قدس آنلاین: این روزها هم به نظر می‌رسد عربستان به شدت تمایل دارد که شکاف های ایجاد شده یا بهتر است بگویی ایجاد کرده در میان کشورهای عرب منطقه را کمتر کند و هم دولت ترامپ عجله دارد تا این محور را دوباره یکدست و قابل هدایت کند.
دولت ترامپ که در آغاز بحران و تنش میان عربستان و قطر، تقریبا خود را کنار کشید و حتی قطر را رها کرد و نزدیک بود به خواست امارات پایگاه نظامیانش را هم از این کشور منتقل کند، زیرا با دو خواسته عربستان یعنی حمایت نکردن قطر از اخوان المسلمین و کاهش رابطه با ایران خیلی موافق بود، این روزها به تکاپو افتاده تا پیش از تحویل قدرت به بایدن دوبارهاعراب حاشیه خلیج فارس را تا جای ممکن متحد و نزدیک کند.
این امر هم بای پروژه عادی سازی روابط با اسرائیل از نظر واشنگتن مفید است و هم شکل دهی یک جبهه جدید در برابر ایران و سیاست بایدن برای بازگشت به برجام و لغو تحریم‌ها.
به همین منظور جرد کوشنر داماد و مشاور نزدیک ترامپ هفته گذشته با تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر در دوحه ومحمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در شهر نئوم عربستان دیدار کرد. برکوویچ، نماینده آمریکا در خاورمیانه، برایان هوک، نماینده سابق آمریکا در امور ایران و همچنین آدام بوئلر، رئیس اجرایی شرکت مالی توسعه بین‌المللی آمریکا کوشنر را همراهی می‌کردند.
در پی این رایزنی‌ها جمعه شب معاون وزیر امورخارجه کویت اعلام کرد که بحران روابط قطر و عربستان پایان یافت و توافق نهایی صورت گرفت، اما یادآور شد که اقداماتی وجود دارد که برای حرکت به سوی آینده و پایان دادن به [تمامی] اختلافات، باید انجام شود.
عقب نشینی ۱۳ گانه ریاض پس از ۴ سال مناقشه
فیصل بن فرحان آل سعود وزیر امورخارجه سعودی اما گفته است برای حل اختلافات میان کشورهای شورای همکاری خلیج [فارس] بسیار نزدیک شده‌ایم.
برخی منابع رسانه‌ای گفته‌اند که عربستان سعودی دیگر قصد ندارد ۱۳ شرط اعلام شده را برای عادی سازی روابط با قطر مطرح کند. از جمله این شروط کاهش رابطه با ایران و قطع حمایت قطر از اخوان المسلمین و حماس یا به تعبیر ریاض تروریست ها بود. دو موضوعی که در چهار سال گذشته اتفاقا در سیاست خارجی قطر تقویت شدند.
قطر زخمی که خورده را فراموش خواهد کرد؟!
حالا سوال اساسی و جدی اینست که آیا توافق دوحه و ریاض برای کاهش تنش به عقبگرد در سیاست خارجی و اقتصادی قطر منجر خواهد شد و این کشور که با کمک ترکیه و ایران توانست در برابر محاصره اقتصادی عربستان و امارات و بحرین به همراه مصر دوام آورد و سرپا بماند، اتفاق‌های سال ۲۰۱۷ را فراموش کرده و متحد عربستان خواهد شد؟ آیا این توافق به کاهش روابط اقتصادی تهران و دوحه و یا نقش ترکیه در سیاست خاریج قطر می‌انجامد.
نگاه به گذشته و جایگاه و بازیگری قطر در دو دهه گذشته نشان می‌دهد این کشور کوچک اما ثروتمند همواره برای عربستان یک نقطه چالش در میان کشورهای عرب منطقه بوده است زیرا قطر نه تنها دنباله رو یا به عبارتی نوچه عربستان نبود و نشد که برعکس هواره تلاش کرده خود را یک بازیگر فعال و رقیب عربستان نشان دهد. حمایت از اخوان المسلمین و هزینه کردن های سنگین برای ناکام گذاشتن اقدامات عربستان در منطقه مهمترین شاخص این رقابت یوده است.
پنج عامل عقب نشینی ریاض
یک کارشناس مسائل منطقه و جهان عرب معتقد است توافق روزهای اخیر میان ریاض و دوحه با فشار آمریکا و میانجیگری برخی دول حاشیه خلیج فارس برآمده از چندین عامل است که در راس آنها ناموفق بوده فشارها و تحریم‌ها و محاصره چهار ساله قطر است.
جعفر قناد باشی در گفتگو با قدس آنلاین، اظهار داشت: قطر به هیچ یک از ۱۳ شرط و خواسته عربستان پاسخ مثبت نداد، در عین حال اینکه کشوری به این کوچکی و در محاصره جغرافیایی عربستان و امارات بتواند در مقابل محاصره اقتصادی دوام بیاورد و شرایط اقتصادی، تجاری، امنیتی و منطقه‌ای جدیدی را ایجاد کند برای ریاض و ابوظبی قابل تصور و درک نبود و آنرا در محاسباتشان ندیده بودند.
وی یا تاکید بر اینکه مقاومت قطر و موفقیت در این مسیر یک ضربه حیثیتی به عربستان و اعتبار و هژمونی آنها در جهان عرب بود، خاطرنشان کرد: از سوی دیگر بجز امارات و بحرین در منطقه و مصر که وادار ریاض بود و با اخوان المسلمین مشکل داشت کشورهای دیگر عرب در منطقه و فرامنطقه با عربستان و ائتلافش همراهی نکردند که این هم تاثیر منفی شدیدی بر وجهه و اعتبار حکومت عربستان وارد کرد.
قناد باشی افزود: دومین عامل ضررها و زیانهایی است که عربستانو امارات از قالب این قطع رابطه متحمل شد. کشوری که می خواست در راس جهان عرب حرکت کند با یک کشور کوچک همسایه و عرب خود درگیر شد و قطع رابطه کرد که هم از نظر اجرایی و هم وجهه برای ریاض خوب نبود.
این تحلیلگر مسائل جهان عرب با اشاره به تشدید تنش‌ها و اختلافات در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس اظهار داشت: سومین عاملی که محرک ریاض برای عقب نشینی و احیای رابطه با قطر شد، بحران در شورای همکاری خلیج فارس و چشم انداز مبهم این سازمان است زیرا در سالهای اخیر این شورا به شدت دچار انشقاق و شکاف شده و به باور کارشناسان زیادی حتی در آستانه فروپاشی قرار گرفته و به پایان راه رسیده است.
قناد باشی گفت: عربستان تلاش دارد این سازمان را احیا کند و برای این منظور باید به اختلاف با قطر و حواشی و عوارض ناشی از آن پایان دهد.
این کارشناس مسائل منطقه چهارمانی عامل محرک در این اتفاق را تغییر و تحولات چشمگیر و مهم در اوضاع منطقه عنوان کرده و تصریح کرد: ترامپ در حال رفتن است و دولت جدید بایدن با سیاستهای متفاوت بر سر کارخواهد آمد بنابر این هم دولت ترامپ در روزهای پایانی خود و هم رژیم سعودی می‌دانند باید با آرایش جدیدی در منطقه به استقبال این تغییر بروند.
وی افزود: به باور آنها هر انشقاق و شکافی در جهان عرب و شورای همکاری خلیج فارس آنها را به ویژه در برابر ایران و در مخالفت با سیاستهای متفاوت بایدن ضعیف خواهد کرد.
قند باشی خاطرنشان کرد، پنجمین عامل محرک در این پروسه توافق اینست که ریاض دریافته برای کنترل و اثرگذاری بر اخوان المسلمین داشتن ارتباط با حامیان و متحدانش روش بهتر و موثر تری است.
وی افزود: اخوان المسلمین یک سازمان ریشه دار و با سابقه و دارای حامیان وسیع و فعال در همه کشورهای عرب است که جلوگیری از فعالیت ان ناممکن است و در چهار سال گذشته عربستان به این نتیجه رسیده که با دوستی و تعامل با قطر بیشتر احتمال دارد حمایت دوحه از اخوان را کنترل کند.
وی خاطرنشان کرد: به ویژه مسئله عادی سازی رابطه اعراب با اشرائیل که پیش آمده زمینه خوبی برای تحرکات اخوانی‌ها فراهم شده و مخاطبان زیادی در جهان عرب پیدا کردند زیرا مسائل اقتصادی و دیکتاتوری و نبود ازادی های سیاسی خیلی در جهان عرب محرک حرکت های اجتماعی و انقلاب ها نیست، اما عادی سازی و برقراری رابطه با ژیم صهیونیستی تابویی است که انگیزه زیادی در ملتهای عرب ایجاد می‌کند و اخوان المسلمین در استفاده از این فضا مهارت دارد.
وی گفت: اینکه عربستان در هفته های اخیر در صدد احیای روابط و رفع کدورت‌ها با دولت ترکیه بوده هم ناشی از همین برداشت سعودی هاست.
قطر به ائتلاف سعودی ضد ایران نخواهد پیوست
قناد باشی با اشاره به اینکه قطر نیز تجربه بسیار مفید و ذیقیمتی را در سال ۲۰۱۷ بدست آورد و بر مبنای آن توانست تغیییراتی اساسی را در ساختار اقتصادی خود ایجاد کند تا در برابر فشار سیاسی و محاصره از سوی عربستان و امارات ضربه پذیر نباشد، اظهار داشت: بعید به نظر می‌رسد توافق جدید میان دوحه و ریاض با توجه به تغییراتی که در سطح بین المللی و منطقه‌ای با آمدن بایدن در راه است سبب شود تا قطر تغییر شگرفی در نوع روابط خود با ایران که عمدتا جنبه اقتصادی دارد یا ارتباطات راهبردی‌اش یا ترکیه ایجاد کند.
وی گفت: این محاصره اقتصادی سبب شد پیمان راهبردی دفاعی میان قطر و ترکیه یا سرعت بسیار بیشتری و موانع کمتری به اجرا دراید و امروز ترکیه اولین پایگاه نظامی خود را در کشورهای عربی و خلیج فارس در قطر دارد و سطح تجارت این کشور با قطر قابل مقایشه با دیگر کشورها نیست.
از سوی دیگر ایران هم از فضای بوجود آمده در چهار سال گذشته به خوبی استفاده کرده و پایه‌های توسعه روابط تجاری خودش را با قطر مستحکم‌تر کرده و نباید فراموش کنیم که حدود یک ماه پیش وزیر نیروی ایران در دیدار با امیر قطر، با تحویل پیام کتبی رئیس جمهوری اسلامی ایران به وی، بر توسعه همه‌جانبه روابط دو کشور و پیگیری توافق های انجام گرفته در سفر سال گذشته امیر قطر به تهران، تاکید کرد.
قناد باشی با اشاره به اینکه توسعه رابطه اقتصادی با قطر در دوران تحریم ها سبب شد این کشور تا حدی بر ای ایران جایگزین امارات بشود، اظهار داشت: با این حال ناممکن و بعید نیست که این توافق جدید منجر به برخی تغییر رفتارها در قطر نیز بشود به ویژه آنکه آمریکایی‌ها فشار زیادی را به دوحه وارد می‌آورند تا این کشور تجارت خود را با ایران کاهش داده و مسیر پروازهای تجاری خودش را از آسمان ایران نیز تغییر دهد زیرا این امر می‌تواند از ابزارها و ظرفیت ایران برای دور زدن تحریم‌ها بکاهد.
وی با تاکید بر اینکه تصور القا شده از سوی ریاض و آمریکا در مورد شکل‌گیری جبهه عربی برای تحریم ایران و کارآیی آن درست نیست، افزود: این تصور که اگر قطری‌ها به این ائتلاف نپیوندند برایشان گران تمام خواهد شد درست نیست. قطر اگر وارد ائتلاف عربی علیه ایران شود ضرر می کند چون محور مقاومت در حال قوی شدن و ائتلاف عربی در حال تضعیف است. این ائتلاف ائتلاف غریق‌هاست که به همدیگر چنگ میزنند تا فرو نروند اما همه با هم غرق خواهند شد و حکومت دوحه بعید است این واقعیت را نداند. ضمن اینکه به نظر می‌رسد فعلا سعودی‌ها هم مسائل مهمتری دارند و حل شکاف در شورای همکاری خلیج فارس بیشتر از روابط اقتصادی قطر با ایران برایشان مهم است.
