حال با توجه به اینکه کشور ما جزو چهار کشور برتر دنیا در پذیرش مهاجران شناخته می‌شود، آیا توانسته‌ایم از این فرصت ارزشمند برای بهره‌مندی بهتر از ظرفیت‌های نخبگان مهاجر به‌ویژه به‌منظور توسعه و تحقق منویات رهبر معظم انقلاب در راستای مرجعیت علمی کشور در سطح منطقه و دنیا استفاده کنیم؟
مهندسان، پزشکان، شاعران و نویسندگان بیکار
دکتر سید ابوطالب مظفری، شاعر، داستان‌نویس و پژوهشگر فرهنگی افغانستانی ساکن ایران در پاسخ به این پرسش قدس می‌گوید: حمایت ایران از مهاجران با توجه به فراهم کردن زمینه تحصیلشان از دوره ابتدایی تا مقطع دانشگاهی بسیار قابل توجه بوده است، اما پس از این مرحله دیگر حمایت‌ها مناسب نیست و نخبگان بین‌المللی به حال خود رها می‌شوند و هیچ مرجع و پناهگاه رسمی که بتواند از این نخبگان حمایت کند، وجود ندارد.
وی اضافه می‌کند: یکی از دغدغه‌های نخبگان مهاجر پس از دانش‌آموختگی در ایران تمدید اقامتشان است یعنی یک نخبه حتی با داشتن کارت آمایش پس از این مرحله باید به کشورش برگردد چون دیگر اجازه اقامت در ایران را ندارد. از این رو بسیاری از این نخبگان مجبور می‌شوند دوباره به کشورهای دیگر مهاجرت کنند.
وی با اشاره به اینکه ایران هیچ برنامه‌ای برای آینده نخبگان و بهره‌مندی از آنان ندارد، می‌افزاید: علاوه بر مشکلات اعطای تابعیت به مهاجران و حتی نخبگان مهاجر، موضوع مهم‌تر، اشتغال آن‌هاست. در ایران قانون مشخصی وجود ندارد تا نخبگان متناسب با رشته تحصیلیشان مشغول به کار شوند. به همین خاطر مهندسان، پزشکان، شاعران و نویسندگان مهاجر نخبه بسیاری را سراغ داریم که بیکارند یا در تخصص دیگری کار می‌کنند.
همه مهاجران را با یک چشم می‌بینیم
پیمان حقیقت طلب، مدیر پژوهش‌های انجمن دیاران نیز خدماتی را که در ایران به نخبگان مهاجر ارائه می‌شود چندان مناسب ارزیابی نمی‌کند و به قدس می‌گوید: البته معاونت علمی نهاد ریاست جمهوری ایران از سال ۹۸ برای حمایت از نخبگان مهاجر طرحی دو سویه را در دست اجرا دارد؛ بخشی از این برنامه برای بازگشت نخبگان ما از کشورهای دیگر و بخشی دیگر نیز با هدف حمایت و جذب نخبگان و کارآفرینان بین المللی – مهاجر- در ایران اجرا می‌شود که برای این منظور این‌گونه افراد برای دریافت اقامت ویژه و اشتغال در ایران می‌توانند به سامانه آی کانکت (i conect) مراجعه و ثبت‌نام کنند که اگر نخبه بودنشان اثبات شود به آن‌ها اقامت ویژه سه یا پنج ساله داده می‌شود.
اما اینکه چند نخبه مهاجر از این طریق جذب شده‌اند موضوع دیگری است. در واقع این طرح ویژه برای نخبگان مهاجر دو مشکل دارد؛ نخست اینکه نخبگی این مهاجران باید به تأیید معاونت علمی ریاست جمهوری برسد اما صدور اقامت ویژه برای آن‌ها باید توسط وزارت کشور، پلیس و نهادهای مرتبط تأیید شود که این خود یک مشکل است به طوری که پس از تسلط طالبان بر افغانستان بسیاری از استادان دانشگاهی و کارآفرینان این کشور درخواست اقامت در ایران را داشتند ولی چون فرایند صدور مجوز اقامت از سوی نهادهای مرتبط به کُندی صورت می‌گیرد شمار زیادی از این نخبگان نتوانستند اقامت ایران را بگیرند.
مشکل دیگر طرح یاد شده، این است که برخی از نهادهای مسئول که در زمینه اقامت خدمت ارائه می‌دهند با مدارک اقامت ویژه مهاجران نخبه آشنایی اندکی دارند و همین موضوع موجب شده در بسیاری از موارد، خدمات وعده داده شده به نخبگان محقق نشود. مثلاً نخبگان بین‌المللی نباید دغدغه گواهی‌نامه رانندگی، کارت بانکی، سیمکارت تلفن همراه و... را داشته باشند ولی آن‌ها در کشور ما همچنان با این دغدغه‌ها مواجه‌اند.
وی با اشاره به اینکه سیستم اجرایی کشور سلسه مراتبی را بین مهاجران قائل نمی‌شود، می‌گوید: مثلاً برای بعضی از مهاجران باید خدمات کامل ارائه شود و برای برخی دیگر نباید خدمات کامل ارائه شود ولی دستگاه‌های اجرایی همه را با یک چشم و از پایین‌ترین طبقه نگاه می‌کنند و این موضوع سبب می‌شود نه برخورد مناسبی با مهاجران نخبه صورت گیرد و نه خدماتی که به آن‌ها ارائه می‌شود در مقایسه با سایر کشورها متناسب باشد.
۲ طرح مجلس برای گشایش امور نخبگان مهاجر
زهره الهیان، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی هم به قدس می‌گوید: جمهوری اسلامی ایران طی ۴۳ سال اخیر دستاوردهای مهمی در زمینه‌های مختلف از جمله علم و فناوری داشته و به لحاظ آماری نیز دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و تحقیقاتی و مطالعاتی گسترش قابل توجهی داشته‌اند بنابراین باید برنامه‌ریزی لازم برای استفاده بیشتر از این ظرفیت به‌منظور جذب نخبگان بین‌المللی به‌ویژه از کشورهای اسلامی در ایران صورت بگیرد تا بتوانیم با حمایت از این نخبگان هم رویکرد تمدنی خود را تقویت کنیم و هم از ظرفیت آن‌ها در راستای اهداف نظام در کشورهای مختلف کمک بگیریم که این موضوع نیاز به حمایت بیشتر از نخبگان مهاجر دارد. برای این منظور باید وزارتخانه‌های علوم، بهداشت و همچنین شورای عالی انقلاب فرهنگی برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشند.
وی در پاسخ به این پرسش که مجلس چه برنامه‌ای برای رفع خلأ‌های قانونی و موانع جذب نخبگان بین‌المللی ازجمله اعطای تابعیت به این‌گونه افراد در ایران دارد، می‌گوید: مجلس دو طرح در خصوص اعطای تابعیت و برخورداری نخبگان بین‌المللی از امتیازات شهروندی در دست بررسی دارد که در صورت به نتیجه رسیدن آن‌ها گشایشی در امور مهاجران نخبه، اختصاص امتیازات شهروندی و حتی پذیرش آن‌ها صورت می‌گیرد.
