در این میان در سال ۱۲۵۶شمسی، چاپخانه سنگی آستان قدس رضوی با عنوان «دارالطبع رضوی» راه‌اندازی شد و حدود نیم قرن دوام آورد.
این‌ها بخشی از سخنان «مهندس مسعود فرزانه» مدیرعامل مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی است که به مناسبت یازدهم شهریورماه «روز صنعت چاپ» بیان شده است. او معتقد است صنعت چاپ، همچون چهارراهی است که فرهنگ، هنر، رسانه و صنعت در آن به هم می‌رسند.
سابقه ۱۴۵ ساله چاپدر آستان قدس رضوی
توجه به مسئله چاپ کتاب در آستان قدس رضوی، آن هم ۱۴۵ سال پیش، نشان می‌دهد متولیان این آستان ملکوتی، از سده‌های قبل، دغدغه چاپ و نشر کتاب‌های مورد نیاز آستان قدس و افزون بر آن، چاپ و نشر کتاب به عنوان یک کالای مهم فرهنگی را مورد توجه قرار داده‌اند. در اسناد موجود از «دارالطبع رضوی» با عنوان‌هایی نظیر «کارخانه چاپ آستانه حضرت رضویه»، «کارخانه آستانه مقدسه رضوی»، «دارالطباعه آستان قدس» و مانند آن یاد می‌شود. محل این چاپخانه در صحن نو (صحن آزادی فعلی) قرار داشت و تا سال ۱۳۰۵ شمسی به فعالیت خود ادامه داد. پس از انقلاب، به دستور تولیت فقید آستان قدس رضوی نخستین مؤسسه فرهنگی با هدف چاپ و انتشار تعالیم وحیانی قرآن و معارف مکتب نورانی اسلام، در این نهاد مقدس در آذرماه ۱۳۶۲ شمسی با عنوان مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی تأسیس و این اقدام منجر به ورود جدی این آستان به صحنه چاپ و نشر کتاب در چند دهه اخیر شد.
این مؤسسه اکنون در حوزه «زائر و زیارت»، تأمین‌کننده تمامی محصولات فرهنگی زائران آستان قدس در حرم مطهر رضوی است. ضمن اینکه تولید قرآن به صورت تخصصی با کیفیت و با تذهیب و صفحه‌آرایی مختص حرم مطهر رضوی و تولید کتاب‌های ادعیه بخش دیگری از فعالیت‌های این مؤسسه است. اکنون این مؤسسه به یک مرکز تخصصی و روزآمد برای تأمین نیازهای مشتریان داخلی و خارجی و زائران و مجاوران و دلباختگان امام هشتم(ع) در گستره منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی تبدیل شده است.
آموزش و پژوهش را جدی بگیریم
محمودرضا برازش که پیش از این مدیرعامل چاپخانه آستان قدس رضوی بوده و اکنون هم عضو هیئت مدیره اتحادیه ناشران خراسان رضوی است درباره وضعیت چاپ در ایران می‌گوید: سال‌هاست از ورود صنعت چاپ به ایران می‌گذرد اما این صنعت با وجود قدمتش، هنوز نتوانسته خود را آنچنان که باید با رشد جهانی همگام کند. اگرچه در برهه‌ای از زمان در اوج بوده اما در سالیان اخیر بنا به دلایلی رشد چندانی نداشته است. امروزه دنیای چاپ نسبت به گذشته بسیار متنوع و تخصصی شده و در دنیای فعلی کمتر چیزی را می‌توان دید که از صنعت چاپ بهره نبرده باشد. کاغذ دیواری، کفپوش، انواع چینی‌ها و سرامیک‌ها، کارت‌های بانکی و کارت‌های هویتی حتی می‌توان گفت مدارهای نیمه‌هادی وابسته به صنعت چاپ هستند.
متأسفانه تراز صنعت چاپ در کشور ما منفی است. مصرف انواع کاغذ و مقوا در کشور حدود ۵/۱ میلیون تن است که بخشی از آن وارد می‌شود. چون ایران کشور کم آبی است بهتر است به دنبال این نباشیم که درخت‌ها را قطع کنیم و تولید کاغذ را در کشور افزایش دهیم، بلکه باید در بخش‌هایی که اولویت داریم بیش از پیش فعالیت کنیم. ما باید سعی کنیم سطح کیفیت کاغذ تولیدی در کارخانه‌ها را افزایش دهیم و به امر بازیافت و کاشت درخت توجه ویژه داشته باشیم، در این صورت نیاز به واردات کمتر می‌شود و سرمایه ملی هدر نمی‌رود. برخی کشورها دارای فناوری جدیدتری در صنعت چاپ هستند که در کشور ما هم تعدادی از این ماشین‌آلات جدید موجود است ولی صنعت چاپ کشور ما مانند هر بخش دیگر نیازمند آموزش و پژوهش است. برازش با تأکید بر اینکه اگر بخواهیم در صنعتی رشد و توسعه مستمر داشته باشیم، باید دانش آن را نهادینه کنیم، می‌گوید: برای رسیدن به سطح مطلوب در حوزه صنعت چاپ نیازمند آموزش علم و مدیریت چاپ به فعالان این حوزه هستیم. اگر روی آموزش علم چاپ کار نکنیم در کیفیت چاپ، استفاده از مواد اولیه، تولید و استفاده از ماشین‌آلات دچار مشکل می‌شویم. باید رشته‌های تخصصی چاپ و نشر در سطح دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور ایجاد شود و ضمن برگزاری دوره‌های تخصصی، از کارهای پژوهشی متناسب این حوزه هم حمایت شود.
کتابخانه‌های دیجیتال
حسین سعیدی، مدیرعامل به‌نشر البته درباره وضعیت حوزه مسئولیت خودش و همچنین در خصوص تأثیر فناوری های جدید در عرصه چاپ و نشر کشور نظر متفاوتی دارد. او می‌گوید: صنعت چاپ کشور مانند سایر صنایع فراز و فرودهای بسیاری را پشت سر گذاشته و با فناوری‌های جدید تغییر کرده است. هرچند با گسترش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، امروزه تیراژ کتاب‌ها و روزنامه‌ها کم شده است، اما در مقابل روند تولید کتاب‌های صوتی و الکترونیکی سرعت بیشتری پیدا کرده و بیش از گذشته مورد استقبال مردم قرار گرفته است. سعیدی اضافه می‌کند: انتشارات آستان قدس رضوی (به‌نشر) مانند سایر ناشران کشور از تمام بسترهای فناوری جدید استفاده کرده است.
نرم‌افزارهای کتابخوان، کتاب‌های صوتی و ویدئویی و کتابخانه‌های دیجیتال، ظرفیت‌های تقریباً نوظهور صنعت چاپ و نشر هستند که به‌نشر در سال‌های اخیر در این عرصه ورود پیدا کرده است و تاکنون توانسته ۳۰ عنوان کتاب صوتی و الکترونیک چاپ و منتشر کند.
همچنین این مجموعه در زمینه ایجاد نرم‌افزار فروش و انبارگردانی، از فناوری بومی مهندسان خود استفاده می‌کند و حتی این نرم‌افزارها را در اختیار ناشران دیگر نیز قرار داده و از این راه درآمدزایی می‌کند. علاوه بر این، استفاده از ظرفیت‌های نشر الکترونیک همگی براساس فناوری‌های جدید است.
