تسهیل ارتباطات، توسعه صنعت، صرفه جویی در اقتصاد ملی، حفظ سلامت و ایمنی عموم، گسترش مبادلات بازرگانی داخلی و خارجی، و... به کار می‌رود.
در ایران در سال 1304 برای اولین بار با تصویب قانون اوزان و مقیاسها که بعدها به مؤسسه مستقل استاندارد و تحقیقات صنعتی نامگذاری شد، این سازمان در سالهای نه چندان دور به تضمین کیفیت و سلامت کالاها توجه نشان داد.
توجه به حقوق مصرف کننده و حفظ ایمنی و سلامت کالای خریداری شده در یک مبادله تجاری که این سالها به نام استاندارد شناخته می‌شود، در قرون پیش و در احکامی که خداوند متعال در قرآن کریم بر آن تأکید داشته، به صاحبان کالا و تاجران گوشزد شده است؛ که استاندارد همان شیوه صحیح داد و ستد که عبارت از داشتن انصاف و واگذاری کالا یا متاع به بهترین شکل و مناسب‌ترین کیفیت و قیمت است بوده است.
در سالروز جهانی استاندارد با استناد به آیات قرآن و دستورات دین مبین اسلام، آداب تجارتی استاندارد را در گفت وگویی با دکترصالح حسن زاده استاد دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه الهیات مورد بررسی قرار می‌دهیم.
جناب حسن زاده! لطفاً به عنوان نخستین پرسش بفرمایید، شرایط تجارت سالم و مطلوب در فقه اسلامی چیست؟
در فقه اسلامی برای هر امری شرایطی در نظر گرفته که در آن خیر و صلاح دنیا و آخرت فرد نهادینه شده است و اثرات مثبتی هم برای جامعه دارد.
یکی از مشاغلی که دین مبین اسلام اهمیت ویژه‌ای به آن داده، تجارت است و به همین دلیل برای تاجر شرایطی قرار داده است که می‌توان بر مواردی از آن اشاره کرد.
اولین قدم در تجارت، راستگویی است و استاندارد کردن کالا نیز خود نشانه نوعی راستگویی در ارایه کیفیتی است که خریدار به خاطر آن اقدام به خریداری جنس مورد نظرش نموده است.
بدون شک راستگویی، یکی از شرایطی است که هر صاحب کالایی باید بدان اهمیت دهد و لازمه تجارت موفق صداقت با مشتری می‌باشد، تا آنجا که در روایات آمده است، مقام تاجر راستگو در قیامت در حد مقام شهداست.
پیامبر خدا(ص) تجار را به چند دسته تقسیم می‌کنند، دسته ای مشرک، کافر، گروهی منافق و برخی فاسق و برخی مؤمن هستند. کاسب مشرک، کاسبی است که عامل روزی خود را خدا می‌داند، اما تردید دارد که آیا روزی او می‌رسد یا خیر، کاسب کافر، کاسبی است که روزی خود را از کسب و کار خود می‌داند نه از خدا و کاسب فاسق، کاسبی است که روزی خود را از خدا می‌داند، اما در معامله غش می‌کند و جنس معیوب، ناکارآمد و ناقص را به مشتری عرضه می‌دارد و کاسب مؤمن، کاسبی است که روزی خود را از خدا دانسته و مال التجاره خود را سبب و وسیله روزی شمرده و طبق آیین اسلام در تجارت وارد می‌شود.
بنابر این با ورود اسلام به زندگی بشر، یقیناً ملتها شاهد انقلاب اقتصادی در زندگی خود بوده اند، زیرا اسلام، تجارتی را سالم می‌داند که عادلانه و در آن از هرگونه سوء استفاده و غش جلوگیری به عمل آورده شده باشد.
قرآن به تولید کنندگان و فروشندگان کالا و اجناس در راستای استاندارد بودن کالایی که به مشتری عرضه می‌کنند، چه مطالبی را عنوان داشته است؟
خداوند متعال در آیه 1تا4 سوره مطففین می‌گوید: وای بر کم فروشان، آنها که به هنگام خرید، حق خود را به طور کامل نمی گیرند و به هنگام فروش از کیل و وزن کم می‌کنند، آیا آنها گمان نمی‌کنند که درروز عظیمی برانگیخته خواهند شد.
روز رستاخیز در دادگاه عدل خدا، یکی از حرکتهای پیامبران به عنوان رسولان وحی، حرکت های عظیمی در راه مبارزه با کسانی بوده که به حقوق تجارت اعتنایی نداشته و اصولاً حق و عدالت و نظم در کارها را که حقی اساسی و یک اصل حیاتی است، نادیده گرفته و فقط به منافع اقتصادی خود اندیشیده‌اند، بوده است.
بسیار جای تأسف است که گهگاه برخی از کالاهایی که غیر مسلمانان می‌سازند، با استاندارد و مرغوبیت و کیفیت بیشتری ساخته شده است که به حقوق خریدار توجه شده و در جهت اعتماد سازی گامهای اساسی برداشته شده است.
یقیناً اجناسی که امروزه از آن به عنوان کالای استاندارد یاد می‌شود، همان کالایی است که در گذشته می‌بایست بدون «غش» به مشتری داده می‌شد، معامله‌ای که در آن خیانتی صورت نگرفته و از نظر حقوقی کم فروشی نسبت به خریدار صورت نگرفته باشد.
نکته دیگری که باید بدان اشاره شود؛ در سوره اسرا آیه 35 آمده است: به هنگامی که پیمانه می‌کنید، حق پیمانه را ادا نمایید و با ترازوی درست وزن کنید، این برای شما بهتر و عاقبتش نیکوتر خواهد بود.
حکم در این آیه قرآن توجه به عدالت در پیمانه و وزن و رعایت حقوق مردم بوده است، ذکر این نکته لازم است که اگر صرفاً قرآن در آن شرایط 1400سال پیش جهان و سرزمین حجاز از لازم ترین ضروریات تجارت که خرید و فروش بوده که مردم به صورت روزانه آن را انجام می‌داده اند، و نیاز به استفاده از ترازو و وزن داشته اند، به آنها نکات خرید و فروش اجناس را تذکر داده است، بدین معنا نیست که فاقد شامل موارد خاص این چنینی باشد، بلکه دستورات قرآنی به جمیع امور قابل تعمیم است و چون امروزه علم توسعه یافته و هر روز شاهد فناوری‌های جدیدی هستیم، باید دستورات قرآنی مطابق با پیشرفتهای روز در قالب کلمه ای به نام استاندارد در آن تعمیم داده شود.
غش در معامله که قرآن و احادیث به آن توجه و اهتمام داشته اند، به چه معنا می‌باشد؟
غش به معنای فریب دادن، گول زدن، تقلبی ساختن و جازدن یک کالای نامرغوب به جای کالایی با کیفیت و استاندارد است.
علما غش را به دلیل عقلی و نقلی حرام دانسته اند، در دلیل عقلی غش از عوامل فریب دادن دیگران است، زیرا تولید کننده کالایی را با عنوان کالای مرغوب به فروش می‌رساند و سپس معلوم می‌شود نامرغوب بوده و این به معنای پایمال کردن حقوق مشتری است و وارد کردن چنین ضرری بر مشتری از نظر عقلی قبیح و مطرود است و از نظر دلایل نقلی چون غش از عوامل نیرنگ و خدعه است که قرآن آن را از علایم نفاق شمرده است (سوره بقره آیه 90)، انجام آن نیز حرام می‌باشد.
قرآن در مورد سلامت کالا و رعایت نکردن حقوق مصرف کننده چه اشاره ای دارد؟
خداوند متعال در آیات 84 تا 86سوره هود به مفاسد اقتصادی کم فروشی که همان رعایت نکردن حقوق مصرف کننده است، پرداخته و تصریح نموده است: «ای قوم! پیمانه و وزن را با قسط و عدل اندازه گیری نمایید» و این اصل یعنی اقامه قسط و عدل و دادن حق هر کسی به او در سراسر جامعه.
اگر به وسعت این مفاهیم در قرآن کریم دقت شود، درمی یابیم دعوتی است از سوی خداوند متعال برای رعایت حقوق فردی و اجتماعی همه مردم و رعایت نکردن حقوق مصرف کننده را فساد عنوان نموده است: «و لا تعثوا فی الارض مفسدین» فساد از طریق رعایت نکردن حقوق خریدار از طریق غصب حقوق مردم و تجاوز به حق آنان، فساد به خاطر برهم زدن میزانها و مقیاسهای اجتماعی.
این آیات نشان می‌دهد که بعد از مسأله اعتقاد به توحید و ایدیولوژی صحیح، یک اقتصاد سالم از چه اهمیتی برخوردار است و می‌گوید که به هم ریختگی نظام اقتصادی می‌تواند سرچشمه فسادهای وسیع در سطح جامعه باشد.
خداوند متعال به مردم تذکر می‌دهد که سرانجام افزایش ثروت، ثروتی که از راه ظلم و ستم و تعدی به حقوق دیگران و تجارتی که از اصول و قواعد صحیح بین مصرف کننده و تولید کننده برخوردار نبوده، هرگز سبب بی نیازی تولیدکنندگان نخواهد شد، بنا بر این، آنچه برای صاحبان صنایع و تولیدات باقی خواهد ماند سرمایه حلالی است که اگر چه کم واندک باشد، اما باعث دوام نعمات الهی و برکات می‌شود.
به همین دلیل پیشوایان بزرگ اسلام به مسأله تجارت و تولید کالا و رابطه سالم بین خریدار و فروشنده اهمیت خاصی داده‌اند.
مسلم است که برای حمایت از مصرف کننده نیز همانند مسایل اقتصادی، روندی اصولی و سازوکاری متناسب با اهداف تعیین شده اسلامی در نظر گرفته شود تا نقش هدایتگر و متقابل مصرف کننده و تولید کننده مشخص شود و از سیاستهای غیر اصولی که نه تنها وضع مصرف کنندگان را بهتر نکرده، بلکه به شیوه‌های مختلف از تولید کالاهای بی‌کیفیت و نامرغوب، ایجاد الگوی مصرف غلط، ایجاد بی‌اعتمادی به بازار داخلی و... مصرف کننده را دچار بحرانهای اساسی نکند، جلوگیری به عمل آورده است.
بنابراین تولیدکنندگان باید توجه داشته باشند که کیفیت کار و کیفیت کالا یا خدمات، ارزش اقتصادی آن را تعیین می‌کند، کیفیت زمانی ارتقا می‌یابد که عشق و علاقه به کار خوب و مصرف کننده در کار باشد، زیرا نیت و قصد صاحب کالا فراتر از عایدات اقتصادی است.
نظر شما