یک دستش در دست جوان همسن و سالی است که کنارش ایستاده و همانطور که لبخند می‌زند، با دست دیگر، موها را از روی صورتش کنار می‌زند. چهره‌اش کمتر از سن واقعی نشان می‌دهد و به نظر می‌رسد نهایتاً چهارده ـ پانزده سال داشته باشد. خیلی بشاش و سرزنده است، آرام و قرار ندارد و شور و شوق را به سادگی می‌توان در نگاهش دید. آوای دلنشین قرآن که از مناره‌های مسجد بلند می‌شود، راه می‌افتند و از پله‌های وضوخانه پایین می‌روند. چند دقیقه‌ای که می‌گذرد، با صورت خیس و آستین‌های بالازده از پله‌ها بالا می‌آیند و داخل مسجد می‌شوند. روحانی جوان مسجد با نوجوان‌ها گرم گرفته و رفتارش صمیمی و دوستانه است. با نزدیک‌شدن به لحظات ملکوتی اذان، حلقه نوجوانان گرد حاج‌آقا گرم‌تر و شلوغ‌تر می‌شود. پسرک هم دست رفیق‌اش را می‌کشد و می‌برد سمت امام جماعت مسجد، بعد انگار که صبرش سر آمده باشد می‌گوید: «سلام حاج آقا! عید شما مبارک، می‌شه برای من و امیرعلی عقد اخوت بخونید؟ آخه من عربیش رو بلد نیستم.» روحانی جوان که انتظار شنیدن این موضوع را نداشت، لبخندی از سر رضایت سر می‌دهند و خطاب به بچه‌ها می‌گوید: خیلی خوش آمدید، عید شما هم مبارک باشه آقا جان. اما درباره عقد اخوت یا پیمان برادری نیاز نیست حتماً صیغه عربی آن خوانده شود، همین‌که معنای کلی کلمات این مفهوم را منتقل بکند، کافی است. ان‌شاءالله در سخنرانی بعد از نماز به طور کامل درباره این موضوع توضیح می‌دهم.

 سابقه عقد اخوت در اسلام

نماز که تمام شد و بعد از تسبیحات حضرت زهرا(س) و تکبیرگفتن نمازگزاران، حاج آقای روی پله‌های منبر نشست و پس از سلام و احوالپرسی و تبریک عید، شروع به سخنرانی کرد: یکی از آداب پسندیده و مستحبی در عید غدیر، ایجاد پیمان برادری یا یا خواهری است، یعنی برادران یا خواهران ایمانی در این روز پیوندی را بین خود جاری می‌کنند که مفاد آن صمیمیت و همدلی در دنیا و دستگیری از همدیگر در آخرت است. این عقد مانند دیگر عقود اسلامی نیست که تعهدات مادی (مانند ارث) یا معنوی (مانند محرمیت) ایجاد کند، چون اصولاً میان دو مرد یا دو زن بسته می‌شود و نمی‌تواند بین یک مرد و زن جاری شود تا آن‌ها خواهر و برادر (محرم) شوند.

حاج‌آقا تذکر داد که سابقه عقد اخوت به زمان پیامبر اعظم(ص) باز می‌گردد و ادامه داد: آنطور که ابن جوزی نوشته، رسول‌الله(ص) در عمر مبارکشان بین 186 نفر عقد اخوت برقرار کردند، که این کار به قولی پس از پنج ماه از ورود آن حضرت و به قولی پس از هشت ماه از ورودشان به مدینه انجام گرفت. در تاریخ اسلام از دو مقطع خاص عقد اخوت توسط پیامبر(ص) نام برده شده؛ یکی در مکه مکرمه است که رسول خدا بین گروهی از مهاجرین پیمان برادری برقرار کرد و دیگری پس از هجرت به مدینه است که بین مهاجرین و انصار عقد اخوت جاری شد. آنطور که تاریخ گزارش کرده، در مرتبه اول رسول الله(ص) بین خود و علی(ع) پیمان برادری بست و سپس حمزه را با زید بن حارثه و ابوبکر را با عمر بن خطاب و عثمان بن عفان را با عبدالرحمن بن عوف برادر کرد. در مرتبه دوم هم ابوبکر بن ابی‌قحافه با خارجه بن زهیر خزرجی، عمر بن خطاب با عبان بن مالک خزرجی و عثمان‌بن عفان با اوس‌بن ثابت‌بن منذر خزرجی و سلمان فارسی با ابوالدرداء عویمر عقد برادری بستند.

سکوت عجیبی فضای مسجد را پر کرده بود، همه سراپا گوش شده‌ بودند تا ببینند حاج‌آقای روحانی چه می‌گوید، انگار برای بار اول بود که چنین حرف‌هایی را می‌شنیدند و برایشان تازگی داشت. حاج آقا جرعه‌ای آب نوشید و دوباره لیوان را در بشقاب قرار داد.

شیوه خواندن عقد اخوت

حاج‌آقا دست کرد داخل لباده و یک کاغذ کوچک از جیبش خارج کرد. نگاهی به جمعیت انداخت و ادامه داد: همانطور که گفتم پیامبر(ص) در زمان‌های مختلف بین اصحاب، عقد برادری خواند اما درباره انجام این پیمان در روز عید غدیر تأکید ویژه شده است. مرحوم فیض کاشانی در «خلاصة‌ الاذکار» درباره آداب عقد اخوت نوشته است: دست راست خود را بر دست راست برادر مؤمن بگذارد و خود صیغه اخوت را چنین بخواند «واخَیتُک فِی‌الله وَصافَیتُک فِی‌اللهِ وصافَحتُک فِی‌اللهِ، وَعاهَدتُ‌الله وَمَلائِکتَهُ وَکتُبَهُ وَرُسُلَهُ وَاَنبِیاءَهُ، وَالاَئِمَّهِ المَعصومینَ علیهمُ السَّلامُ، عَلی اَنّی اِن کنتُ مِن اَهلِ الجنَّه وَالشَّفاعَه، وَاُذِنَ لی بِاَن اَذخُلَ الجَنَّه لا اَذخُلُها اِلّا وَاَنتَ مَعی» یعنی؛ برادر دینی تو شدم و با تو صاف و خالص شدم و مصافحه می‌کنم و با تو در راه خدا دست می‌دهم و عهد بستم با خدا و فرشتگان و کتاب‌ها و پیامبرانش و امامان معصوم(ع) بر اینکه همانا اگر من از اهل بهشت و شفاعت باشم و اجازه داده شد به من که وارد بهشت شوم، داخل بهشت نشوم مگر اینکه تو با من باشی!

پس از اینکه این سخن گفته شد، فرد دیگر باید با گفتن عبارت «قَبِلتُ» موافقت خود را اعلام کند و بعد از آن بگوید: «اَسقَطتُ عَنک جَمیعَ حُقوقِ الاُخوَّهِ ما خَلاَ الشَّفاعَهَ وَالدُّعاءَ وَالزِّیارَهَ»، یعنی؛ از تو همه حقوق برادری را جز شفاعت و دعا و زیارت را ساقط کردم.

جمله حاج آقا که تمام شد، یک نفر از میان جمعیت پرسید عقد اخوت خانم‌ها به چه صورت است؟ که پاسخ شنید: اگر دو خانم بخواهند با هم عقد خواهری برقرار کنند، می‌توانند به فارسی بگویند اما اگر اصرار دارند صیغه عربی را بخوانند، همان جملات قبلی است فقط ضمیرهای مذکر باید به ضمیر‌های مونث تبدیل شود.

عقد اخوت در زمانه کنونی

پس چرا ما تا الان درباره عقد اخوت چیزی نشنیده بودیم؟ این سؤال را یکی از نوجوان‌ها پرسید و منتظر پاسخ ماند. حاج آقا لبخندی و زد و گفت: شاید ایراد از ما طلبه‌هاست که این سنت حسنه پیامبر(ص) را کمتر تبلیغ می‌کنیم، شاید هم ایراد از رسانه‌ها مخصوصاً تلویزیون است که کمتر روی آن مانور داده‌اند. به هر حال این سنت همیشه جاری و ساری است، مثلاً همین سه سال پیش بود که آیت‌الله ابوالقاسم خزعلی و حجت‌الاسلام صدیقی با یکدیگر «عقد اخوت» برقرار کردند. جالب است بدانید در پایان پیمان برادری این دو بزرگوار که در روز عید غدیر برگزار شد، آیت‌الله خزعلی یک اسکناس 5 هزار تومانی به حاج‌آقای صدیقی عیدی داد. خوب است این سنت صله و عیدی‌دادن را هم در روز عید غدیر رعایت کنیم تا در ذهن بچه‌ها به عنوان یک خاطره شیرین ماندگار شود. البته سادات رسم دارند اسکناس‌هایی مزین به نام مبارک امیرالمؤمنین(ع) به دیگران هدیه می‌دهند، چه اشکالی دارد مردم معمولی هم این کار را انجام دهند، چون همانطور که عید نوروز برای ما ایرانیان محترم و دلچسب است، عید غدیر هم بزرگترین عید ما شیعیان است و جایگاه ویژه‌ای دارد.

تأکید بر اقامه نماز عید غدیر

صحبت‌های حاج‌آقا به آخرش رسیده بود، اما انگار می‌خواست نکته دیگری هم اضافه کند. برای همین سینه‌اش را صاف کرد و گفت: حیفم آمد این مطلب را هم نگویم، الان مطرح می‌کنم، اگر موافق بودید به آن عمل می‌کنیم.

جمعیت صلواتی ختم کرد و منتظر مابقی صحبت‌ها ماند. حاج آقا ادامه داد: می‌خواستم پیشنهاد کنم اگر موافق هستید نماز مستحبی عید غدیر خم را به جماعت بخوانیم. چون در مفاتیح‌الجنان برای روزهای شادی و شعف نمازهای خاصی ذکر شده است و عید غدیر هم از این قاعده مستثنی نیست و نمازی برای این روز وارد شده است.

یکی از حاضران از میان جمع گفت: حاج آقا ببخشید ولی مگر می‌شود نماز مستحبی را به جماعت خواند؟

حاج آقا طبق عادت لبخندی زد و گفت: در فقه شیعه خواندن نماز مستحبی به جماعت باطل است جز نماز عید. حتی نقل است که شیخ مفید(ره) هم این نماز را به جماعت اقامه می‌کرده‌اند. از علمای معاصر هم برخی از مراجع معظم تقلید نظیر حضرت آیت‌الله بهجت، آیت‌الله صافی گلپایگانی و آیت‌الله احمدی‌فقیه نسبت به جواز جماعت این نماز فتوا داده‌اند. بنابراین هیچ اشکالی ندارد که نماز مستحبی امروز را به جماعت بخوانیم که هم ثوابش بیشتر است و هم خواندن آن برای کسانی که بلد نیستند راحت‌تر.

حالا اگر موافق هستید یک صلوات محمدی‌پسند بفرستید! جمعیت یکپارچه فریاد زد: اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم.