در چند ساله اخیر هنرمندان زیادی برای ساخت چنین آثاری دورخیز کرده اند، اما معمولاً در میانه راه خسته شده و به نقطه اولیه بازگشته اند. فیلمسازان انگیزه بالایی برای ساخت فیلمهای رضوی دارند، اما این انگیزه به تنهایی کافی نیست و عوامل زیادی باید دست در دست هم دهند تا یک فیلم مطلوب ساخته شود. امیر قویدل، کارگردان مشهدی سینمای ایران تا آخرین روزهای عمرش آرزو داشت، فیلمی درباره امام رضا(ع) بسازد؛ اما اجل مهلتش نداد و خبری از ساخت این فیلم نشد.
مرور صحبت‌های دو کارگردان مورد اشاره نشان می‌دهد، آنان هم با انگیزه بالا وارد میدان شده اند. کارگردان سریال «پایتخت» گفته است: آرزو دارم و خیلی دلم می‌خواهد یک سریال نمایشی طولانی با موضوع زیارت بسازم. البته به صورت دقیق‌تر و مشخص‌تر که بتواند فرهنگ زیارت را معرفی کند.
نرگس آبیار، کارگردان فیلم «شیار 143» هم با بیان اینکه افتخار هر کارگردانی فیلمسازی برای امام رضا(ع) است، گفت: من خودم تا به حال در قاب سینما برایم اتفاق نیفتاده که یک زیارت تصویری داشته باشم و از پشت ویزور دوربین سینما امام هشتم (ع) را زیارت کنم، البته که در داستانها و نوشته‌هایم به این موضوعات همیشه توجه داشته‌ام. اما طرحی درباره امام رضا(ع) نوشته‌ام که اتفاقاً حاصل سفرم به مشهد بود، یک بار که به پابوس حضرت آمده بودم، در آنجا اتفاقات روحی عجیبی برایم افتاد که حاصل آن حس و حال خوب، نگارش یک طرح با موضوع زائران امام هشتم (ع) بود که به دنبال نگارش فیلمنامه آن هستم.
هر سال در دو مقطع زمانی ولادت و شهادت امام رضا(ع) تلویزیون آثار زیادی را با موضوع زیارت و حرم رضوی روانه آنتن می‌کند. آثاری که سوژه‌هایی شبیه به هم دارند و بیشترشان نمی‌توانند حق مطلب را بخوبی ادا کنند.
در این گونه فیلمها نامهای بزرگ به چشم نمی خورد و کارگردان صرفاً برای اینکه کار سفارش گرفته را تحویل دهد، پشت دوربین رفته است. بسیاری از کارگردانهای مطرح سینما و تلویزیون هنوز فرصت پرداختن به سوژه زیارت را پیدا نکرده‌اند. فیلمهای نمایش داده شده معمولاً متکی بر فیلمنامه‌هایی معمولی هستند و پشتوانه تحقیقاتی ندارند.
در بیشتر فیلمهایی که با موضوع زیارت ساخته شده اند؛ زائران در چشم بر هم زدنی شفا می‌گیرند و متحول می‌شوند. آشنایی محدود فیلمسازان از آیینهای حرم امام رضا (ع) موجب شده که بسیاری از لحظات ناب زیارت در این فیلمها نمود پیدا نکند.
این فیلمها ماجراهایی روایت می‌کنند که در هر مکان زیارتی دیگری ممکن است، رخ دهند. به عبارت دیگر حرم امام رضا (ع) با همه معنویتش در بسیاری از فیلمهای رضوی هویت مستقلی پیدا نمی‌کند و با آن همچون دیگر مکانهای زیارتی برخورد می‌شود.
در حوزه مستند اوضاع کمی بهتر است و افرادی چون مجید مجیدی و پرویز کیمیاوی آستینهای همت را بالا زده‌اند و پشت دوربین رفته اند. پرویز کیمیاوی در فیلم مستند «یا ضامن آهو» آن چنان شیفته زیبایی‌های بصری حرم امام رضا(ع) می‌شود که تصمیم می‌گیرد، دوربین را از فضای معنوی آنجا بیرون نیاورد.
تمام لحظات فیلم به نمایاندن رابطه عاشقانه مردم با امام رضا (ع) در داخل حرم، اختصاص یافته است. چند سال پیش مجید مجیدی فیلم مستندی به نام «رضای رضوان» ساخت که در چند قسمت از تلویزیون پخش شد. این فیلم با روایتی ساده و دلنشین به جزئیات زندگی خادمان حرم امام رضا (ع) می‌پرداخت. مجیدی پای صحبت خادمان نشست و نشان داد، آنها با چه عشق و علاقه‌ای به زائران و مجاوران امام هشتم (ع) خدمت می‌کنند.
در میان فیلمهای داستانی باید به سه گانه رسول صدرعاملی به عنوان آثاری مطرح اشاره کرد که هر سه با موضوع زیارت در مشهد ساخته شدند. تله فیلم «بیا از گذشته حرف بزنیم» ساخته حمید نعمت ا...هم با نمایش لحظات معنوی سه پیرزن دوست داشتنی در حرم امام رضا(ع) حرفهای زیادی برای گفتن داشت. در حوزه کارهای تاریخی نیز سریال «ولایت عشق» ساخته مهدی فخیم زاده به لحاظ تأثیرگذاری و کیفیت در صدر جدول قرار می‌گیرد. «آسمان هشتم» به کارگردانی حسن نجفی، روز هشتم ساخته مهدی کرم پور، زیارت به کارگردانی صادق کرمیار از دیگر تله فیلمهایی هستند که با موضوع زیارت و حرم امام رضا(ع) ساخته شده اند.
انگیزه کافی وجود دارد
چندین سال پیش که میلاد مبارک امام رضا (ع) در ایام نوروز واقع شده بود، «فرهاد توحیدی» فیلمنامه‌ای را برای ساخت سریالی 9 قسمتی نوشت که این سریال ساخته نشد. پس از آن سه‌گانه سینمایی «شب»، «هر شب تنهایی» و «در انتظار معجزه» از روی طرح اولیه «فرهاد توحیدی» نوشته شد.
فرهاد توحیدی، فیلمنامه نویس سریال «شوق پرواز» در گفت‌وگو با قدس درباره کارهایی که با موضوع فرهنگ رضوی انجام داده است، می‌گوید: در تهیه مستندی 7 قسمتی به نام «بارگاه ملکوتی» مشارکت داشتم و پژوهش و گفتار این کار برعهده من بود.
برای آن کار خیلی زحمت کشیده شد. در مجموعه «مستند ایران» بخشی درباره مشهد کار کردم که آن را هم خیلی دوست دارم. مستندهای یاد شده بارها از تلویزیون پخش شده اند. به جز این آثار قرار بود با مازیار پرتوی و اصغر فرهادی فیلمنامه ای برای رسول صدرعاملی بنویسیم که من امکان همکاری با آن پروژه را پیدا نکردم. توحیدی در پاسخ به این پرسش که چرا تعداد فیلمها و سریال‌های ساخته شده با موضوع زیارت محدود است، می‌گوید:پاسخ به این پرسش را باید مدیران تلویزیون بدهند. نمی دانم چرا! اما معتقدم انگیزه کافی در میان هنرمندان وجود دارد. شاید چیزی که مسؤولان انتخاب می‌کنند، به متن و کارمطلوب نمی‌رسد و به همین دلیل ساخته نمی شود. شاید هم گرفتاری‌های مالی که این 2-3 سال تلویزیون درگیرش است، سبب این امر شده است.
این فیلمنامه نویس با اشاره به تکراری بودن سوژه‌های این حوزه توضیح می‌دهد:البته تا جایی که اطلاع دارم، رسول صدر عاملی در سه گانه‌اش رویکرد متفاوتی داشت. تکراری بودن سوژه‌ها به نگاه فیلمسازان و فیلمنامه نویسان به مقوله زیارت برمی گردد.
شاید برخی گمان می‌کنند اگر با این طرح و ایده‌های کلیشه‌ای سراغ تلویزیون بروند، راحت‌تر کارشان ساخته می‌شود. امیدوارم که نگاهی مانند نگاه صدر عاملی تکثیر شود و کارهای بهتری درباره امام رضا (ع) ساخته شود.
دو هفته در کتابخانه حرم مقیم بودم
این فیلمنامه نویس در پاسخ به این پرسش که خودتان چه حسی نسبت به حرم و زیارت دارید می‌گوید:من خیلی با آن شرایط رایج کنار نمی آیم. یعنی مثلاً چسبیدن به ضریح حرم برایم خیلی مطرح نیست.
همین حضور در فضای معنوی حرم و روحانیتش برایم کفایت می‌کند. ارتباطم را بیشتر به نگاه بسنده می‌کنم و خلوتی که با خودم دارم. فضایی معنوی همیشه در حرم آقا جاری است و حال انسان را دگرگون می‌کند. این حس و حال برایم اهمیت بیشتری دارد. هنگامی هم که از آن حال روحانی بیرون می‌آیم، آن چیزی که برایم بیشتر جذابیت دارد، نگاه کردن و دیدن زائران آقاست.
او ادامه می‌دهد: یکی از خاطرات خوب زندگی ام مربوط به دو هفته ای است که در حرم رضوی مقیم بودم و به کتابخانه آستان قدس رجوع می‌کردم. در آن دوران مشغول مطالعه کتابها و تحقیق و پژوهش برای متن و گفتار فیلمها بودم. آن روزها را جزو ایام بسیار خاص زندگی خود می‌دانم و امیدوارم دوباره تجدید شود.
چرا در فیلمها زائران فقط گریه می‌کنند؟
مجید مظفری، فیلم تلویزیونی «پای پیاده» را با موضوع زیارت کارگردانی و تهیه کرده است. در این تله فیلم چند نفر تصمیم دارند با پای پیاده از روستایی به زیارت امام رضا (ع) بروند که در راه با یکسری از افراد برخورد می‌کنند و ماجراهایی برایشان پیش می‌آید.
این بازیگر و کارگردان در گفت‌وگو با قدس درباره علت کم کاری فیلمسازان برای ساخت فیلمهای رضوی به مشکلات مالی و بودجه ای اشاره می‌کند و می‌گوید:سالیانه 20 میلیون زائر به مشهد سفر می‌کنند؛ یعنی کلی پول وارد مشهد می‌شود، منتهی شرکتهای اقتصادی مشهد اسپانسر فیلمهای رضوی نمی‌شوند. البته واقعیتش این است که مشهدی‌ها در ساخت فیلمهایم همیشه با من همکاری لازم را انجام داده‌اند، من هر زمان دوربینم را داخل صحن حرم آقا برده‌ام، کمک کرده اند و از آنها تشکر می‌کنم. صدا و سیما بخصوص تلویزیون خراسان رضوی پول و بودجه ای ندارد که ما بخواهیم افراد حرفهای را برای ساخت فیلم به مشهد ببریم و آن فیلم سر و صدا کند. در این شهر اسپانسر هم نداریم البته نه اینکه مؤسسه پردرآمد نداشته باشیم؛ مسأله این است که کسی پول خرج نمی کند.
مجید مظفری با انتقاد از سوژه فیلمهای رضوی توضیح می‌دهد:من روزی حرفی زدم و گفتم چرا همه در فیلمها و سریالها می‌روند حرم «امام رضا» و گریه می‌کنند؟
سرانجام خیلی‌ها از امام رضا (ع) حاجت یا شفا گرفته‌اند، چرا آنها نمی‌خندند؟ مدام گریه را می‌بینیم. نمی دانم چرا باید این گونه باشد. من طرحی درباره همین موضوع داشتم که خیلی خوب است و اکنون روی آن کار می‌کنم و فیلمنامه اش را «رضا نظریان» نوشته که اگر قسمت شود، ماه آینده برای ساخت آن به مشهد خواهم آمد.
نذر دارم هر سال برای آقا کار کنم
مظفری در پاسخ به این پرسش که فیلم ساختن درباره امام رضا (ع) چه دشواری هایی دارد، تأکید می‌کند:مسؤولان حرم با من همیشه همکاری لازم را داشته اند که از آنها تشکر می‌کنم. من نذر دارم هر سال برای آقا کار کنم. منتهی دو سال است به دلیل کمبود بودجه تلویزیون و نبود اسپانسر نتوانستم فیلمی بسازم. به لطف خدا تا 10-20 روز آینده برای ساخت فیلم راهی مشهد خواهم شد.
این بازیگر و کارگردان با بیان اینکه شور خاصی برای زیارت امام رضا(ع) دارد، می‌گوید:پدرم مشهدی بود و در خواجه ربیع دفن است. ارادت خاصی به امام رضا (ع) دارم و هیچ زمان بی‌جواب و دست خالی از حرم برنگشتم. نام شرکت فیلمسازی ام را «تصویرگران آستان هشت» گذاشته‌ام. من خیلی از آقا حاجت گرفته‌ام که اگر بیشتر بگویم ریا می‌شود، اما چیزهایی گرفته ام که در تصورم نمی‌گنجد و باور نمی‌کردم.
نظر شما