دیگر وقت آن رسیده که مراسمی چون تاجگذاری شاهان برگزار شود، پیامبر اسلام(ص)، امیرالمؤمنین را می‌خواهد و عمامه خود را که (سحاب) نام دارد، بر سر وی نهاده و دنباله های آن را تا روی شانه هایش آویخته و می‌فرماید: فرشتگانی که در روز بدر و حنین به یاریم شتافتند، این گونه عمامه بر سر نهاده بودند، بدین ترتیب واقعه غدیر به پایان می‌رسد.
آنچه در این گفتار موجب گفت وگو با دکتر رمضان محمدی مدیر گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه شد، بررسی آرا و نظرات بزرگان اهل سنت در منابع آنها درصحت واقعه و حدیث غدیر است که در پی می‌آید:
جناب آقای دکتر محمدی! لطفاً نظرات علمای متقدم و متأخر اهل سنت و پاسخ به شبهات آنان توسط علمای تشیع به چه صورت در تاریخ ثبت شده است؟
- در قرون متقدم، اهل سنت هنگام بازگویی واقعه غدیر فقط به نقل حدیث غدیر اکتفا می‌کنند.
اولین بار مرحوم شیخ صدوق(ره) در کتاب «معانی الاخبار» به شبهات غدیر پاسخ داده است، مرحوم شریف رضی در پاسخ به کتاب «المغنی قاضی عبدالجبار» در کتاب «شافی» به شبهاتی دراین باره پاسخ داده اند، مرحوم شیخ طوسی نیز در کتاب «الرسائل العشر» به این مسأله پرداخته است، مرحوم یونسی در «صراط المستقیم» و مرحوم مجلسی، «اثبات الهدی» مرحوم محمد حسن حر عاملی و دیگر علمای شیعه در قرنهای متمادی به شبهاتی که درباره غدیر مطرح شده، پاسخ داده‌اند.
لطفاً برخی از منابع و علمای اهل سنت را که به موضوع غدیر پرداخته اند، معرفی نمایید؟
- مرحوم علامه امینی (ره) درکتاب الغدیر می‌گوید: غدیر را 110 نفر از صحابه و 84 نفر از تابعین و 36 نفر از دانشمندان معروف اهل سنت بیان نموده اند.
از قرن سوم هجری به بعد نیز علمای اهل سنت توجه خوبی به این مسأله داشته اند در «مسند الطیاسی» به واقعه غدیر کاملاً پرداخته شده و آمده است که در آن روزها پیامبر، علی(ع) را معمم نموده است.
در قرن چهارم نیز علمایی از اهل سنت با کتابهایی چون «سنن الکبری» به واقعه غدیر اشاره کرده و متذکر شده اند که واقعه یمن قبل از واقعه غدیر بوده است،. همچنین در کتاب «مسند ابویعلی» که در اوایل قرن چهارم نوشته شده، به مسأله غدیر اشاره شده. در مسند احمد به واقعه غدیر و قبل از آن که به یمن فرستادن حضرت علی(ع) بوده است، پرداخته شده که امروزه وهابیت سعی دارند واقعه غدیر را با واقعه یمن یکی کنند. احمد بن حنبل به تفصیل احتجاجات حضرت علی(ع) را با مردم مدینه و اهل کوفه درباره مسأله غدیر آورده است که «من کنت مولاه...» نص صریح پیامبر اکرم بوده است. در کتابای طبرانی از «معجم الصغیر تا معجم البیر» به حدیث غدیر در موارد گوناگون پرداخته شده است.
در کتاب «مستدرک الحاکم» جریان غدیر مفصل بیان شده است، «ابن ابی الحدید» از احتجاجات امیرالمؤمنین گفته که ایشان به خاطر بیان نکردن واقعیت غدیر خم برخی را نفرین نمود که کور و کر شدند که این افراد همگی در روز غدیر حضور داشته، اما به صحت آن اقرار نکرده و در پس نفرین ایشان مریض و مبتلا به درد می‌شوند.
از شاخص‌ترین علمای اهل تسنن در خصوص غدیر و معنای کلمه مولی به عنوان جانشین حتمی پیامبر صحبت نموده اند، لطفاً افرادی را معرفی بفرمایید؟
-احمد بن حنبل پیشوای حنبلیان یکی از چهار مذهب فراگیر فقهی اهل سنت و یکی از شاخص ترین افراد مکتب اصحاب حدیث است، پس از وی، اصحاب حدیث بیش از هر کسی به گفته ها و نوشته های وی در تأیید افکار خویش استناد جسته اند، از میان محدثان اهل سنت، محمد بن اسماعیل بخاری، مسلم بن حجاج نیشابوری، ابوداود سجستانی و بسیاری دیگر از او روایت کرده اند.جالب است که وهابیان خود را پیرو احمد بن حنبل می‌دانند. او در سن 77 سالگی در بغداد از دنیا می‌رود، مشهورترین کتاب احمدبن حنبل همان مسند اوست که از معتبرترین کتب در نزد اهل سنت بوده و از نظر زمان تألیف نیز مقدم بر بسیاری از کتابهای معتبر حدیثی اهل سنت از جمله صحیح بخاری و صحیح مسلم است که نام و یاد غدیر به چشم می‌خورد و این تنها یکی از منابع شرح واقعی غدیر است.
ابوحامد محمدغزالی (505ه.ق) درباره معنای ولی می‌گوید: لکن حجت روی خود را آشکار نمود و جمعیت مردم برای شنیدن متن خطبه حدیثی که در روز عید غدیر خم که مورد اتفاق همه می‌باشد، جمع گردیدند. در آن خطبه پیامبر فرمود: «هر کس من مولای اویم، علی مولای اوست...» وی همچنین در کتاب «سرالعالمین و کشف ما فی الدارین الفاظی» آورده است که رسول ا...(ص) روز عید غدیر به علی گفت، «من کنت مولاه فعلی مولا». اما خود اهل سنت درباره شخصیت غزالی که به صراحت فرموده پیامبر را در باره امامت امام علی (ع) نقل کرده، این گونه است که فضایل امام ابوحامد غزالی بیش از آن است که در حد و حصر بگنجد و مشهورتر از آن است که نیاز به معرفی داشته باشد و این شیخ فقیه امام عارف با... به حدی رفیع است که کرامتهای او همپا و همسنگ با خورشید است.
همچنین محمد بن طلحه شافعی (652)ه.ق. از علمای بزرگ اهل سنت در قرن هفتم هجری است او درباره معنای حدیث خود در کتابش این گونه نظر می‌دهد که معنای حدیث غدیر این است : هر کس که من برای او ولی و سزاوارتر و یا ناصر و وارث و پشتیبان و دوست صمیمی او هستم، علی هم برای او این چنین است و این کلام صریح در تخصیص علی به این منقبت بلند بوده و او را برای دیگران مانند خود قرار داده و این خصوصیت را برای دیگری قایل نشده است، از این رو دانسته می‌شود که این حدیث از اسرار خدای تعالی است، پس به درستی که علی از هر کس بر مؤمنان اولی و سزاوارتر است و ناصر مؤمنان و سید و آقای مؤمنان است و هر معنایی که امکان داشته باشد، از لفظ مولا برای رسول خدا(ص) اثبات کنیم، همان را برای علی می‌توان ثابت نمود.
همچنین سبط ابن الجوزی (654ه.ق) با ذکر معانی برای کلمه مولا می‌گوید، معنای مولا به اولی سزاوارتر است، پس مراد از حدیث غدیر اطاعت مخصوص علی(ع) می‌باشد، این قضیه آن چنان روشن و واضح و در نزد همگان مسلم بوده است که اهل بیت (ع) و معتقدان به ایشان به مناسبتهای مختلف بدان استدلال و احتجاج کرده اند. در روایات به موارد زیادی برمی خوریم که امیرالمؤمنین(ع) در حوالی سالهای پس از وفات پیامبر مکرم اسلام(ص) در مجالس مختلف به اصحاب رسول خدا یادآوری می‌کردند که آیا شما به خاطر ندارید که رسول خدا در روز عید غدیر فرمود «من کنت مولاه فعلی مولا» و ایشان سوگند می‌خوردند که آن را به خاطر دارند.
بنابر این حدیث غدیر و واقعه غدیر بدون شک حقیقتی فروزان و درخشان است.
نظر شما