یکی از چالش های اساسی پیش روی نظام بانکی ایران، خلق پول غیرمولد و غیربهینه در شبکه بانکی به ویژه در بانک های خصوصی است. انتقال اعتبار به بخش‌های غیرضروری منجر به تأخیر قابل توجه و عملکرد ضعیف در برنامه‌های راهبردی دولت از جمله ساخت مسکن و تسهیلات قرض الحسنه ازدواج برای جوانان شده است. این فرآیند نیاز به اصلاح دارد.

انحراف قابل توجه در خلق پول در شبکه بانکی

یکی از بحرانی ترین انحرافات در بخش بانکی ایران بحث خلق پول است. با توجه به قدرت اعطا شده به بانک های خصوصی برای خلق پول و عدم نظارت صحیح بر تخصیص منابع بانکی، شاهد حجم زیادی از پول سازی غیرمولد و غیربهینه در شبکه بانکی بوده ایم. به جای حمایت از تولید، شاهد حمایت از سفته بازی و فعالیت های دلالی هستیم.

تسهیلات بانکی مرتبط با مدل خلق پول غیرمولد شبکه بانکی به بخش‌های غیرمولد، زودبازده و سودآور اختصاص می‌یابد. در عین حال منابع مورد نیاز بخش های تولیدی اقتصاد نیز به دلیل تسهیلات غیرمولد اعطایی به میزان قابل توجهی کاهش می یابد. در مقایسه با قدرتی که به شبکه بانکی برای خلق پول داده شده است، هیچ مسئولیتی از آنها گرفته نشده است.

این وضعیت پیچیده حتی دولت را از اجرای برنامه های عملیاتی خود باز داشته است. قدرت خلق پولی که به بخش خصوصی اعطا می شود، مانعی جدی بر سر راه برنامه های توسعه دولت است. وزیر شهرسازی در دولت سیزدهم صراحتاً عدم همکاری شبکه بانکی را دلیل اولیه رکود ساخت و ساز مسکن عنوان کرد.

انحراف منابع بانکی به بخش‌های غیرمولد

تمرکز شبکه بانکی بر اعطای وام به بخش‌های غیرمولد مانند سفته‌بازی املاک، فعالیت‌های بازار سهام و تجارت ارز و طلا، منجر به انحراف منابع از بخش‌های مولد اقتصاد شده است. این امر تأثیر مخربی بر برنامه های استراتژیک دولت به ویژه در بخش ساخت و ساز مسکن داشته است.

شبکه بانکی به جای هدایت وجوه به فعالیت‌های مولد که باعث رشد اقتصادی پایدار می‌شود، سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت و پر سود در بخش‌های غیرمولد را در اولویت قرار داده است. این تخصیص نادرست منابع مانع از توانایی دولت در اجرای برنامه های راهبردی خود مانند ساخت واحدهای مسکونی ارزان قیمت شده است. کمبود بودجه کافی برای بخش‌های مولد، همراه با انحراف منابع به سمت فعالیت‌های غیرمولد، موانع مهمی را بر سر راه تحقق اهداف ساخت‌وساز مسکن دولت ایجاد کرده است.

تبعیت شبکه بانکی از منافع خصوصی

تسلط منافع خصوصی در شبکه بانکی مشکل خلق پول غیرمولد را تشدید کرده است. بانک‌های خصوصی که به دنبال سود کوتاه‌مدت هدایت می‌شوند، اعطای وام به بخش‌های غیرمولد را که بازدهی بالاتری را ارائه می‌کنند، در اولویت قرار داده‌اند، که اغلب به بهای حمایت از فعالیت‌های تولیدی که برای توسعه اقتصادی پایدار حیاتی هستند. فقدان نظارت مؤثر نظارتی و فقدان چشم‌انداز استراتژیک روشن برای بخش بانکی به بانک‌های خصوصی اجازه داده است تا به گونه‌ای عمل کنند که برای اهداف کلی اقتصادی دولت مضر است.

بزرگترین ضربه خلق پول غیرمولد و بی‌کیفیتی خلق پول شبکه بانکی، اعطای اعتبارات در راستای سفته‌بازی و رشد کاذب قیمت‌ها است که مستقیما بر زندگی مردم اثر می‌گذارد. این وضعیت بغرنج موجب شده است که غفلت بزرگی از سیاست هدایت اعتبارات به سمت بخش‌های لوکوموتیو اقتصادی با تداوم خلق‌ پول غیرمولد شبکه بانکی ایجاد گردد که ضربه بزرگی به برنامه‌های توسعه‌ای کشور نظیر ساخت یک میلیون مسکن در سال زده است و از طرفی منجر به تداوم وجود تورم در اقتصاد به دلیل عدم کنترل رشد نقدینگی خواهد شد.