درگیری میان صهیونیست‌ها و فلسطینی‌ها، که در دو سال گذشته به اوج خود رسیده است، ریشه در اتفاقاتی دارد که بیش از ۱۰۰ سال پیش، در بحبوحه جنگ جهانی اول (۱۹۱۸-۱۹۱۴) رخ داد. در سال ۱۹۱۶، بریتانیا و جمهوری سوم فرانسه به عنوان اعضای جبهه متفقین، با فرض‌گرفتن اینکه امپراتوری عثمانی در جنگ شکست خواهد خورد، به صورت پنهانی، رضایت امپراتوری روسیه را جلب و توافق‌نامه‌ای را امضا کردند که به «سایکس-پیکو» مشهور شد. براساس این توافق قلمرو پهناور پادشاهی تُرک، پس از شکست پاره‌پاره شده و هر پاره برای مدتی محدود تحت قیمومت یکی از دولت‌های پیروز در جنگ درمی‌آمد. مثلاً فلسطین به همین شکل و بر همین اساس، سهم بریتانیا شد تا «لرد آرتور جیمز بالفور» وزیر خارجه بریتانیا، در اواخر سال ۱۹۱۷ و از طرف دولت این کشور، نامه‌ای را از طریق لرد والتر روتشیلد [سیاستمدار متنفذ آلمانی‌تبار که از رهبران جامعه یهودیان بریتانیا بود] به فدراسیون صهیونیست فرستاد و در آن حمایت دولت بریتانیا را از تشکیل یک وطن یهودی در فلسطین اعلام کرد. خط ‌مشی شرح‌داده‌شده در آن نامه، بعدها به «بیانیه بالفور» مشهور شد. این خط ‌مشی درنهایت، پیامدهای متعدد و گسترده‌ای برای آینده مردم فلسطین و کل خاور نزدیک داشت که آخرین نمونه‌اش را رخداد دو سال گذشته غزه می‌بینید. این‌هایی که خواندید، نقل به معنای توضیحات ناشر در پشت جلد کتاب «بیانیه بالفور: امپراتوری، قیمومت و مقاومت در فلسطین» است. در پشت جلد همچنین می‌خوانیم: «هدف این کتاب ردیابی آن نقش محوری است که منافع استعماری بریتانیا در فلسطین ایفا کرد و درنهایت به تثبیت اسرائیل در ۱۹۴۸ منتهی شد».
کتاب «بیانیه بالفور» نوشته برنارد ریگن را به‌تازگی نشر «جهان کتاب» با ترجمه رحیم قاسمیان چاپ و منتشر کرده است، در ۳۸۲ صفحه، به قیمت ۶۰۰هزار تومان. نویسنده این کتاب که از حدود ۴۰ سال پیش تا به امروز همواره منتقد جدی صهیونیست‌ها و مدافع پروپاقرص حقوق فلسطینی‌ها بوده و در این راه عقاید خویش را به صورت‌های مختلف -از نوشتن یادداشت تا راه‌انداختن کارزار و امضای قطعنامه- بروز داده است. در این کتاب، نویسنده، طی ۶ فصل، به حوادث مرتبطی می‌پردازد که از نیمه‌های دهه دوم سده بیستم تا حدود ۲۰ سال پس از آن رخ داد. فصل نخست به مرور برخی از مشکلات داخلی و خارجی بریتانیا در طول جنگ جهانی اول اختصاص دارد که نویسنده آن‌ها را زمینه‌ای برای حوادث بعدی می‌انگارد. افول امپراتوری عثمانی موضوع فصل دوم است که به توافق بر سر پیش‌نویس قیمومت جامعه ملل برای فلسطین در سال ۱۹۲۲ می‌انجامد. در فصل سوم، ریگن نشان می‌دهد که چگونه بریتانیا، تحت فشار جنبش صهیونیستی، قوانین مربوط به زمین و مهاجرت را دستکاری کرد تا دعوا بر سر مالکیت اراضی فلسطین را به نفع مهاجران خاتمه دهد. نویسنده، در فصل چهارم، به تأثیر سیاست‌های بریتانیا در تضعیف جامعه و اقتصاد فلسطین و -در برابر- تقویت شهرک‌نشینان می‌پردازد. او در فصل پنجم نیز همین مسائل را تا میانه‌های دهه ۳۰ پی می‌گیرد. فصل آخر هم خلاصه‌ای است از نتایجی که ریگن طی فصول پیشین حاصل کرده است.

*در نوشتن این مطلب، از مرور کتاب «بیانیه بالفور» نوشته جان مک‌هیوگو، در وبگاه Britain Palestine Project بهره گرفته‌ایم.

خبرنگار: ابراهیم قربانی کاتب