سفردیگری درپیش است. حالم عجیب به حال مسافرانی می ماند که هم شوق سفردارند وهم ترس خطر! دربازرسی خواهران فرش آویخته ی پیش رویم را کنارمی زنم  و وارد صحن می شوم.کبوتران دربالای گنبد درچرخش و پروازند. انگاردائما جایشان را باهم عوض می کنند تا همه ی رفقایشان بتوانند ازعطرخوش و ملکوتی اطراف گنبد علی بن موسی الرضا(ع) سرمست شوند.

چشمم به کبوتران است ودر دلم غوغایی برپاست و گامهایم مسیرمعین همیشگی را طی میکند تا باردیگربه صحن کوثرو موزه مرکزی آستان قدس رضوی برسم.

وارد موزه میشوم و ازتابلوی راهنما مقصدم را می یابم.طبقه اول؛ سمت راست"گنجینه آبزیان موزه مرکزی آستان قدس رضوی" که درهشتم تیرماه 1378 با میلاد باسعادت پیامبر عظیم‌الشأن اسلام حضرت محمد (ص) و امام جعفر صادق (ع) در طبقه اول ساختمان موزة مركزي آستان قدس رضوی با وسعت حدود 457 مترمربع افتتاح گردید. این مجموعه شامل دو بخش نرم‌تنان و موجودات دريایي تاكسيدرمي (آکنده) مي‌باشد که تمامی آنها بنا بر سنت حسنه وقف به موزه آستان قدس رضوی اهدا و وقف گردیده است.

از جمله اهداکنندگان شاخص می‌توان به آقایان «محمد سعيد فؤاد وهبه» یکی از شیعیان کشور سوریه، دكتر محمدفرهاد رحيمي، عبدالله ميرشكاري، مرتضی کوشک باغی، بهروز اسلامي، عليرضا رضایي، محمدابراهيم كريم‌زاده تربتي، ناصر درمحمدي، محسن پيل‌پاي، رضا مؤمني فرد، سید محمد حسنی‌نیا، ابوالفضل عيديان و ... اشاره نمود.

   در بخش نرم‌تنان، از مجموع 1282 قطعه اهدایي «محمد سعيد فؤاد وهبه» حدود 400 قطعه از گونه‌هاي مختلف صدف و حلزون و نمونه‌های دیگری از سایر اهداکنندگان به نمايش درآمده است. در بخش موجودات دریایی تاکسیدرمی، مواردی چون: ماهي موميایي شدة شيطان دريا، ماهي فوگل، سفره‌ماهی، مارماهي، انواع كوسه‌ماهي، لابستر، مادر ميگو (ام‌الروبيان)، بچه تمساح، لاك‌پشت، اسبک دريایي، ستاره دريایي، مرجان، اسفنج و ... وجود دارد که از نظر علمی و زیست‌شناسی بسیار مورد توجه می‌باشند.

پله ها را به سرعت طی می کنم  و وقتی به آخرین پله ای که مرا به طبقه اول می رساند ،می رسم ؛می ایستم. کیفم را روی شانه جابه جا می کنم. چشمانم را می بندم. نفس عمیقی می کشم و ازپله آخرمی گذرم و سفرم آغاز می شود...

جو سنگینی اطرافم را فراگرفته و مرا به پایین می کشد. آرام چشمانم را باز میکنم و سعی میکنم میان این همه آبی که مرا احاطه کرده برای خود راهی باز کنم و جلو بروم. اما انگار قدرت آب بیشتر از من است. موج ترس دوباره به قلبم بازمی گردد. تلاشها و تقلاهایم به نتیجه نمی رسد و دست آخرمجبورمی شوم آرام بگیرم و بگذارم جریان آب ،خودش مرا هدایت کند!

اینجا "گنجینه آبزیان " است و  "من " مسافری غریب  و سرگردان میان تلاطم امواج نا آشنای اقیانوس.

قصه های قدیمی دریا و خیل عظیم موجودات ناشناخته اش همه با هم ناگهان به ذهنم هجوم می آورند و باعث می شوند تا قلبم تندترازهمیشه بر سینه بکوبد. اما دیگرچاره ای نیست! باید سفری که آغاز کرده ام را به سرانجام برسانم.

درهمین افکارم که یک دسته ماهی رنگارنگ کوچک و بزرگ به من نزدیک می شوند. خودم را از سرراهشان کنار می کشم و وقتی دارند با طمانینه و آرام مسیرشان را طی می کنند ، محو رنگ های نابی می شوم که  نقاش ازل بر بدن این جانوران زیبا چه خوش نگاشته! رنگ هایی که هنوزدست هیچ نقاشی نتوانسته آن را به این زیبایی و درخشش بیافریند.

ترس اولیه ام کم کم فروکش می کند زیرا به این نتیجه می رسم که اگردربرابراین موجودات آرام باشم کاری با من ندارند! ومن با فراغ بال دراین دنیای شگفت زیرآب به جستجوی ناشناخته ها میروم.

ازدور چیزی توجهم را به خود جلب می کند. آرام به سمتش می روم. قبلا وصفش را درکتابی خوانده ام و کلی هم از ظاهرترسناکش ترسیده ام! اما تصوراز نزدیک دیدن "ماهی شیطان دریا"  آن هم ازاین فاصله برایم غیرممکن است.

ماهي شيطان دريا از خانواده ماهيان سيراتيده از گونه پديكولاتي مي باشد كه در عمق آبها زندگي مي كنند. نوع ماده اين ماهي داراي بدن كشيده و فشرده و دهان تقريبا عمودي و دندانهاي متوسط است كه طول آن به 145 سانتي متر مي رسد، اما نوع مذكر آن ريز اندام و كوچك است به طوريكه طول آن 16 سانتي متر مي باشد. ماهي شيطان دريا كاربرد غذايي و تجاري ندارد و تقريبا در بيشتر مناطق اقيانوس هاي آرام و هند و درياهاي جنوبي پيدا مي شود.

تا حواس "ماهی شیطان دریا" پرت چند ماهی خاردار و بادکنکی می شود از کنارش می گذرم و سفرم را دراین گستره ی آبی حیات ادامه می دهم.

همانطور که سرگرم دیدن اطراف هستم ناگهان یک " گربه ماهی" را می بینم که از گوشه ی یک سنگ بزرگ به سمتم حرکت می کند.

این ماهی گوشتخوار، به جارو برقی آکواریوم معروف است. طول آن یک تا هشت متر است. در شب شکار می‌کند و نیاز به دید ندارد زیرا با سبیل‌های حساس خود، طعمه را حس می کند. این ماهی به علت داشتن سرکاملا استخوانی و محکم، سنگهای بزرگ را برای گرفتن طعمه به راحتی جا به جا می کند و من فرار را بر قرار ترجیح می دهم. گربه ماهی است دیگر... نمی فهمد... شاید هوس کرد طعم گوشت یک انسان  کنجکاو را نیز بچشد!  

یکی دیگرازموجوداتی که با دیدنش خودم را لابه لای گیاهان دریایی پنهان می کنم و ترجیح می دهم از دوربه نظاره اش بنشینم" کوسه ماهی سرچکشی" است! سر چکشی‌شکل این کوسه، دارای دو زایده جانبی است که شامل چشمها و سوراخهای بینی است. گسترش جانبی سر این کوسه‌ها به آنها میدان دید بهتری می‌دهد و باعث افزایش توانایی در گرفتن شکارهای چابک مانند اسکوئیدها می‌شود. در سر این موجود خطرناک دریاهای گرمسیر، گیرنده‌های الکتریکی بسیاری وجود دارد و به همین خاطر، آنها مدام سر خود را به اطراف تکان می‌دهند و شکار خود را حتی زیر شنها می‌یابند.

"کوسه ماهی سرچکشی" در پی شکاری که یافته از من دور می شود و آن وقت است که می توانم نفسی از سر آسودگی بکشم!

اما هنوز ضربان قلبم منظم نشده که یک " سفره ماهی" از پایین پایم به آرامی می گذرد! بی حرکت گوشه ای می ایستم و سعی می کنم توجهش را به خود جلب نکنم. گرچه حسم می گوید متوجه حضورم شده! اما وجودم را نادیده می گیرد و می رود.

یکی از موجوداتی که دیدنش برایم لذت بخش است "ستاره دریایی" است. دراعماق این آبهای نیلگون به دنبال این موجود زیبا هستم و پس از چند لحظه این گونه ازجانوران دریازی که به خارتنان یا خارپوستان معروفند را می بینم. این گروه ازموجودات نسبتا کمیابند.آنها دستگاه تنفس، گردش خون و دفع ندارند و به جای آن، دستگاه گردش آب دارند. عموماً گوشتخوارند و از صدفهاي پوسته دار و حلزونها تغذيه مي كنند اما بعضي از آنها گياهان كوچك يا ريزه هاي غذاي بستر دريا را مي خورند. حدود 3 تا 5 سال عمرهم  مي كنند. ستاره دريائي پاهاي لوله اي خود را به سنگها مي چسباند تا بتواند به آرامي به اطراف حرکت کند همچنين از آنها براي گرفتن شکار نيز استفاده مي کند. ستاره دريائي قدرت ترميم بالائي دارد و مي تواند بازوان از دست رفته را دوباره بسازد. ستاره هاي ظريف به تعداد زياد در بستر درياها و تا عمق 2500 متر يافت مي شوند.

عضو دیگر این گروه جانوران "توتیای دریایی" است. او در تمام اقیانوسهای جهان زندگی می کند. توتیا بازو ندارد اما دارای 5 ردیف پاهای لوله ای برای حرکت آرام است. دهان توتیا ساختارهای آرواره مانندی برای خوردن غذاهای حلقه دار دارد. بدن آن از تیغهای بلند  متحرک بنام"تسیت" پوشیده شده است و قطرتوتیا بین 5-12 سانتیمتراست.

 و "سکه دریایی" نیز ازخانواده خارپوستان به شمار می رود و بصورت پهن و صفحه ای شکل هستند.

به گشت و گذارم در دنیای  پر رمز و راز زیر آب ادامه می دهم . این بار تصمیم می گیرم به یاد کودکی هایم که درساحل  صدف های ریز و درشت را جمع آوری  می کردم ؛ سری به این گونه از موجودات دریایی بزنم.

نرم‌تنان با تقریباً 128000 گونه، پس از بندپایان، بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین شاخه جانوری می‌باشند که در همه جا از جمله در اقیانوسها، آبهای شیرین و نقاط مختلف خشکی یافت می‌شوند. نرم‌تنان به شش گروه اصلی (تک‌صدفی‌ها، دوکفه‌ای‌ها، چندکفه‌ای‌ها، حلزونها، ناوپایان و سرپایان) تقسیم می‌شوند.

" تک صدفی ها"  : شامل هشت گونه‌اند و در اعماق آبهای سواحل آمریکای شمالی و جنوبی یافت می‌شوند. اینها را می‌توان فسیل‌های زنده نامید. چون اجدادشان بیش از 500 میلیون سال قبل زندگی می‌کردند. این جانوران به صدف کوهی شبیه‌اند و چندین ردیف آبشش دارند.

"گوش دریا" : از نرم تنان شکم پا است که پاى بزرگ مسطح و پرماهيچه است كه با آن خود را محكم به تخته‌سنگها می‌چسباند و به وسيله جريان آبي كه از زير لبة پوسته، به داخل كشيده شده و پس از عبور از برانشيها دوباره از سوراخهاي پوسته خارج می‌گردد، تنفس می‌كند. پاي گوشتي آن يك منبع غذایي بسيار لذيذ است.

" دوکفه ای ها یا تبرپایان" : نرم‌تنان اين رده با 20000 گونه، پس از حلزونها بزرگ‌ترين ردة نرم‌تنان می‌باشند. دوکفه‌اي‌ها پوسته‌اي دو تکه دارند. كفه‌ها در اين جانوران از پشت، با رشته‌اي انعطاف‌پذير - كه باز و بسته شدن آنها را به عهده دارد- به هم متصلند. بسياري از گونه‌هاي آنها به علت خوراكي بودن و بعضي چون " دو کفه ای مروارید ساز" به خاطر توليد مرواريد ارزش زيادي دارند.

"مروارید" همان گوهر سفید و درخشانی است که سالیان سال است سوژه  فیلم ها و کتاب ها شده و چه بسیار آدم هایی که در طلب این " در درخشان" درواقعیت جان خویش را از دست داده اند.

مروارید درون برخی از نرم تنان دو کفه ای مانند صدف  به وجود می آید. به این ترتیب که وقتی ذره ای شن بین صدف و پوسته یک دو کفه ای قرار بگیرد جانور لایه هایی مرکب از ماده آلی شاخی گونچیولین و بلورهای کلسیت یا آرا گونیت را به دور جسم خارجی ترشح می کند از این لایه های هم مرکز رفته رفته مروارید شکل می گیرد. جنس مروارید با جنس دیواره درون صدف یکسان است. شکل مروارید اغلب نزدیک به کره است هرچند به شکل های دیگر مانند گلابی و دکمه و حتی شکل های نامنظم هم دیده می شود. درشتی آن به درشتی دانه خشخاش  تا تخم کبوتراست. رنگ مروارید اغلب سفید است ولی ممکن است به رنگ های صورتی و زرد و سبز و آبی و قهوه ای و سیاه نیزدیده شود. مروارید در خلیج فارس و اقیانوس هند و استرالیا صید می شود.

" چند کفه ای ها" :  صدف این نرم‌تنان از هشت صفحه تشکیل شده است. پای نیرومندی دارند که آنها را محکم روی سنگهای ساحل نگه می‌دارد تا در برابر ضربه امواج مقاومت کنند. این جانوران، شاخک یا چشم ندارند و برای غذاخوردن با زبانشان، گیاهان و جانوران ریز روی سنگها را می‌لیسند. شامل کیتون‌ها می‌شوند که در سواحل یا آبهای کم‌عمق زندگی می‌کنند.

" شکم پایان یا حلزونها" :   جانور قرار گرفته در این گروه، دارای یک جفت بازوی حسی است و روی سرش، یک یا دو جفت شاخک وجود دارد. با یک پای شکمی و پهن عضلانی، نوعی عمل خزیدن را انجام می‌دهد. عمر آنها بين 6- 5 سال است و برخي تا 30 سال هم عمرمی کنند. حلزونهاي خاردار، پلكاني، عنكبوتي، چيني‌مانند، مخروطي و...از انواع این حلزونها هستند.

"ناوپایان" :  یکی از رده‌های جانوران نرم‌تن دریازی هستند که حدود ۲۰۰ گونه از آنها شناخته شده است. به این صدف‌ها به دلیل شباهت به عاج فیل، «صدف عاجی» هم می‌گویند. صدف آنها، لوله‌ای‌شکل و از هر دو طرف باز است. ناوپایان در زیر شنها زندگی می‌کنند تا امواج آنها را با خود نبرد و برای به دام انداختن غذا از شاخکهایی استفاده می‌کنند که اعضای مکنده‌ای درانتهای خود دارند.

"سرپایان" :  این رده، تکامل‌یافته‌ترین رده نرم‌تنان و تنها شناگرهای فعال با اعضای حسی و چشمهای مخصوص محسوب می‌شوند. حدود 700 گونه از آنها شناخته شده است و به چهار گروه کاتل‌فيش‌ها (ماهی مرکب)، اسکوئيدها (لوليگو)، هشت‌پاها (اختاپوس)، ناتيلوس‌ها تقسیم می شوند. سرپايان در اطراف سر خود، بازوهایی دارند که از آنها برای شنا، خزيدن و چسبيدن به سنگ و به دست آوردن طعمه استفاده می‌کنند و از آنجا که اين بازوها به دهان آنها می‌رسد به آنها سرپايان نیز می‌گويند. جنسها در سرپايان جدا از همند. ناتيلوس، جنس نر و آرگوناتا، مؤنث است.

گوشه ای از اعماق اقیانوس روی تخته سنگی نشسته ام  وشگفت زده و حیران  به این همه تنوع جانوران آبزی دراعماق اقیانوسها و دریاها می اندیشم . این همه موجود با گونه های مختلف و سیستم بدنی ،تغذیه ،ایمنی  واشکال و رنگ های متفاوت در کنار هم می زیند و ما انسان ها هنوز نتوانسته ایم  حتی نیم بیشترآنها را شناسایی کنیم و این مخلوقات جز با قلم صنع پرودگار با چه قدرت دیگری می تواند آفریده شود؟!

همانطور که نگاهم در اطراف می چرخد چشمم به " مرجان های دریایی" می افتد.  آنقدر محو این دنیای شگفت انگیز زیرآب شده ام که با این همه  پراکندگی شان  به آنها دقت نکرده بودم!

"مرجانها" : مرجانها را می توان مرز بین حیوانات وگیاهان دانست كه معمولاٌ بصورت اجتماعی در آبهاي شور زندگي مي كنند و حدود 25 درصد از زندگی در دریا را در خود جای داده اند. باجلبک های سبز تک سلولی نیز  زندگی    می کنند و حیات بسیاری از گونه‌های ماهی‌ها به مرجان‌ها وابسته است چون مرجان‌ها محلی برای پنهان شدن،اسكان و ذخیره غذا برای ماهی‌ها ایجاد می‌كنند. و در دو نوع " مرجان شاخ گوزنی" و " مرجان مغزی شکل" وجود دارند.

گرچه سالهای سال هم دردنیای زیرآب باشم می توانم هرروز چیزهای جالبی کشف کنم اما حس می کنم سنگینی آب  بدنم را خسته کرده است. راستش دلم برای دیدن  دوباره ی نورخورشید ودست نوازشگر نسیم برگونه هایم  و لمس قطرات باران تنگ شده است.

 برای آخرین بار به این دنیای زیبای آبی و موجودات بیشمارش نگاهی می اندازم و سپس چشمانم را می بندم و سعی می کنم به سطح آب بازگردم.

چشم که می گشایم درمیان تالار"گنجینه آبزیان موزه مرکزی آستان قدس رضوی" هستم. به قفسه روبرویم می نگرم.

" ماهی شیطان دریا" انگارهنوز دارد  با همان حالت عجیب و خوف آورش به من لبخند می زند!