قدس آنلاین- کی از مهم‌ترین حواشی این روزهای بازار کتاب و ادبیات در ایران، مثمر ثمر بودن حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب است و پاسخ به این پرسش است که آیا این حضورها منجر به نتیجه قابل توجهی می‌شود. شاید بن‌مایه پاسخ به این سؤال را باید در این موضوع جست‌وجو کرد که آیا آنچه به عنوان کتاب در ایران بویژه طی سال‌های اخیر در قالب داستان و شعر و متون علمی تألیف و منتشر شده است، می‌تواند برای مخاطب خارج از کشور نیز حرفی جدی و تازه داشته باشد و بازاری اقتصادی باز کند؟
پاسخ به این سؤال را بدون شک باید از میان آمارها و ارقامی جست‌وجو کرد که نمایندگان آژانس‌های ادبی و ناشران حاضر در نمایشگاه‌های کتاب خارج از کشور از مراودات خود عرضه می‌کنند و نیز از بسترسازی‌هایی که بخش دولتی برای حضور نشر ایران در جهان انجام داده است. حال این پرسش مطرح است که کُمیت کدام بخش لنگ است که انتشار یک اثر ایرانی را در خارج از کشور کاری دشوار می‌کند، تا جایی که یک ترجمه برای بسیاری از ما اتفاقی قابل اعتنا و نه معمولی می‌نمایاند؟
محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، در این زمینه به ما می‌گوید: حضور در هر بازاری مستلزم رعایت قواعد آن است و شرط اصلی حضور در بازار بین‌المللی نشر رعایت حق مؤلف است که متأسفانه با توجه به مجموعه قوانینی که در کشور ما در دست اجراست، دارندگان خارجی حقوق نشر حرمتی ندارند. این یکی از دلایل اصلی ناکارآمدی حضور ناشران ایرانی در بازار بین‌المللی است.
وی ادامه می‌دهد: از سال آخر دولت دهم، اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران با رویکردی جدید نسبت به چگونگی حضور ناشران و کتاب ایرانی در بازارهای جهانی با معاونت فرهنگی وقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مدیریت وقت مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی در رابطه با مدیریت بخشی از غرفه جمهوی اسلامی ایران توسط اتحادیه به توافق رسید و با نشان‌دادن علاقه و احترام ناشران ایرانی به حقوق مؤلف و عرضه روزآمد کتاب‌ها و معرفی آن‌ها در وهله اول، توجه ناشران و مؤلفان ایرانی را به اهمیت بازارهای خارجی و حضور نشر ایران در آن جلب کرد. اتحادیه در گام بعدی کوشید که عرضه حقوق آثار ایرانی را وارد مرحله عملیاتی کند که مواردی چند در این باره اجرا شد. ولی باید پذیرفت که فروش حقوق ترجمه و نشر آثار به زبان‌های دیگر وظیفه اتحادیه ناشران و کتابفروشان نیست و این وظیفه عمدتاً متوجه آژانس‌های ادبی و ناشران است.
آموزگار در عین حال می‌گوید ما هنوز ضعف‌های زیادی داریم. هنوز در اتحادیه نتوانسته‌ایم یک بخش بین‌الملل ایجاد کنیم و کارهای این حوزه به‌صورت فردی انجام می‌شود و باید این نواقص را برطرف کنیم. مسلماً به این صورت می‌توانیم تحولات پیاپی نشر در جهان را رصد کنیم. به هر حال ناگزیریم به این تحولات توجه داشته باشیم و از تجربیات همکاران در سایر کشورها مطلع شویم و تجربیات مفید را به کار بگیریم. من فکر می‌کنم که یکی از دلایل بی‌قوارگی نشر ما این ارتباطات اندک بوده است. ما در گذشته مجبور بودیم که با توجه به شرایط بومی خود تصمیماتمان را اتخاذ کنیم. خوشبختانه اکنون تلاش‌هایی صورت گرفته و ناشرانی که زمانی توجیهی برای حضور در بازار خارج از کشور نداشتند - و تصور می‌کردند که حضورشان در چنین بازارهایی هزینه اضافی است که به آن‌ها تحمیل می‌شود و نتیجه‌ای نیز در بر ندارد- در همین چند ساله به لطف صبوری و پیگیری و هدایت اتحادیه، اهمیت این موضوع را درک کردند. اگر این ناشران در نمایشگاه‌های اول حتی رغبت نمی‌کردند که کتابشان را ارسال کنند، اکنون با علاقه خودشان حضور می‌یابند. این نشان می‌دهد که مسیر درستی طی شده و امیدواریم که بتوانیم به هدف مطلوب خود برسیم.
ذوق‌زدگی از تعامل با ایران
امیر مسعود شهرام‌نیا، مدیرعامل مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی، در همین زمینه به «قدس» می‌گوید: واقعیت این است که وقتی در نمایشگاه‌های خارجی و در فرصت‌های تعامل با طرف‌های خارجی روبه‌رو می‌شویم، نوعی شگفت‌زدگی و ذوق‌زدگی برای تعامل با ایران را می‌بینیم و البته نوعی یأس که ناشی از نپیوستن ایران به کنوانسیون برن است را شاهدیم که منجر به رعایت‌نشدن حقوق ناشر و مؤلف خارجی شده است. این نقطه منفی در روابط ماست اما نباید آن را بیش از پیش پررنگ کرد. دولت و وزیر ارشاد جدید به طور جدی در حال رفع این مانع قانونی‌اند. با این همه، ما ناشران ایرانی موفقی داریم که در همین شرایط با ضوابط بین‌المللی کار کرده‌اند و موفق بوده‌اند. مثلاً ناشرانی از ایران هستند که کتاب‌های بسیاری از آن‌ها با قرارداد رسمی به زبان چینی، روسی، صربی و... ترجمه شده است و ناشران ایرانی زیادی بوده‌اند که آثار غربی را با رعایت حق کپی‌رایت در داخل ترجمه و منتشر کرده‌اند. در این چند سال اخیر آمار ناشرانی که این قانون را رعایت کرده‌اند، بسیار زیاد بوده است.
با این همه، این سؤال مطرح است که مشخص‌نبودن رابطه ایران با معاهدات و عرف‌های جاری و رایج در بازار جهانی نشر و کتاب از جمله التزام به پرداخت حق مؤلف و ناشر تا چه زمانی قرار است برای نشر ایران هزینه ایجاد کرده و حتی این روزها تهمت‌هایی را نیز متوجه جامعه نشر ایران کند؟ دولت چند سالی است که وعده تصویب قانونی جامع و کلان در این زمینه را می‌دهد و حتی در دولت گذشته خبر از حضور آن در هیئت دولت برای تصویب داده شد اما نتیجه هنوز همان است که در چند سطر اول از این گزارش نوشته شد. البته این روزها به این ماجرا باید این سؤال را نیز افزود که افزایش هزینه مقاومت ایران در پیوستن به قوانین پرداخت حق مؤلف آثار فرهنگی و هنری را قرار است چه کسانی و چگونه پرداخت کنند؟
نظر شما