در زندگی فرصت هایی که بر سر راه زندگی بشر پیش می‏آید، ناپایدار و زودگذر است و ممکن‏ است بزرگترین فرصت ثمربخش، بر اثر کمترین مسامحه و سهل انگاری از کف برود و برای ‏صاحبش تنها شکست و ندامت باقی بماند. از این رو، اولیای گرامی اسلام در برنامه‏های‏ تربیتی خود این نکته را مورد توجه مخصوصی قرار داده و همواره خطر از دست رفتن‏ فرصت ها را به پیروان خود خاطر نشان کرده‏اند. چنان که رسول خدا حضرت محمد (صلی اللّه علیه و آله‏) می‏فرماید: اِنَّ لِرَبِّکُمْ فی‏ِِ اَیَّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحَاتٍ اَلاَ فَتَعَرَّ ضُوالَهَا؛ همانا در ایام زندگی شما لحظاتی است که در معرض نسیم حیات بخش ‏پروردگارتان قرار می‏گیرید (و فرصتهای مناسبی به دست می‏آورید) بکوشید که ‏خویشتن را در مسیر فیض الهی قرار دهید. حضرت علی (علیه‏ا لسلام) نیز می‏فرمایند: اَلْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّالسَّحَابِ، فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْرِ؛ فرصت مانند اَبر(از افق زندگی ) می‏گذرد. پس فرصت های خیر را غنیمت ‏بشمرید(واز آنها استفاده کنید). در غنیمت داشتن فرصت عمر به به دو نکته باید توجه کافی صورت گیرد چنانچه مهدی عزیزان در این باره می نویسد: 1-دنیا، دار کار، کوشش و عمل است و آخرت دار بهره‏ برداری از عمل دنیا. باید کاری ‏کرد که در آخرت دچار حسرت نشد. از این رو قرآن کریم می‏ فرماید: وَاَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ اِذْ قُضِیَ الْاَمْرُوَهُمْ فی‏ِِ غَفْلَةٍ وَ هُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ؛ آنان (ستمگران) را از روز حسرت که کار به پایان آمده و آنان همچنان در حال‏ غفلت هستند بترسان(مریم : 39).

2- در قیامت پیش از آنکه انسان قدمی بر دارد از عمر، جوانی و مال خود مورد پرسش‏ قرار می‏گیرد. چنان که امام صادق (علیه ‏السلام) می‏فرمایند: از جمله مواعظ لقمان به فرزندش این بود که در قیامت وقتی درموقف حساب قرار گرفتی، ازچهار چیز تو را می‏پرسند: عَنْ شَبَابِکَ فیِمَا اَبْلَیْتَهُ وَ عُمْرِکَ فیِمَا اَفْنَیْتَهُ وَمَالِکَ مِمَّا اکْتَسَبْتَهُ وَفیِمَا اَنْفَقْتَهُ: می‏پرسند جوانیت راچگونه پوساندی و نابود کردی؟ عمرت را درچه راه ‏فانی ساختی؟ مالت ‏را از کجا به دست آوردی و در چه راه صرف کردی.

ارزش عمر

در اسلام، ارزش عمر بستگی به ایمان، عمل صالح، بندگی خدا و اخلاق نیکودارد. اگر کسی عمرش را در راه تحصیل ایمان و معرفت، بندگی خدا و کسب اخلاق ‏انسانی، صرف کند، از وقت خود خوب استفاده کرده و در این صورت، از ضرر وخسران در اَمان مانده و سعادتمند خواهد شد. امیرمؤمنان علی (علیه‏ السلام) بیان می دارند: اِنَّ عُمْرَکَ مَهْرُسَعَادَتِکَ، اِنْ اَنْفَدْتَهُ فی‏ِِ طَاعَةِ رَبِّکَ؛ همانا عمرتو، مهریه ی سعادت و خوشبختی توست به شرط آنکه، درطاعت‏ و بندگی پروردگارت، تمام کنی. کسانی که عمر خود را، ضایع کرده و اوقاتی را که خدا برای رشد و کمالشان، قرارداده، صرف هوا و هوس کرده‏اند، روز قیامت، دچار حسرت و اندوه و عذاب الهی می ‏شوند و در آن روز، بیدار شده و می ‏فهمند که نباید عمر خود را، ضایع می‏ کردند و زندگی را به ‏بیهودگی، می ‏گذراندند.

درمقابل این افراد، کسانی هستند که عمر خود را غنیمت دانسته و در راه کسب ایمان و بندگی خدا کوشیده‏اند و رضای او را جلب کرده‏اند و در آخرت نیز، از رضای حق و بهشت ‏او، بهره‏مند خواهند شد. اولیای گرامی اسلام، از پیروانشان خواسته ‏اند که ارزش عمر را دریافته و در راه حق و حقیقت، اطاعت خدا و خدمت به خلق، بکوشند و از صرف اوقات پرارزش زندگی، در راه‏ هوا و هوس شیطانی، بپرهیزند. امیرمؤمنان علی (علیه‏ السلام) می‏فرمایند: اِنَّ اَوْقَاتِکَ اَجْزَاءُ عُمْرِکَ، فَلاَ تُنْفِدْلَکَ وَقْتاً اِلاَّ فیِمَا یُنْجیِکَ؛ همانا وقت های تو، اجزای عمرتوست. پس وقتی را برای خود، سپری مکن، مگر درآنچه، تو را نجات دهد. همچنین می‏فرمایند: اِحْفَظْ عُمْرَکَ مِنَ التَّضْییِعِ لَهُ فی‏ِِ غَیْرِالْعِبَادَةِ وَالطَّاعَاتِ؛ عمرت را از ضایع کردن در غیر عبادت و طاعت ها، حفظ کن.

2عامل مهم در از دست دادن فرصت ها

 کسالت و تنبلی

 کسالت و تنبلی، نوعی بیماری است که چون خوره، دین و دنیای انسان را نابود می‏سازد.از این رو اسلام آن رانکوهش کرده و پیروان خود را، از دچارشدن به آن برحذر می‏دارد، چنانچه امام باقر (علیه‏السلام) فرموده اند: اَلْکَسَلُ یَضُرُّ بِالدّیِنِ وَالدُّنْیَا؛ تنبلی، به دین و دنیای انسان، ضرر می‏زند.

تأخیر در انجام کارها

تأخیر انداختن کارها و کار امروز را به فردا وانهادن‏ ازجمله آفت های از دست دادن فرصت ها محسوب می ‏شود. در روایات اسلامی، ازاین موضوع ‏با عنوان « تسویف» یاد شده است. امیر مؤمنان علی (علیه ‏السلام) درنامه‏ ای به یکی از یارانش می‏نویسد: فَتَدَارَکْ مَا بَقِیَ مِنْ عُمْرِکَ وَلاَ تَقُلْ غَداً وَبَعْدَ غَدٍ فَاِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکَ‏بِاِقَامَتِهِمْ عَلَی الْاَمَانِیِّ وَالتَّسْویِفِ حَتَّی اَتَاهُمْ اَمْرُاللَّهِ بَغْتَةً وَهُمْ غَافِلُونَ؛ باقیمانده ی عمرت را تدارک کن و نگو فردا و پس فردا. همانا پیش از تو، کسانی هلاک شدند که روی آرزوها و تأخیر انداختن کارها ایستادند، تا ناگهان امر خدا فرا رسید درحالی که آنان، غافل بودند.

منابع:

 1-حرانی، تحف العقول:  ۲۱۹ .

2-کلینی، فروع کافی، ج ۵: ۸۵ .

3-کلینی، کافی، ج ۲: ۱۳۵.

4-علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۳: ۷۵  

 5-فیض کاشانی، محجة البیضاء، ج ۵: ۱۵.

6-آمدی،  شرح غرر الحکم، آمدی، ج ۲: 224، ۴۹۹، 607.

7-مهدی عزیزان. اخلاق اسلامی ج1: 154-159.