امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) در هفتمین حکمت نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «الصَّدَقَةُ دَوَاءٌ مُنْجِحٌ، وَأَعْمَالُ الْعِبَادِ فِی عَاجِلِهِمْ، نُصْبُ أَعْیُنِهِمْ فِی آجَالِهِمْ» صدقه دادن دارويى سودمند است و كردار بندگان در دنيا، فردا در پيش روى آنان جلوه‌گر است.
بیماری‌های روحی و درمان آن
انسان دو بُعد دارد؛ بعد جسمی و روحی. برای هر یک از این دو بعد، هم بیماری مطرح است و هم سلامتی. همچنان که جسم بیماری پیدا می‌کند و به دارو نیازمند می‌گردد، روح نیز بیمار شده و نیازمند درمان می‌شود. از آنجایی که ابعاد روح به‌درستی در احاطه انسان نیست و مختصات دقیق آن توسط انسان قابل‌شناسایی نمی‌باشد، لذا باید در مورد بیماری‌های روحی و درمان آن‌ها به خداوند رجوع نمود، زیرا تنها خداوند که خالق روح است، درد و درمان را می‌شناسد: «أَلا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ»[1]
هر بیماری و مرضی دوایی و درمانی دارد. درمان مرض‌های روحی به دو طریق میسر است؛ اینکه انسان نگرش و دیدگاه فکری‌اش را تغییر دهد و یا اینکه از دستورالعمل‌هایی بهره گیرد. تغییر نگرش مانند اینکه انسان برای درمان روحیه کبر و خودبرتربینی‌اش به خلقت ابتدایی‌اش توجه کند، اینکه از نطفه‌ای آفریده شده و بهره بردن از دستورالعمل‌ها نیز مانند همین حکمت که می‌فرماید صدقه دوایی شفابخش است. یعنی صدقه می‌تواند امراض روحی را درمان کند.
صدقه درمان دردهای روحی
در ادامه به برخی از بیماری‌های روحی اشاره می‌شود که صدقه می‌تواند نقش مؤثری در درمان آن‌ها ایفاء نماید:
بخل: بخل به معنی امساک مال است. اینکه انسان عقلش را در نگهداری مال و یا در خرج کردن آن دخالت ندهد، بلکه از سر عادت و یا مرض، پول را حتی برای دنیای خودش نیز خرج نکند. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) در مورد بُخل می‌فرماید: «الْبُخْلُ عَار»[2]و یا در روایتی دیگر فرمود: «الْبُخْلُ جَامِعٌ لِمَسَاوِئِ الْعُيُوب»[3] یعنی تمام عیوب خطرناک در دل بُخل نهفته است. در بیانی دیگر آمده است: «البُخل زِمام»[4] یعنی بخل چون افساری است که انسان را به‌سوی بدی‌ها می‌کشاند.
مَرَض بُخل با دعا درمان نمی‌شود، بلکه باید با تغییر نگرش و صدقه آن را درمان نمود. تغییر نگرش این است که اگر انسان خودخواه است، متوجه روح خود نیز باشد. او باید بداند مالک پول و ثروت خود نیست و زندگی او به همین دنیا محدود نمی‌شود، انسان خودخواه ازآنجایی‌که نگران خویشتن است، باید نگران آینده خود باشد و آخرت مهم‌ترین بخش از زندگی آینده اوست. این‌چنین نگرش‌ها به درمان مرض بخل کمک می‌کند. در عمل نیز صدقه می‌تواند درمانگر این مرض روحی باشد. اینکه انسان به‌سختی پول را از جانش جدا سازد و آن را درراه خدا دهد، آرام‌آرام مزه گذشتن از پول را می‌چشد.
حُب دنیا: در روایتی امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «حب الدنیا راس کل خطیئه»[5] (دوستى دنيا منشاء و ریشه هر گناه است) هر کسی با محبوب خود محشور می‌شود و یا گفته شده است اندازه هرکسی به‌اندازه آن چیزهایی است که دوست دارد و حال اینکه دنیا حقیر و کوچک است. درمان حُب دنیا نیز با صدقه میسر است.
آلودگی‌های روح: روح انسان با گناه آلوده می‌شود، هم چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «كَلَّا بَلْ رانَ عَلى قُلُوبِهِمْ ما كانُوا يَكْسِبُون»[6] روح انسان با گناهانی که انجام می‌دهد، زنگار می‌گیرد. خداوند در قرآن به پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) می‌فرماید: «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها- وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُم»[7] (ای پیامبر از پول این‌ها به‌عنوان صدقه بگیر و بدین‌وسیله آن‌ها را پاک‌کن) و در ادامه می‌فرماید: «وصل علیهم» (برایشان درود فرست) «ان صلاتک سکن لهم» (درود فرستادن تو مایه‌ی آرامش آن‌ها می‌شود.) بنابراین مرض آلودگی‌های روحی را می‌شود با صدقه درمان نمود. در نهج‌البلاغه آمده است؛ «سُوسُوا إِيمَانَكُمْ بِالصَّدَقَة»[8] یعنی ایمان خود را با صدقه دادن نگاه دارید.
صدقه درمان دردهای اجتماعی
اسلام همان‌طور که برای برنامه‌های شخصی دستوراتی دارد، برای جامعه بشری نیز دستوراتی دارد. یکی از بزرگ‌ترین دردهای اجتماعی، درد فقر است. ممکن است سؤالی مطرح شود و آن اینکه اگر مشکل فقیری حل شود چه حُسنی برای دیگر انسان‌ها دارد؟ پاسخ این است که در جامعه‌ای که فقیر وجود دارد، ثروتمندان روی خوش آرامش را نخواهند دید، همواره نگران سرقت و دزدی هستند و در ناامنی به سر خواهند بُرد. مردم یک جامعه مانند سرنشینان یک کشتی هستند، اگر فردی در داخل کشتی آلودگی پیدا کند، این آلودگی به انسان‌های محصور در کشتی نیز سرایت می‌کند.
خاطر نشان می‌شود، سرویس فرهنگ خبرگزاری قدس آنلاین از این پس انشاء‌الله روزهای شنبه و سه‌شنبه به مرور موضوعی حکمت‌های نهج‌البلاغه مولانا امیرالمؤمنین(ع) در کلام حجت‌الاسلام و المسلمین نظافت خواهد پرداخت.
نظر شما