مولانا در مثنوی معنوی و دیوان شمس متأثر از دعای عرفه امام حسین(ع)، زیارت عاشورا و حماسه کربلا، اشعار نغزی سروده است، بلندترین و مشهورترین غزل مولانا در باب عظمت و علو مقام امام حسین(ع) و شهیدان کربلا، غزل 2707 کلیات شمس است. مطلع غزل، شهیدان الهی و بلاجویان “معاشقه کربلایی” و پایان آن ارجاعی است زیبا به انسان کامل و خورشید موعود که شاهد و ناظر است و اصلِِ اصلِ اصلِ نزول انوار الهی در عالم ممکنات است.

وی با اشاره به اینکه در این غزل، شهیدان و عاشقان مترادفند، اظهارداشت: شهیدان به مدد تجرد وجودی و “معرفت” که مقدمۀ عاشقی است و بالهای عاشقی، برتر و فراتر از مرغان هوایی در ساحت حضرت دوست پرواز می کنند که «یحبهم و یحبونه»(54- سوره مائده). آنها شاهان عالم غیب هستند که به یاری عشق، بابهای عوالم پنهان را گشوده اند و ازجمله رموز توفیق آنها در این پرواز عاشقانه، رهایی از انواع خود است. آنها با فنا و بقا در عقلِ عقل در ناکجا آبادند.(نک: صفوی- سید سلمان- لندن-2007)

نویسنده کتاب ساختار معنایی مثنوی معنوی در ادامه سخنانش تصریح کرد: مولانا از بیت پنجم این غزل به بیان رابطۀ شهیدان واصل با سالکان می پردازد؛ رهایی شهیدان، در رهایی دیگر سالکان اثری وجودی نهاده، چرا که آنها با شکستن در زندان تو در توی طبیعت و نفس خویش، باب مخزن اسرار الهی را گشوده اند. در آغاز نفی  و سپس اثبات. “لا ا... الا ا...”، “لا ا... الا هو” (255 بقره) “لا ا... اله انت”. شهیدان - واصلان به محبوب - وحسین - سید وسالار آنها - نوای فقیران و درویشان کوی دوست اند.

نویسنده کتاب عرفان ثقلین با تأکید بر اینکه شهیدان حسینی مقیم دریای وجود بیکران حضرت واجب الوجوداند که این عالم، تجلیات اسماء و صفات اوست، بیان کرد:  هوا... الخالق الباری المصور له الاسماءالحسنی یسبح له ما فی السموات والارض و هوالعزیزالحکیم. (24- حشر) “ ا... لا ا... الا هو”. “لا ا... الا انت”.  که از روز الست آشنای او بودند.”الست بربکم؟ قالوا بلی”. (173- سوره اعراف) مولانا در بیت هشتم با اشاره به یکی از اصول عرفان نظری که  انواع دنیاهای عالم ناسوت را هیچ اندر هیچ  و تو خالی و گذرا و میرا می داند؛ انسانها را به عرفان عملی فرا می خواند تا بتواند در چرخه ماشین قدرت و جامعه در مسیر “حق ا...” و “حق الناس” سیر کند نه در مسیر مقتضیات و تمایلات قدرت. آنگاه گویی پیام امام حسین(ع) را ابلاغ می کند که ای مدعیان، اگر از قبیلۀ ما و کربلایی هستید، اهل صفا شده، دل را به نور الهی منور گردانید.

نویسنده کتاب تمنای عشق گفت: کاسبان دین فقط از اعتبار دین و دیانت برای بهره برداری مادی و سیاسی استفاده می کنند. آنها اهل هزینه کردن برای حقیقت و دین نیستند و هیچ گونه خطر و ریسک سیاسی و اجتماعی را برای پیشبرد حق و حقیقت نمی پذیرند. تاجران شریعت در بزنگاه های تاریخ مبارزات حق و باطل سکوت اختیار می‌کنند یا به وادی دشمن می غلتند، اما دینداران حقیقی برای پیشبرد و حمایت از حق و حقیقت از بلا رو گردان نیستند.

 آنها از دینداری ارتزاق مادی و سیاسی نمی کنند، بلکه مال و جان و اعتبار اجتماعی خود را در راه حق و حقیقت خرج می کنند. دفاع از حقوق خدا و حقوق مردم مسأله اصلی آنهاست و از رسیدن بلا برای ارزشهای حسینی خوفی ندارند. ماجرای تنها گذاشتن سیدالشهدا(ع) از سوی عبدا... بن زبیر، محمد حنفیه و علما و مشاهیر اجتماعی جامعه مسلمانان در مدینه، مکه، کوفه و بصره قصه دیروز نیست، بلکه داستان امروز ماست. در مصاف ارزشهای اسلامی و ارزشهای جاری در عالم سیاست امروز نیز بسیاری چشم و گوش خود را بسته اند و برای چند روزی بیشتر ماندن در حلقه قدرت سیاسی و اقتصادی دوری از ارزشهای حسینی را می بینند، ولی سکوت کرده اند یا با ظلم و جور همراهی و همصدایی می کنند.

صفوی در ادامه سخنانش تأکید کرد: از دیدگاه جلال الدین مولوی، شهیدان عاشق اند و امام حسین(ع) سید و سالار و شاه شهیدان است. شهیدان با پای نهادن بر نفس اماره، از خودخواهی و امیال دنیوی رهایی یافته، در حضرت حق فانی شده و به مقام بقا واصل گشته اند.

 نویسنده کتاب اخلاق و انسان کامل گفت: نفس اماره ما را به سکوت در مقابل بی عدالتی و تضییع حقوق مردم برای ماندن در شبکه قدرت می خواند، اما حسینی های عاشق پیشه در منازعه هر روزه به قول مولوی”عقل جزیی” و “عقل ربانی” به ندای وجدان پاک خود جواب لبیک برای یاری دادن به راه و منش حسینی در عصر امروز می دهند. ندای “هل من ناصر ینصرنی” سید الشهدا(ع) هنوز در کربلای زمین طنین انداز است! آیا کسی هست که به ندای حسین(ع) برای اصلاح وضع جامعه و امت اسلامی لبیک گوید و فارغ از محاسبات قدرت، به یاری اصلاحات حسینی بی غل و غش و مخلصانه بپردازد؟ در اربعین سیدالشهدا(ع) هر کس در خلوت خود به محاسبه بنشیند و ببیند در کدام جبهه ایستاده است؛ گفتمان انقلاب یا گفتمان قدرت. با حقوق مردم است یا مقابل حقوق مردم!

رئیس آکادمی مطالعات ایرانی لندن در ادامه سخنانش اذعان کرد: جانشین امام حسین(ع)، حضرت امام سجاد(ع) در رساله حقوق فرموده است: حق همه مسلمانان بر تو آن است که در دل نسبت به آنان کدورتی نداشته باشی و بالهای مهربانی و لطفت را بر سر خطاکاران ایشان بیفشانی و به جهت اصلاح و ایجاد الفت بیـن آنها و خـود بکوشی و شکـر و سپاست را از نیکـوکاران آنها دریـغ نداری؛ کسانی که احسان و نیکی آنها برای خــودشان و بـرای توست؛ پس برای همه مسلمانان دعا کن و به یاری همـه آنها بشتاب و همـه را در مراتبی که دارند، مورد عنایت و تکریم قرار ده.

نویسنده کتاب اهل بیت از دیدگاه مولوی گفت: مولانا در ديوان شمس در باره تشابه امام حسین(ع) و قلب سلیم مي گويد: دل است همچو حسين و فراق همچون يزيد/ شهيد گشته دو صدره به دست کربلا- شهيد گشته به ظاهر، حيات گشته به غيب/ اسير در نظم خصم و خسروي بخلا(ديوان غزليات شمس تبريزي، انتشارات جاويدان، چاپ هشتم، 1368، غزل 232) به عقيده مولوي، قلب سلیم مانند حسین(ع) است که تسلیم مطلق حق است و دوری از حق و حقیقت مانند منش یزید است.

شهادت حسين(ع) در ديدگاه اهل بینش معادلاتی  ناحق نوعي اسارت است، اما در حقيقت آن بزرگوار به زندگي ابدي واصل گشته است و قلب سلیم در مقابل حق ا... و حق الناس نیز محشور با سیدالشهدا(ع) و خدای عزیز و قوی امام عاشقان شهید است.