام دهد. ما مهمانیم و او میزبان ما. برای همین است که در زیارت حضرت آمده است که «فإنک کریم». یک آدم کریم هیچ گاه نگاه نمی‌کند مهمانش از کجا آمده است. به هر حال او را مهمان می‌داند و از او پذیرایی می‌کند. از رسول الله(ص) بخواهیم ما را در مسیر سنت‌هایش قرار دهد. مبادا از کسانی باشیم که محبت رسول‌الله(ص) را در دل دارند، ولی بر اساس سنت‌های غیر او حرکت می‌کنند.
