«حسن روحانی» رییس جمهوری چند روز پیش در مراسم تجلیل از تولیدکنندگان برتر کشاورزی با تاکید بر اینکه باید روستاهای ما باید آباد بمانند و تخلیه نشوند، گفت: دولت در این زمینه منتظر شنیدن حرف های کارشناسانه از سوی شما کشاورزان عزیز و مراکز تحقیقاتی است و وزارت «جهاد کشاورزی» که نام مقدس جهاد را با خود همراه دارد، باید در این زمینه تلاش زیادی داشته باشد.

توسعه و عمران روستایی در چند دهه ی گذشته به یکی از مهمترین دغدغه های کشورهای در حال توسعه به خصوص کشور ایران تبدیل شده است؛ تا جایی که در بسیاری از این کشورها، توسعه ی روستایی به مثابه ی راهبردی با اهمیت برای تامین نیازهای اساسی و توزیع بهینه ی منافع ناشی از توسعه ی ملی تلقی شده و کارشناسان حوزه های مختلف نظریات را درباره ی آن ارایه داده اند.

«مایکل تودارو» اقتصاددان و نویسنده ی کتاب «توسعه اقتصادی در جهان سوم»، ابعاد و اهمیت توسعه ی روستایی و نقش آن در توسعه ی ملی را بدین صورت بیان می کند: توسعه ی ملی، وابسته به توسعه ی روستایی است، چرا که ریشه ی تمامی مشکلات و مسایل مانند فقر، نابرابری، رشد سریع جمعیت و بیکاری فزاینده در مناطق روستایی قرار دارد.

وی با تاکید بر رشد بخش کشاورزی به عنوان موتور و محرکه اصلی توسعه روستایی می افزاید: توسعه بخش کشاورزی به خاطر اشتغال بیش از 80 درصد جمعیت روستایی جهان سوم به طور مستقیم و غیرمستقیم در این بخش از اهمیت ویژه یی برخوردار است.

گروه پژوهش های خبری ایرنا برای واکاوی موضوع توسعه ی روستایی، دلایل کم توجهی به این امر در برنامه های توسعه ی کشور و برنامه های دولت در این زمینه با سید ابوالفضل رضوی معاون توسعه روستایی و مناطق محروم دفتر ریاست جمهوری به گفت و گو نشست

رضوی در این گفت و گو با اشاره به نقش توسعه ی روستایی در توسعه ی ملی، گفت: نمی توان توسعه ی روستایی را از توسعه ی کشور جدا کرد؛ زیرا روستاها جزو جدایی ناپذیر جامعه هستند و بیشتر مواد خام مورد نیاز جامعه در این مناطق تولید می شود.

او در ادامه به تشریح برنامه های دولت در زمینه ی توسعه ی روستایی پرداخت.



در ادامه مشروح گفت و گوی پژوهشگر ایرنا با سید ابوالفضل رضوی آمده است؛

*** ایرنا: یکی از مهمترین برنامه های هر کشوری برای توسعه، توجه به توسعه ی بخش روستایی است. شما به عنوان سکان دار بخش توسعه ی روستایی کشور، چه تعریفی از این مقوله دارید؟

**رضوی: برای تعریف دقیق توسعه ی روستایی ما باید نخست خود روستا را بر اساس ویژگی های آن تعریف کنیم. در گذشته روستا را تنها براساس محل سکونت و تعداد جمعیت آن تعریف می کردند که این تعریف غلط است؛ زیرا در آن به ویژگی های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مناطق روستایی توجهی نمی شد. اما براساس تعریف ما، روستا واحدی تولیدی، تاریخی و فرهنگی است که آن را از سکونت گاه محض خارج می کند و این خود موجب می شود که در ابعاد یادشده، روستاهای ما پذیرای سرمایه گذاری باشند.

یکی از مهمترین زمینه های توسعه ی روستایی، مشارکت روستاییان در طرح های اقتصادی است. ما در شرایط مختلف سیاسی و اجتماعی همواره جمعیت روستایی را به بهانه های مختلف مشارکت می دهیم، ولی این مشارکت در بخش اقتصادی کمتر است. در توسعه ی روستایی ما باید آنچنان که اصرار بر مشارکت روستایی در زمینه های دیگر داریم، موضوع مشارکت اقتصادی روستاییان نیز مورد توجه قرار دهیم.



*** ایرنا: امروز برخی بر این باورند که توسعه ی شهرنشینی یکی از مهمترین نمادهای توسعه در هر کشوری است و این موجب شده تا بحث توسعه ی روستایی در حاشیه قرار گیرد. در این زمینه شما چه نظری دارید؟

** رضوی: این سخن هر چند امروزه به صورت کم و بیش بیان می شود ولی در سطح جهانی طرفداران آنچنانی ندارد. اینکه گفته می شود شهرنیشنی مهمتر است و باید توسعه ی روستایی را فراموش کنیم، یک سخن باطل است؛ زیرا روستاها دارای تولیدات متنوعی هستند که نمی توان آنها را در شهر یافت. یکی از مزایای روستانشینی، تولید کالاهای مختلف است. فرد روستایی در کنار کشاورزی و دامداری به روش سنتی، می تواند نجار یا جوشکار خوبی نیز باشد ولی ساکنان مناطق شهری تنها می تواند در یک واحد تولیدی خود را مشغول کند و کار آنها تک تخصص است.

با این شرایط که گفته شد، نمی توانیم مدعی باشیم که بحث توسعه ی روستا به حاشیه رفته است؛ بلکه باید برنامه هایی مدون و مهم در راستای توسعه ی آن پیاده شود؛ زیرا اگر توسعه ی روستایی در یک جامعه شکل نگیرد، آن جامعه نمی تواند به توسعه ی همه جانبه ی ملی دست پیدا کند.



*** ایرنا: توسعه ی روستایی از اولین برنامه ی توسعه (مصوب سال 1327 خورشیدی) تا به امروز همواره مورد توجه قرار گرفته است، ولی با این شرایط ما می بینیم که هنوز برخی از روستاهای کشور نه تنها توسعه نیافته اند بلکه از امکانات رفاهی مانند آب، برق و مدرسه استاندارد برخوردار نیستند، شما دلیل این کندی اجرای برنامه ی توسعه را در چه چیزی می بینید؟

** رضوی: متاسفانه یکی از مهمترین دلایل عقب افتادن روستا از برنامه های توسعه بحث نگاه خدمت رسانی به روستاها بود که بیشتر در راستای رفاه روستا بود تا توسعه؛ با این شرایط نگاه ما به روستا، نگاه به یک نیازمند بود که کمک به آن واجب تلقی می شد.

یکی دیگر از مهمترین دلایلی که موجب شد بحث توسعه در روستاهای کشور چشمگیر نباشد کم توجهی به توان روستاییان و عشایر در بحث های اقتصادی بود. در برنامه های ما تنها کمک مورد توجه قرار گرفت و کمتر به فکر توان افزایی روستاییان برای کارهای زیربنایی بودیم و این خود موجب شد برنامه های توسعه ی روستایی رشد چشمگیری نداشته باشند. البته نباید در کنار 2 عامل یادشده از نقش جنگ تحمیلی در عقب افتادن توسعه ی روستاهای کشور چشم پوشی کرد.



*** ایرنا: یکنواخت نبودن امکانات روستایی و سطح توسعه ی روستاهای کشور یکی از مشکلاتی است که در ایران به شدت خودنمایی می کند تا جایی که برخی از روستاها از سطح بالایی از امکانات رفاهی برخوردارند و برخی دیگر حتی از نعمت برق و آب آشامیدنی بهداشتی و مدرسه ی استاندارد برخوردار نیستند؛ برای متوازن کردن سطح رفاه روستاهای کشور معاونت توسعه ی روستایی ریاست جمهوری چه برنامه هایی دارد؟

**رضوی: یکی از مهمترین مشکلات ما در بحث توسعه ی روستایی، مشکل یکنواخت نبودن سطح امکانات رفاهی روستاها است که امروز به یک معضل تبدیل شده تا جایی که یکی از فقیرترین مناطق روستایی کشور، روستاهای استان سیستان و بلوچستان است که از خیلی از امکانات رفاهی در جامعه محروم اند. در این زمینه ما با توجه به یکنواخت نبودن سطح رفاه روستایی، یک طرحی ارایه کردیم که در مناطق محروم به خصوص روستاهای مناطق مرزی، تسهیلاتی خاصی در نظر گرفته شود تا بتوانیم این مناطق را نیز به سطح بالایی از رفاه برسانیم.



*** ایرنا: با توجه به الگوهای مختلفی که برای توسعه روستایی در کشورهای مختلف انجام شده است به نظر شما کدام الگو می تواند در برنامه ریزی برای توسعه روستاهای ما موثر باشد؟

** رضوی: بومی سازی یکی از مهمترین برنامه های ما برای توسعه ی روستایی است. ما در هر مرحله یی از توسعه که باشیم امکان ندارد الگوهای توسعه ی دیگر کشورها را در جامعه ی خود پیاده کنیم؛زیرا هر جامعه یی شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی خاص خود دارد و برنامه های توسعه ی آن جامعه بر پایه ی معیارهای ذکرشده طراحی شده است. البته این سخن من به معنای این نیست که ما تنها خود را محصور در مزرهای کشور کرده بلکه، ما مطالعاتی را درباره ی الگوهای اجراشده در کشورهایی مانند چین، مالزی و ترکیه انجام داده ایم تا از تجربیات آنها استفاده کنیم نه از این تجربیات کپی برداری کنیم.



*** ایرنا: به نظر شما تنوع قومی، منطقه یی و شرایط اقلیمی کشور در راه پیاده کردن یک برنامه ی ملی برای توسعه ی روستایی مانع ایجاد نمی کند؟

** رضوی: اتفاقا ویژگی هایی که شما بیان کردید یکی از مشکلاتی است که ما در راه پیاده کردن یک برنامه ی ملی و منسجم با آن دست به گریبانیم. به همین خاطر به معاونت توسعه ی روستایی استان ها دستور داده ایم بر اساس شرایط مختلف اقلیمی، قومی و همچنین میزان برخورداری از رفاه روستایی، بسته ی پیشنهادی برای اجرای توسعه ی روستایی در کشور ارایه کنند تا ما بتوانیم به وسیله ی آن یک برنامه ی منسجم برای مناطق مختلف داشته باشیم.



*** ایرنا: اجرای کامل برنامه ی توسعه ی روستایی چه تاثیر در روند توسعه ی پایدار کشور دارد؟

** رضوی: آنچه امروزه در مورد توسعه در مناطق روستایی مطرح است، توسعه ی پایدار روستایی است. توسعه ی پایدار توسعه یی است که بتواند نیازهای کنونی بشر را تامین کند بدون آن که نیازهای محیطی و زیستی نسل های آینده را در تامین نیازهایشان به مخاطره اندازد. حال با این شرایط نمی توان بحث توسعه ی روستایی را از بحث توسعه ی پایدار جدا دانست؛ زیرا زمانی که به بخش روستایی در کشور به خوبی رسیده شود فشار از روی دوش بخش های دیگر کمتر می شود و این خود می تواند نویدبخش توسعه ی پایدار در جامعه باشد. یکی از مهمترین زمینه های توسعه ی روستایی که به توسعه ی پایدار منجر می شود بحث استفاده از توانمندی های جمعیت 26 درصدی ساکن در مناطق روستایی است. این کار موجب می شود تا اثرات روحی و روانی مثبتی برای سایر قشرهای ساکن شهرنشینی داشته باشد.



*** ایرنا: به نظر «والتر گالنسون» از نظریه پردازان توسعه ی روستایی، عامل اصلی بیکاری در کشورهای در حال توسعه این است که زمین نمی تواند پاسخگوی جمعیت روز افزون جامعه ی روستایی باشد. حال با توجه به این نظریه و سیاست افزایش جمعیت که در دستور کار مسوولان قرار گرفته، به نظر شما می توان انتظار داشت مناطق روستایی با این امکانات محدودی که دارند، بتوانند سیاست های افزایش جمعیت را اجرا کنند؟

** رضوی: اولین پیامد افزایش جمعیت، مهاجرت از روستاها است که خود موجب معضلات فراوانی در محیط شهری می شود. یکی از این معضلات بحث حاشیه نشینی است ما باید برنامه های خود را بر اساس جاذبه و دافعه ی روستاها طراحی کنیم تا مانع از خروج جمعیت جوان این مناطق شویم. در این زمینه معاونت توسعه ی روستایی در نظر دارد تا برنامه هایی در مسیر توسعه ی روستایی پیاده کند که دافعه های روستایی را به جاذبه تبدیل کند تا مانع از خروج نیروی انسانی که مهمترین سرمایه ی بخش روستایی است، شود.



***ایرنا: حال با توجه به اینکه قرار است در برنامه های شما نیروی انسانی به عنوان سرمایه در روستاها نگه داشته شوند؛ نباید امکاناتی در روستا فراهم شود تا نخبگان این مناطق بتوانند به خوبی استعدادهای خود را در آنجا بروز و ظهور دهند؟

** رضوی: اینکه قرار باشد ما نیروی انسانی را در روستا نگه داریم به این معنا نیست آنها نیز به شغل اجدادی خود یعنی دامداری و کشاورزی به روش سنتی بپردازند بلکه نخبگان این مناطق بعد از کسب تخصص، باید از تسهیلات بلندمدت استفاده کنند و در این مناطق برای خود و دیگران اشتغال زایی کنند.



***ایرنا: اما امروزه در بسیاری از روستاهای ما کسب و کار افراد آن جامعه کشاورزی و دامداری به روش سنتی است، چگونه می توان ذهنیت افراد روستا را به سمت شغل های نوین دیگر هدایت کرد؟

** رضوی: همچنان که در اوایل مصاحبه درباره ی بحث توسعه ی روستایی عنوان کردم، توسعه ی روستایی به معنای بها دادن به یک یا دو جنبه ی زندگی در روستاها نیست بلکه باید تمام جنبه های آن مورد توجه قرار گیرد. به عنوان مثال اگر قرار است در بخش کشاورزی ما سرمایه گذاری لازم را انجام دهیم باید ذهنیت روستاییان از کاشت تک محصولی به طرف چند محصولی ببریم و با این کار استعداد روستاهای مختلف در زمینه ی تولید محصولات گونه گون آزمایش کنیم.



*** ایرنا: برای توسعه ی روستایی و ایجاد سرمایه گذاری های جدید در روستا نیاز به یک سری مطالعه و پژوهش در حوزه های مختلف است؛ در این خصوص معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم دفتر ریاست جمهوری، چه اقداماتی انجام داده است؟

** رضوی: یکی از مهمترین طرح های دولت تدبیر و امید ایجاد «شورای توسعه روستایی» است که این شورا باید در برنامه ی ششم توسعه ایجاد شود و دولت به وسیله ی آن مشکلات مناطق مختلف را خواهد شناخت و به معاونت توسعه ی روستایی دفتر ریاست جمهوری اطلاع می دهد تا به این وسیله اقدامات لازم برای جامعه ی روستایی کشور انجام شود.



*** ایرنا: همچنان که گفته شد در دولت های مختلف قبل و بعد از انقلاب برنامه های فراوانی برای توجه به توسعه ی روستایی طرح شده است. در این زمینه دولت تدبیر و امید چه برنامه یی برای توسعه ی روستایی کشور دارد؟

**رضوی: بدون اغراق باید بگویم که دولت تدبیر و امید به ریاست دکتر روحانی اولین دولتی در ایران است که به توسعه ی روستایی نگاه ویژه یی دارد و این امر را می توان در سفرهای استانی وی به خوبی مشاهده کرد. رییس جمهوری در این سفرها یکی از برنامه های خود را به دیدار با عشایر و روستاییان اختصاص می دهد که نمونه ی بارز آن را می توان در سفر استانی رییس جمهوری به استان های لرستان و چهارمحال و بختیاری دید.

یکی دیگر از برنامه های دولت تدبیر و امید تشکیل یک شورای خاص با نام «توسعه ی روستایی» است که شرح وظایف آن را در پرسش قبلی مطرح کردم. این شورا زیر نظر معاونت توسعه ی روستایی و مناطق محروم دفتر ریاست جمهوری فعال است.

تسهیلات روستایی برای مشارکت در توسعه ی اقتصادی روستاهای مرزی، از دیگر اقدامات دولت تدبیر و امید برای محرومیت زدایی از این روستاها است. براساس این طرح فرد روستایی تنها 15 درصد سرمایه ی مشارکت اقتصادی را خود تامین می کند و بقیه ی سرمایه برای اجرای طرح اقتصادی از طریق وام بدون بهره به روستاییان اعطا می شود.