با بازگشایی مدارس و شروع درس و مدرسه و دور شدن کودک به مدت چند ساعت از محیط خانه، مراقبت از این «سرمایه‌های فردا» افزایش یافته و والدین و مربیان باید در کنار توجه به امور تحصیلی آنها به تغذیه، خواب، تفریح، بهداشت جسمی و روانی کودکان نیز اهمیت بدهند، بخصوص دانش‌آموزانی که با اضطراب، ترس از مدرسه، دردهای جسمانی از قبیل دل درد، سردرد، دردهای استخوانی اسکلتی، تهوع، استفراغ و... روبه‌رو می‌شوند و اشتیاق رفتن به مدرسه را از دست می‌دهند.
اما مراقبتهای لازم چیست و چه کار باید کرد؟
با دعوت از پنج فوق تخصص در رشته‌های مختلف و مرتبط با شرایط دانش آموزان و حضور استادان دانشگاه در تحریریه قدس به بررسی راهکارهای مناسب برای حفظ و ارتقای سلامت دانش‌آموزان پرداخته و گفت و گو کردیم.
**اضطراب جدایی
دکتر ابراهیم عبداللهیان استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد و فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان با تشریح وضعیت کودک در بدو ورود به مدرسه، دور شدن از خانواده را برای کودکانی که پیش دبستانی نرفته‌اند و جدایی از خانه را تجربه نکرده‌اند، از نظر هیجانات اضطرابی بسیار سخت دانسته و می‌گوید: در چنین شرایطی خانواده‌ها نباید به بچه فشار بیاورند، بلکه بهتر است قبل از جدا شدن از فرزندشان، او را با محیط مدرسه، همکلاسی‌ها، مربیان و برنامه‌ها آشنا کنند تا ترس و نگرانی کودک کمتر شود. در این زمینه دوستان، آشنایان، همسایه و همکلاسی از جمله شاخصهایی هستند که می‌توان برای کاهش اضطراب کودک از آنها کمک گرفت.
در موارد اضطراب شدیدتر نیز توصیه می‌شود والدین چند روز در کنار بچه و در مدرسه بمانند تا کم کم کودک به محیط عادت کند.
وی به علایمی که در اثر اضطراب در برخی از کودکان مشاهده می‌شود، اشاره کرده می‌افزاید، بعضی از بچه‌ها هنگام رفتن به مدرسه دچار دل درد، تهوع و استفراغ می‌شوند که عامل اصلی آن اضطراب است و منشأ جسمی ندارد.
**بیش فعالی یا بچه‌هایی که ترمز ندارند
دکتر عبداللهیان مؤلف کتاب «زندگی بدون ترمز» با اشاره به اجرای طرح شناسایی کودکان بیش فعال در مدارس ابتدایی مشهد، خاطرنشان کرد: 11 درصد بچه‌های دبستانی دچار اختلال بیش فعالی هستند که اگر به آن توجه نشود، مشکلاتی در روند تحصیلی و آینده آنها ایجاد خواهد شد.
استاد روانپزشکی کودک و نوجوان دانشگاه به علایم بیش فعالی اشاره و می‌گوید: بچه‌های بیش فعال پرتحرک هستند و بدون فکر دست به اعمال خطرناکی می‌زنند، مثل گذر از خیابان، سقوط از ارتفاع و... که صدمات زیادی به آنها وارد می‌کند. در این بچه‌ها نقص توجه مهمترین بخش بیش فعالی است که در دختران بیشتر دیده می‌شود. آنها در کلاس درس ده دقیقه به صحبتهای معلم گوش می‌کنند و بعد حواسشان به چیزهای دیگر و اطراف معطوف می‌گردد و با اینکه اغلب بچه‌های بیش فعال تیزهوش هستند، اما به دلیل رفتارهایشان از درس و کلاس عقب می‌مانند.
در واقع بچه‌های بیش فعال، ترمزهایشان کار نمی‌کند و کتاب «زندگی بی‌ترمز» برای پدر و مادرها و مربیانی است که نمی‌دانند با این بچه‌ها چگونه رفتار کنند. در این کتاب نکات لازم برای رفتار مناسب با کودکان بیش فعال توسط والدین و مربیان ذکر شده و سایتهای مخصوص برای آنها در اینترنت معرفی شده است.
**تغذیه مناسب در مدرسه ضامن سلامت کودک
دکتر سیمین پرتوی استاد دانشگاه علوم پزشکی و فوق تخصص گوارش کودکان در ادامه به نقش تغذیه در رشد فکری و ذهنی در کنار رشد جسمی کودک اشاره و اظهار می‌دارد: دوران مدرسه «دوران طلایی» زندگی کودک است که همزمان رشد جسمی، ذهنی و فکری با هم اتفاق می‌افتد، از این رو یکی از مشکلات اصلی مسأله تغذیه کودک در این دوران است که اغلب با بی‌توجهی روبه رو می‌شود. زیرا دانش‌آموز ساعت خواب و ساعت غذا خوردنش تغییر می‌کند و شاید زمان کافی برای تغذیه درست و صحیح نداشته باشد. در حالی که والدین باید حتی یک هفته قبل از مدرسه آن را تنظیم کنند تا بچه به خاطر صبح زود بیدارشدن دچار مسایل روحی و استرس نشود و موضوع مهمتر اینکه، مصرف وعده صبحانه که اهمیت زیادی دارد، نباید فراموش شود، زیرا بچه‌ها با خوردن صبحانه در منزل روز پرانرژی را در مدرسه آغاز خواهند کرد و یادگیری دروس برایشان راحت‌تر خواهد بود.
از این رو به والدین توصیه می‌شود حتماً صبح زود از خواب بیدار شوند، در کنار کودک با حوصله بنشینند و به او صبحانه بدهند (صبحانه مناسب می‌تواند از یک نان و ماست چکیده و مربا تا پنیر و گردو، تخم مرغ آب پز، عسل، شیر و... باشد)، به میان وعده کودک در مدرسه بی‌توجهی نکنند و مقداری پول در جیب و کیف او برای خرید تنقلات نگذارند، بلکه چند تا ساندویچ کوچک تهیه شده از نان، پنیر، کاهو، کلم، تره، جعفری، گوجه فرنگی، خیار همراه او کنند تا هم کودک میان وعده سالم به جای تنقلات مضر (چیپس و پفک و...) استفاده کند و هم از یبوست که مشکل شایع گوارشی کودکان است، جلوگیری شود.
مصرف سبزیجات به دلیل دارا بودن فیبر کافی باعث می‌شود از بروز سرطان، فشار خون و بیماریهای قلبی عروقی در بزرگسالی جلوگیری شود. حتی می‌توانند از غذای شب قبل که اضافه مانده مثل کوکو، کتلت، گوشت کوبیده و... برای تهیه ساندویچ استفاده کنند. ضمن اینکه وقتی بچه به خانه آمد، بلافاصله غذای او را آماده و به او بدهند نه اینکه صبر کنند تا ساعت 5/2-3 که پدرش از اداره بیاید.
استفاده از توت خشک، کشمش، برگه زردآلو، مغزهایی مثل پسته، فندق، گردو، بادام (البته متناسب با شرایط اقتصادی خانواده) به علت داشتن ریزمغذی‌های مورد نیاز بدن کودک و میوه‌هایی مثل موز و سیب برای دانش‌آموزان در مدرسه مناسب است، در صورتی که آب میوه طبیعی و میوه تازه نیز باشد، بسیار مفید است.
به والدین توصیه می‌شود، از نمک و شکر برای بچه استفاده نکنند، چون باعث پرفشاری خون در بزرگسالی می‌شود، بلکه برای طعم‌دار کردن غذاها بهتر است از پودر نعنا و ادویه‌ها، لیموی تازه و... استفاده کنند.
با توجه به سن رشد کودک، شیر و لبنیات را نیز حتماً در برنامه غذایی او بگنجانند و اگر به شیر حساسیت دارد یا دوست ندارد به صورت ماست، شیر برنج و... مورد استفاده کودک قرار دهند. انواع کیک و شیرینی به عنوان میان وعده توصیه نمی‌شود، زیرا فاقد پروتئین و ویتامین است و فقط موجب سیری کاذب کودک شده که بعد از مدتی باعث افزایش وزن و چاقی کودک می‌شود.
**معاینات ارتوپدی برای دانش‌آموزان ضروری است
دکتر یوسف سروری جراح و متخصص ارتوپدی و فوق تخصص ارتروسکوپی در این خصوص می‌گوید: وظیفه والدین تنها انتخاب مدرسه خوب، اونیفورم گرانقیمت و کیف و کفش زیبا نیست، بلکه در کنار خرید کفش استاندارد و مناسب بر اساس شرایط فیزیکی بدن کودک، کیف مناسب برای حمل وسایل مدرسه، مراجعه به متخصص ارتوپدی برای معاینات ستون فقرات، طرز نشستن، راه رفتن و... کودک نیز ضروری است و باید مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به دردهای شایع کودکان در سنین مدرسه اضافه می‌کند: دردهای مفصلی در کودکان باید جدی گرفته شود، زیرا اگر مفصل در اثر ضربه دردناک باشد حتماً نیاز به معاینه ارتوپد و درمان دارد، بخصوص اگر مفصل زانو یا لگن باشد.
البته دردهای استخوانی مثل ساق پا ممکن است به علت رشد قدی و ناهماهنگی رشد بین استخوان و عضله باشد که زیاد اهمیت ندارد.
اما برای تشخیص طبیعی بودن قوس ستون فقرات دختر از 6 سالگی و پسر از هفت سالگی باید مورد معاینه ارتوپد قرار گیرد تا اگر اختلالی وجود دارد، به موقع برطرف شود.
زیرا معمولاً سن 11 سال به بالا بخصوص برای دخترها سن بحرانی است و اگر مشکل برطرف نشود و بدن فرم بگیرد، نیاز به عمل جراحی پیدا خواهد کرد.
به اعتقاد وی، پسرها اگر از سن چهار سالگی به بعد درد در ناحیه کشاله ران داشته باشند باید حتماً توسط ارتوپد معاینه شوند. همچنین راه رفتن با اشکال، زانوهای پرانتزی یا زانوهای ضربدری اگر به موقع معاینه و درمان نشود، می‌تواند کودک را با عوارض متعدد روبرو کند.
**آموزش با نمایش فیلم
عضو هیأت علمی دانشگاه بر این باور است که در مدارس باید با نمایش فیلم طرز نشستن صحیح، راه رفتن درست، عبور از چراغ قرمز و خیابان، طرز تغذیه، حمل کیف، نوشتن و... را به دانش آموزان آموزش دهند و حتی در مدارس مکانهای خاصی برای نگهداری وسایل مورد نیاز کودک در نظر گرفته شود که هر روز دانش آموز مجبور به حمل تعداد زیادی کتاب و دفتر و... نباشد.
وی معتقد است، اگر تلویزیون هر روز به جای تبلیغ انواع تنقلات، بخشی از برنامه‌های خود را به آموزش نونهالان و خانواده‌ها و مربیان اختصاص دهد، سرمایه‌های ما که همین کودکان هستند حفظ خواهند شد. زیرا بچه‌های در حال رشد مانند گیاهان در حال رشد هستند و نیاز به موادغذایی سالم، هوای خوب، آفتاب، بهداشت جسمی و روانی و... دارند و محیط سالم و ابزار سالم بچه سالم پرورش می‌دهد. بچه‌ای که صبح زود از خواب بیدار می‌شود و بدون صبحانه به مدرسه می‌رود، هیچ چیزی یاد نمی‌گیرد، بنابراین والدین با صرف وقت بیشتر باید کودک را صبحانه خورده راهی مدرسه کنند و شیر و لبنیات را که برای سلامت استخوانها ضروری است، در اولویت قرار دهند.
**کیف و کفش مناسب
این جراح ارتوپدی تصریح می‌کند: والدین کیفی را که برای کودک انتخاب می‌کنند بهتر است از نوع کوله باشد تا سنگینی وسایل به دو طرف بدن تقسیم شود و زیاد هم سنگین نباشد تا موجب آزردگی عضلات شود.
انتخاب کفش نیز باید مطابق استاندارد و بر اساس شرایط فیزیکی بدن کودک باشد. حتماً موقع خرید، کودک حضور داشته باشد و کفش را بپوشد (هر دو لنگه) و کمی راه برود و پنجه پا را تکان دهد تا راحت باشد، زیره کفش نه خیلی نرم و نه خیلی سفت باشد، علاوه بر استحکام، قابلیت انعطاف نیز داشته باشد. والدین توجه داشته باشند به همان اندازه که کفش تنگ پای کودک را آزرده می‌کند، کفش بزرگتر هم موجب ناراحتی و اشکال در راه رفتن می‌شود و ممکن است پا پیچ بخورد. دقت کنند هر سه ماه یک بار دوباره کفش را با پای کودک اندازه کنند، زیرا پای کودک سریع رشد می‌کند و هر سه ماه یک بار ممکن است نیاز به کفش جدید باشد.
**ضربه و تروما را جدی بگیرید
دکتر سروری با تأکید به اینکه ضربه و تروما باید جدی گرفته شود، می‌افزاید: به محض ضربه با اظهار درد کودک حتماً به پزشک مراجعه کنید تا کودک مورد معاینه قرار گیرد، زیرا اگر از صد تا بچه یکی هم دچار مشکل شود، نباید در موردش سهل انگاری کرد و درمان را به تأخیر انداخت.
**وسواس والدین باعث عفونت ادراری کودکان می‌شود
دکتر محمد اسماعیلی فوق تخصص کلیه و مجاری ادراری کودکان به نکته‌ای شایع و با اهمیت اشاره کرده می‌گوید: وسواس بیش از حد خانواده‌ها در خصوص عدم استفاده کودکان از دستشویی مدرسه باعث می‌شود دانش‌آموزی که ساعت 5/6-7 صبح منزل را ترک کرده تا ظهر که به خانه برمی‌گردد، مثانه خود را تخلیه نکند و دچار عفونت ادراری شود، زیرا اگر طی سه تا چهار ساعت مثانه تخلیه نشود، میکروبها تکثیر شده و باعث عفونت ادراری می‌شوند، از این رو به والدین توصیه می‌شود وسواس نکنند و به کودک بگویند در طول روز حتماً مثانه خود را تخلیه کند. معلمان نیز باید به کودکان اجازه دهند در ساعات درسی چنانچه لازم باشد به دستشویی بروند، زیرا ممکن است زنگ تفریح به علت کمبود تعداد دستشویی و شلوغ بودن، فرصت پیدا نکنند.
وی یبوست را نیز عامل دیگری برای ایجاد عفونت ادراری می‌داند و خاطرنشان می‌کند: عدم تخلیه به موقع روده‌ها نیز باعث یبوست می‌شود که یبوست عاملی برای عفونت ادراری است، همچنین تشکیل سنگهای ادراری نیز به علت گرمای هوا و ننوشیدن آب به اندازه کافی در کودکان مشاهده می‌شود که والدین و مربیان باید کودکان را تشویق به نوشیدن آب کنند.
**بروز شب ادراری با شروع مدرسه
این فوق تخصص کلیه و مجاری ادرار کودکان شروع مدرسه و اضطراب ناشی از آن را یکی از عوامل مهم بروز شب ادراری در این سن می‌داند و می‌افزاید: بچه‌هایی که با شروع مدرسه دچار شب ادراری می‌شوند، بخصوص کلاس اولی‌ها به علت ترس از مدرسه است، افزون بر آن دندان قروچه، دیدن کابوسهای شبانه و تکرر ادرار نیز می‌تواند ناشی از ترس باشد که با شروع مدرسه در کودکان بروز می‌کند. البته والدین باید آن را توسط متخصص پیگیری کنند، چرا که احتمال وجود دیابت بی‌مزه یا عفونت ادرار نیز وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.
**فشار خون در کودکان جدی است
دکتر اسماعیلی به الزامی بودن کنترل فشار خون بچه‌ها قبل از مدرسه تأکید کرده و اظهار می‌دارد: بچه‌ها هم دچار فشار خون بالا می‌شوند، بنابراین علایمی مثل سردرد مزمن که روی دید بچه اثر می‌گذارد، تهوع و استفراغ غیرقابل توجیه، عدم رشد کافی، عدم هوشیاری، گیجی و منگی و کندی در یادگیری دروس می‌تواند ناشی از پرفشاری خون باشد که معلمان عزیز باید با مشاهده تشنج که شاید اولین تظاهر فشار خون بالا در کودک باشد، او را توسط والدین به متخصص کلیه ارجاع دهند، زیرا در بعضی مواقع از متخصص مغز و اعصاب و داروی ضد تشنج استفاده می‌شود و فشار خون کودک که خیلی مهم است، نادیده گرفته می‌شود.
**صرع و تشنج در کودکان
دکتر فرح اشرف زاده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی، تشنج را یکی از شایعترین اختلالات عصبی در کودکان عنوان کرده می‌گوید: علاوه بر اینکه تشنج ایجاد وحشت در والدین می‌کند، ضررهای زیادی نیز به مغز می‌رساند. شایعترین نوع تشنج در دوران کودکی همراه با تب است که معمولاً بین سن 6 ماه تا 6 سال اتفاق می‌افتد و یکی دو بار بیشتر تکرار نمی‌شود و بیشتر با تبهای بالاست و با تشنج «صرع» متفاوت است.
وی به آمار صرع اشاره کرده یادآور می‌شود: به طور کلی یک درصد افراد زیر 40 سال به صرع مبتلا می‌شوند و از هر 200 کودک یک کودک به صرع مبتلاست که معمولاً عامل خاصی برای بروز آن وجود ندارد، ولی در کودکان به دلیل مسایل ارثی، ضایعات مغزی یا ضربه‌های مغزی، خفگی زایمانی و... ممکن است اتفاق بیفتد.
صرع معمولاً به دو حالت دیده می‌شود: یا قبل از بروز عامل خبردارکننده (اورا) داشته باشد یا بدون هیچ گونه عامل خبردار کننده باشد.
والدین می‌توانند در حالاتی که با عامل خبردارکننده است، کودک را با استفاده از دیازپام مقعدی از خطرات بعد از تشنج مثل خفگی، سقوط از ارتفاع و... مصون نگه دارند و یا از قرصهای زیر زبانی مثل لورازپام استفاده کنند، اما در مورد حملاتی که بدون علایم خبردارکننده باشد، والدین فقط می‌توانند از روی زمان و نوع تشنج که مانند دفعه اول است، به کودک کمک کنند.
به همین دلیل وقتی تشنج در خواب اتفاق بیفتد، خطر کمتری برای کودک دارد، اما تشنجهایی که در طول روز اتفاق می‌افتد، می‌تواند خطرات سقوط و... داشته باشد.
**دانش آموزان و تشنج در مدرسه
این فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان به والدین توصیه می‌کند، حتماً مسؤولان آموزشگاه را در جریان وضعیت کودک خود قرار دهند و چنانچه شیاف دیازپام در جعبه کمکهای اولیه مدرسه وجود ندارد، شیاف دیازپام در اختیار مدرسه قرار دهند. مسؤولان مدرسه نیز در صورت تشنج دانش آموز، بدون هیچگونه استرس بچه را روی تخت دراز کنند، لباسهای دور بدن و گردن او را آزاد کنند، اگر مواد مستفرغه یا آدامس در دهان کودک وجود دارد، دهان او را خالی کنند، کودک را به پهلوی چپ خوابانده مسیر تنفس او را باز نگه‌دارند و شیاف دیازپام برای او استفاده کنند. مسؤولان آموزشگاه توجه داشته باشند که کودک تشنجی نباید از تحصیل محروم شود و نباید مشکل او بزرگ و به زبان آورده شود، بلکه باید با او کنار بیایند و اگر کودک در اثر استفاده داروی تشنج دچار خواب آلودگی است، رفتاری با او نداشته باشند که خجالت بکشد و در واقع نوع نگاه مربیان و مسؤولان به کودکان تشنجی نباید متفاوت با دیگران باشد.
**والدین و کودکان مصروع
خانواده‌ها نیز نباید بیماری کودک را پنهان کنند و باید حتماً اطلاعات کامل را در اختیار مسؤولان مدرسه قرار دهند. مسؤولان هم باید رازدار باشند و اجازه دهند کودک در فعالیتهای ورزشی زیر نظر مربی شرکت کند، اما مراقب باشند زیاد خسته نشود، شنا و غوطه ور شدن در آب و ورزش کوهنوردی برای این کودکان توصیه نمی‌شود، مگر اینکه زیر نظر مربی و در کنار همراه باشد و یا به مدت طولانی فاقد تشنج باشند.
باید در نظر داشته باشیم کودک صرعی مثل همه افراد جامعه باید آموزش ببیند، ورزش کند و از تمام موادغذایی استفاده کند، ولی در هیچ یک از موارد فوق زیاده روی جایز نیست.
توصیه می‌شود کودکان تشنجی به مدارس یک نوبته بروند تا برای دوز دارو مشکل پیدا نکنند.
*چنانچه کودک با مصرف دارو خواب آلوده می‌شود، والدین هرگز دارو را قطع نکنند، چون ممکن است موجب اوج تشنج و تشدید آن شود.
* داروی تقویتی و غذاهای مقوی زیاد برای تقویت کودک به او ندهند، چون باعث چاقی کودک می‌شود و باید بر اساس وزن دوز دارو نیز تغییر کند و افزایش یابد.
*به بهداشت دهان و دندان کودکان تشنجی به خاطر داروهایی که مصرف می‌کند، توجه داشته باشند و با رعایت بهداشت دهان و دندان (مسواک زدن و...) توسط خودشان الگوی خوبی برای کودک باشند و او را با این کار وادار به رعایت بهداشت دهان و دندان نمایند.
*به علایم خبردارکننده (سردرد، اختلال رفتاری، شکم درد، احساس طعم ناجور در دهان و شنیدن صدا در گوش) کودک توجه کنند تا چنانچه تشنج اتفاق افتاد، به موقع اقدامهای لازم را انجام دهند و بلافاصله او را به پهلوی چپ بخوابانند.
*به جای شماتت کودک در دروس ریاضی به او بیشتر کمک کنند.
* برای ادامه تحصیل، رشته‌های مناسب آگاهی تحصیلی کودک را انتخاب کنند.
*هرگز هوش را با حافظه اشتباه نکنند (هوش تحلیل خوب از مسایل است و حافظه فقط حفظ می‌کند)
*مراقب باشند میزان خواب بچه کم نشود (6 تا هشت ساعت خواب کافی است)
*استفاده از وسایل الکترونیک مانعی ندارد، اما یک تا دو ساعت در 24 ساعت کافی است. اگر بیش از حد از وسایل الکترونیک (تلویزیون، رایانه و...) استفاده کنند، کنجکاوی در محیط کم شده و موجب کم کاری مغز می‌شود. افزون بر آن موجب ذخیره چربی در بدن، اتلاف وقت و مشکلات اسکلتی در کودک می‌شود.
*در برخی از برهه‌های سنی مثل ورود به مدرسه و سن بلوغ جنسی احتمال عود تشنج افزایش پیدا می‌کند که والدین باید به آن توجه داشته باشند.
**والدین و مربیان و اطرافیان توجه کنند
هنگام بروز تشنج، روی بیمار آب نپاشند و او را با کارهایی مثل نیشگون گرفتن، سیلی زدن و... تحریک نکنند.
پس از تشنج اجازه دهند کودک بخوابد، چون واکنش طبیعی مغز است و نیاز به خواب دارد.
آب قند و هیچ نوع خوراکی و آشامیدنی هنگام تشنج به کودک ندهند، زیرا ممکن است باعث خفگی شود.
فقط از شیاف دیازپارم بر اساس تجویز پزشک استفاده نمایند.
نظر شما