در چنین شرایطی است که به گفته امیرمهدی حکیمی تلاشی شبانه‌روزی برای استفاده حداکثری از آنچه پیش آمده شکل می‌گیرد و این موقعیت پیش‌بینی نشده را بدل به یک فرصت استثنایی برای تسهیل امر زیارت می‌کند. رئیس مؤسسه آفرینش‌های هنری آنچه در این دوران از بهسازی، بازآرایی و تعمیرات در حرم مطهر رقم خورده را بی‌سابقه و فوق‌العاده می‌خواند و از ماجرای تقریظ رهبر انقلاب بر گزارش این اقدام‌های بی‌سابقه می‌گوید. آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح گفت‌وگوی ما با امیرمهدی حکیمی، رئیس مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی در خصوص فرایند مرمت و بازآرایی گنجینه هنری آستان قدس در روزهای کرونا و اقدام‌های انجام گرفته در این خصوص است.
جناب حکیمی! از ماجرای شکل‌گیری کتاب یا آلبوم «عمارت‌خانه خورشید» و پس از آن تقریظ رهبر معظم انقلاب بر آن بگویید.
همه می‌دانیم که شیوع گسترده بیماری کرونا در ایران و جهان و شکل گرفتن محدودیت‌های کرونایی و موج گسترده سال نخست، به دنبال خودش تعطیلی تمامی اماکن مذهبی و رفت و آمدها و به تبع آن حرم مطهر را در پی داشت. هر چند تعطیلی حرم برای یک مدت برای امر زیارت بود ولی به واسطه همین تعطیلی، فضایی در حرم فراهم شد که شاید در تاریخ بی‌نظیر بود. این را از این جهت می‌گویم که هیچ وقت حرم تعطیل نبوده و امکان مرمت و بازآرایی این گنجینه نفیس هنری اعم از معماری‌ها، کاشی‌کاری‌ها، آینه‌کاری‌ها، درها و این‌ها در حرم وجود نداشته است؛ حالا اگر فرصتی در گوشه‌ای فراهم می‌شده، این مرمت‌ها انجام می‌شده است اما در خودِ روضه منوره مثلاً هیچ وقت امکان تعطیلی و بستن عبور و مرور وجود نداشت و هیچ وقت فضایی برای بازسازی و بازآرایی شکل نمی‌گرفت. با این شرایطی که پیش آمد، همکاران فرصت را در حرم مطهر مغتنم شمردند و به بررسی و کنکاش نقاطی که به مرور زمان دچار آسیب شده بود و نیاز به مرمت داشت، پرداختند. بعضی آینه‌ها به مرور زمان اکسیده شده بود، یک نقاطی کاشی‌ها مشکل پیدا کرده بود؛ حتی بحث‌های زیرساختی چون شبکه برق‌رسانی در حرم وجود داشت که در آن باید کابل‌های قدیمی نوسازی می‌شد یا در حوزه‌های اطفای حریق و امنیتی تعمیراتی شکل می‌گرفت. ضمن اینکه مرمت کاشی‌ها و آینه‌کاری‌ها و خودِ روضه منوره، ضریح مطهر، قلم‌کاری‌ها، درهای طلا و درهای چوبی همه نیاز به یک مرمت، بازآرایی و بازسازی داشت. حدود یک سال به صورت فشرده و گسترده و به صورت چند شیفت روی این موضوع کار انجام گرفت. بنده روزهایی را در حرم به یاد دارم که شبانه‌روزی و به صورت ۲۴ ساعته همکاران و دوستان در حرم مشغول فعالیت بودند.
در همین هنگام، یک وقتی از طرف دفتر و شخص تولیت معزز به بیت رهبر معظم انقلاب این خبر می‌رسد که این روزها حرم در حال تعمیرات و بازسازی است. در وهله نخست این پرسش و نکته پیش می‌آید که مگر حرم چه مشکلی داشته که اکنون نیاز به این بازسازی دارد؛ در ظاهر امر هم، حرم مشکلی نداشت اما وقتی که آدم دقیق می‌شد نقاطی وجود داشت که باید بهسازی و مرمت روی آن‌ها انجام می‌گرفت. اگر بخواهم مثال بزنم خود ضریح مطهر حضرت رضا(ع)، به واسطه زیارت زائران، قلم‌کاری‌ها به وسیله دست ساییدگی پیدا کرده بود و نیاز به مرمت داشت. همه این‌ها هم به مرور اتفاق افتاده است و شاید در ظاهر به چشم هم نیاید. با مرمت و بهسازی صورت گرفته مثلاً یک جاهایی اکنون کتیبه‌نگاری‌های جدید انجام گرفته یا برای نمونه در نقاطی اشعار و خوشنویسی‌ها بهینه شده است. با این تفاسیر، قرار بر این می‌شود که گزارشی از این اقدام‌ها تهیه و برای دفتر رهبر معظم انقلاب ارسال شود. از آنجایی که ما باید از فعالیت‌ها، مرمت و بازآرایی این گنجینه نفیس هنری که در قرن‌های متمادی به عشق حضرت رضا(ع) پدید آمده و هنرمندان زیادی با هنرشان عرض ارادت به این آستان کرده‌اند، گزارش تهیه می‌کردیم، تصمیم گرفتیم عکس‌هایی را گزینش کنیم و آن‌ها را به همراه گزارش عملکرد در قالب یک روایت تصویری و کتابی با عنوان «عمارت خانه خورشید» جمع‌آوریم کنیم. در این کتاب نیز سعی کردیم به یک کار خاص در گرافیک، طراحی و متن برسیم و نتیجه نهایی یک گزارش عددی هنری باشد. پس از اینکه از فعالیت‌های این ۱۲-۱۱ ماه، گزارش‌ها جمع‌آوری شد، گزارش نهایی در سفر تولیت معزز، خدمت مقام معظم رهبری می‌رسد و تقدیم حضرت آقا می‌شود. پس از گذشت مدتی نیز حضرت آقا گزارش را ملاحظه می‌کنند و در سفر بعدی که تولیت خدمت ایشان می‌رسند، رهبر معظم انقلاب می‌گویند که من روایت تصویری را دیده‌ام و متنی را ناظر بر آن آماده کرده‌ام که امروزه به عنوان تقریظ رهبر معظم انقلاب بر روایت تصویری «عمارت خانه خورشید» شناخته می‌شود.
مجموعه عمارت خانه خورشید گزارشی از همه آن چیزهایی است که این ماه‌ها در درون حرم شکل گرفته است. به عبارتی در دورانی که حرم تعطیل بوده و زائران نمی‌توانسته‌اند به صورت حضوری به زیارت مشرف شوند، همکاران ما در حرم چندشیفته و شبانه‌روزی کار کرده‌اند تا اصلاحات و بازآرایی‌ها شکل بگیرد. من فکر نمی‌کنم که در تاریخ تعطیلی‌ها این حجم از کار کردن سابقه داشته باشد. همه این‌ها برای رفاه زائر است تا امر زیارت در زمانی که شرایط فراهم شد و درها باز شد، بهبود پیدا کند و امر زیارت برای مردم تسهیل شود. تهیه این گزارش در واقع برای این بوده که هم رهبر انقلاب و هم در ادامه مردم بدانند که ویروس کرونا اگرچه مانع زیارت حضوری برای مدتی شد اما فضایی فراهم کرد که خادمان آن‌ها شرایط را برای زیارت تسهیل کنند.
تهیه این روایت تصویری «عمارت خانه خورشید» با کدام قسمت از مجموعه آستان قدس بوده است؟
مجموع اطلاعات از بخش‌های مختلفی در حرم و آستان جمع‌آوری شده است اما اینکه این گزارش نگاشته و تنظیم شود و کارهای گرافیکی و چاپ روایت تصویری در قالب «عمارت خانه خورشید» شکل بگیرد در مؤسسه آفرینش‌های هنری به سرانجام رسیده است.
در همین دورانی که اشاره کردید ما شاهد بازدید استادان و هنرمندان از فرایند بهسازی و تعمیرات در مجموعه آستان بودیم. ایده دعوت از استادانی چون دکتر بلخاری یا هنرمندانی چون آریا عظیمی‌نژاد از کجا آمد؟
آن روزها من هنوز در مؤسسه آفرینش‌ها حضور پیدا نکرده بودم و مشاور دکتر برادران مدیر عالی حرم مطهر بودم. آنجا گفت‌وگوهایی شد که خود مرمت و بازآرایی این گنجینه نفیس یا کارهای نو همچون نورپردازی ضریح مطهر که نور فیروزه‌ای آمده یا نورپردازی جاهای دیگری چون رواق توحیدخانه که در آن چیزهایی بود که باید به اصل هنری خودش برمی‌گشت، نیاز به مشورت‌های استادان، هنرمندان و صاحبنظران داشت. برای آنکه یک امر و تصمیم تخصصی رقم بخورد، استادانی چون دکتر بلخاری و برخی دیگر از هنرمندان دعوت می‌شدند و از آن‌ها نظر گرفته می‌شد. من به یاد دارم برای همان رواق توحیدخانه و نقش برجسته‌های روی سنگ‌های مشهد –که به سنگ‌های هرکاره شناخته می‌شوند- حدود ۳۲ نظر داده شد یعنی ۳۲ فضای نمونه آماده شد و افراد مختلفی حدود ۴۰- ۳۰ نفر از صاحبنظران و هنرمندان رشته‌های مختلف آمدند و حضور پیدا کردند و بعد در جمع‌بندی به این اتفاقی که نهایی شده است، رسیدند. تک‌تک این‌ها با کار کارشناسی، مشورت و نظر صاحبنظران و نخبگان انجام شده است و بدون این نظرها تقریباً کاری انجام نمی‌شد. بنابراین حضور اساتیدی چون دکتر بلخاری در همین راستا بود که ما از آن‌ها مشورت بگیریم و بهترین کار ممکن را در این دستگاه به ثمر برسانیم.
تا جایی که اطلاع داریم نظر مجموعه مدیریتی حرم مطهر این است که باید آنچه در فرایند بهسازی‌ها توسط هنرمندان در حرم مطهر رخ داده است، به اطلاع عموم مردم برسد. مؤسسه آفرینش‌های هنری غیر از این آلبوم و روایت تصویری، چه تولیدات و مصنوعات هنری را در این خصوص در نظر گرفته است؟
یک کارهایی پیشتر از جمله یک گزارش تصویری با عنوان «زیر سایه پرچم» در مرکز رسانه آستان کار شده است که کار خوبی بود.
ما یک کار مستندی را از همان دوره شروع کردیم که به نظرم تا دو سه هفته آینده به اتمام برسد و روایت تصویری همین اتفاقات با یک بیان هنری و زبان خاص است. این کار اکنون در مراحل صداگذاری و موسیقی و این‌هاست. این مستند روایت متفاوتی از این بازسازی‌ها و عملکرد این دوره با یک بیان هنری و تصویربرداری‌های خاص است که امیدوارم زودتر به نتیجه برسد.
غیر از این موارد، این امر نیازمند اطلاع‌رسانی‌های گسترده دیگری نیز هست؛ چرا که این حجم از تغییر و تحول و مرمت و بازآرایی حرم مطهر بی‌سابقه بوده است و یک کار فوق‌العاده‌ای به حساب می‌آید. امیدوارم این کارهایی که ما و دوستان خوب ما در مرکز رسانه آستان قدس و دیگر مجموعه‌ها انجام می‌دهند به سرانجام خوبی برسد تا مردم بدانند که اگر کرونا موجب تعطیلی زیارت حضوری شد ولی این به معنای تعطیلی مجموعه حرم نبود و همه تلاش آستان قدس در این راستا بود که امر زیارت را برای مردم تسهیل کند.
اسم مجموعه اخیری که ذکر کردید هم مشخص شده است؟
هنوز روی عنوان به نتیجه خاصی نرسیده‌ایم ولی روایت، روایتی خاص و از زبان شیخ بهایی به عنوان کسی است که پایه‌گذار بحث‌های معماری در حرم است.
یک نکته را دکتر بلخاری پیشتر گفته بودند که در حال کار روی مکتب هنری رضوی هستند. چیزی راجع به این قضیه نیز می‌دانید که این بحث به کجا رسیده است؟
این پیشنهادی بود که خودِ من به جناب دکتر بلخاری دادم که ما یک مکتب هنر رضوی یا مکتب هنر اسلامی داشته باشیم. در مؤسسه آفرینش‌ها مکتب هنر رضوان را داریم و اکنون نیز تلاش می‌کنیم آموزش هنر به صورت گسترده و به صورت مکتب باشد. هنر در تأثیرگذاری‌اش بیش از هر چیز، وابسته به شیوه مکتبخانه‌ای و رابطه سینه به سینه استاد و شاگردی است. این اتفاق را اینجا در مؤسسه شروع کرده‌ایم و برای آن طراحی‌هایی نیز انجام گرفته است که امیدواریم در ماه‌های آینده خبرهای جدی و خوبی راجع به این اتفاق و آموزش‌ها به صورت مکتبخانه‌ای و تحت عنوان مکتب هنر اسلامی رضوی به اطلاع عموم برسانیم.
