مسجد از مهمترین پایگاههای فرهنگی و مذهبی مسلمانان است و در قرآن و عترت آثار و برکات فراوانی را برای آن برشمردهاند. سخن درباره تمام فواید مسجد در این مطلب نمی‌گنجد، بنابراین به صورت مختصر به یکی از ابعاد مؤثر آن یعنی نقش مسجد در تمدن‌سازی اسلامی ـ به عنوان یکی از برکات عظیم مسجد ـ در سه دوره صدر اسلام، انقلاب اسلامی و نقش آن در دوران ظهور امام زمان (عج) میپردازیم.
مسجد در صدر اسلام پایگاه نیروسازی وکادر سازی
اهلبیت عصمت و طهارت(ع) نگاه وسیعتری به مسجد داشتند و آن را پایگاهی برای نیروسازی و کادرسازی مسلمانان برای فهم مفاهیم دینی و زمینهسازی تشکیل تمدن عظیم اسلامی تلقی میکردند.
نخستین اقدام پیامبر اکرم(ص) پس از هجرت به مدینه، بنای مسجدی بود که بعدها به عنوان مسجدالنبی شناخته شد که از جهت شأن و مقام، دومین مسجد مقدس پس از مسجدالحرام است.
مسجدالنبی ضمن اینکه مکانی بسیار معنوی برای عبادت مسلمانان و نیز مکانی برای تعلیم مفاهیم دینی و حل مشکلات اقتصادی مردم بود، تدارک اولیه نیروهای اسلام برای مبارزه علیه کفر و شرک نیز از همین مکان مقدس شکل میگرفت تا الگویی مناسب برای تمام مسلمانان در همه زمان‌ها و مکان‌ها باشد. البته باید یادآور شد پیش از بنای مسجدالنبی، مسجدی به نام قُبا توسط پیامبر اکرم(ص) در محلی به همین نام بنا شد.
امام(ره) فرمودند مساجد را خالی نکنید
در دوران معاصر و انقلاب اسلامی ایران، مساجد به همین شکل به عنوان پایگاههای مردمی نقش بسیار مهمی را در پیروزی انقلاب اسلامی ایران ایفا کردند. امام خمینی(ره) در این باره فرمودند: «این مساجد بود که این پیروزی را برای ملت ما درست کرد». (صحیفه امام، ج۱۳، ص۱۵)
در نگاه امام خمینی(ره) مساجد محلی برای قیام به حق تلقی می‌شد تا جایی که فرمودند: «جنگ‌هایی که در اسلام میشده است، بسیاری از آن از مسجد طرحش ریخته می‌شد» (صحیفه امام، ج۸) و نیز در جلد ۷ اشاره شده است: «مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش و حرکت‌های اسلامی بوده». همچنین با توجه به منظومه سخنان امام(ره) درباره اهمیت به مساجد درمییابیم آن را تکلیفی برای مسلمانان و نیز پایگاهی برای مبارزه با ظلم و جور معرفی کردهاند.
بنابراین میتوان گفت هستههای اولیه وقوع انقلاب اسلامی که نقش بسیار مهمی در زمینهسازی تمدن اسلامی دارد در مساجد ایجاد شد.
امام (ره) در سخنرانیهای متعدد به مردم هشدار میدادند مساجد را خالی نگذارند و خالی شدن مساجد را از برنامههای دشمن معرفی میکردند و در این باره میفرمودند: «مراکزی که مراکز بسط حقیقت اسلام است، بسط فقه اسلام است و آن مساجد است، این‌ها را خالی نگذارید. این یک توطئه است که میخواهند مسجدها را کم کم خالی کنند» و نیز فرمودند: «اشخاصی که در مسجد میروند باید تربیت بشوند به تربیت‌های اسلامی، مساجد را خالی نگذارید».
رونق یا عدم رونق مساجد، معیار سنجش حرکت تمدنی
اما در آخرالزمان که اکنون در آستانه آن دوران قرار داریم، شاهد یک دوره رکود مساجد هستیم که در احادیث عترت(ع) به آن اشاره شده است. طبق این روایات میتوان رونق یا عدم رونق مساجد را معیاری برای سنجش دیانت و فرهنگ عمومی جامعه اسلامی محسوب کرد و به آن میزان که مساجد از هدایت‌ها خالی باشد، از تمدن اسلامی نیز به دور خواهیم بود.
ظهور امام زمان(عج) از کنار مسجد
طبق روایات امامان معصوم(ع)، پایان دوران ظلم و کفر از مسجد و آغاز دوران ظهور تمدن عظیم الهی از کنار مسجد خواهد بود؛ به این صورت که پایان حیات ابلیس از کنار قبةالصخره واقع در مسجدالاقصی و اعلام ظهور منجی عالم، امام زمان(عج) از کنار بیتالحرام خواهد بود.
در صفحه ۳۳۱ کتاب کمالالدین و اتمامالنعة شیخ صدوق از امام باقر(ع) روایت شده: «فَإِذَا خَرَجَ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَی الْکَعْبَةِ وَ اجْتَمَعَ إِلَیْهِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا وَ أَوَّلُ مَا یَنْطِقُ بِهِ هَذِهِ الْآیَةُ بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ(هود: ۸۸) ثُمَّ یَقُولُ أَنَا بَقِیَّةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ خَلِیفَتُهُ وَ حُجَّتُهُ عَلَیْکُم؛ هنگامی که (قائم ما) خروج کند، پشت به دیوار کعبه میزنند در حالی که ۳۱۳ تن از مردان دورشان را میگیرند و اول چیزی که میگوید این آیه است: بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ.
سپس میگوید: من بقیه‌الله در زمین خداوند و خلیفه و حجت او بر شما هستم».
همان طور که مطرح شد، اعلام ظهور امام زمان(عج) در کنار مسجدالحرام به عنوان پرفضیلتترین مسجد رقم خواهد خورد.
