کوچک شمردن گناه
هر کاری که برخلاف فرمان خداوند باشد، گناه محسوب می‌شود. هرچقدر گناه کوچک باشد، اما از این نظر که نافرمانی خداست، بزرگ به شمار می‌آید. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به ابوذر فرمودند: «لا تَنظُر اِلی صِغَرِ الخَطیئَه وَ لکِن اُنظُر اِلی مَن عَصَیتَهُ؛ کوچکی گناه را ننگر، بلکه بنگر چه کسی را نافرمانی می‌کنی.»
پوشش بر گناه
دلیل تراشی برای گناه، عملی بدتر از خود گناه است. توجیه گناه نوعی فریب دادن و اغفال خود و مردم است که ظاهری زیبنده و شرعی دارد. این کار گناه را عادی جلوه می‌دهد و جامعه را به گناه کردن تشویق می‌کند. گنهکار معترف، اغلب در فکر توبه است؛ ولی توجیه کننده در فکر سرپوش نهادن بر گناه است و راه اصلاح را می‌بندد؛ برای مثال، چنین فردی ترس خود را با احتیاط، ضعف نفس را با حیا، حرص خود را با انگیزه لزوم تأمین زندگی و نیز تن پروری و کوتاهی‌ها را به عنوان قضا و قدر توجیه می‌کند. او حق را کتمان می‌کند و نام آن را تقیه می‌گذارد و به شخصی رشوه می‌دهد و آن را هدیه می‌نامد.
انواع توجیه برای گناهان
قضا و قدر: گاهی به گنهکار که می‌گویند چرا گناه کردی، در پاسخ می‌گوید: شانس من این بود، قضا و قدر من چنین بود، مقدر نبود فرد نمازخوانی باشم.هراس از رسوایی، توجیهی برای گناه: گاهی از کسی که گناه کرده است، می‌پرسند دلیل این گناه چیست؟ او در پاسخ می‌گوید: خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو و برای مثال، ما هم چنین گناهی کردیم! یأس و ناامیدی: گاهی گناهکار برای توجیه گناه خود می‌گوید: ما که دیگر در گناه غرق شده ایم و «آب که از سر گذشت، چه یک وجب، چه صد وجب.» کج فهمی: گاهی به خانمی می‌گویند، حجابت را حفظ کن یا به مردی می‌گویند چشم چرانی نکن، اما در پاسخ می‌گوید: باید قلب انسان پاک باشد!
مهارکردن گناه
همان گونه که ترمز در خودرو لازم است تا آن را از سقوط کنترل کند، غرایز و خواسته‌های انسان نیز به کنترل کردن نیاز دارد تا سبب دورماندن از گناهان شود. برخی از خطوط کلی دور ماندن از گناهان شامل موارد زیر است؛
تفکر در مسایل گوناگون
نقش تفکر در زندگی انسان این گونه است: تفکر درباره عاقبت گناه، عامل توبه کردن است؛ تفکر درباره فانی بودن دنیا، عامل داشتن زهد است؛ تفکر در نعمت‌ها، عامل حب به خداست؛ تفکر در حوادث عبرت آموز، عامل تواضع است؛ تفکر در مرگ، عامل کنترل هوس‌های نفسانی است و تفکر در عواقب کار، عامل مصونیت از گناه است.
توجه به حضور خدا
نیروهای انتظامی و امنیتی، هرقدر قوی و گسترده باشند، قادر به پیشگیری از گناهان مخفی نیستند؛ به عکس، ایمان درونی نقش خلل ناپذیری در بازداری انسان از گناهان آشکار و پنهان ایفا می‌کند. قرآن می‌فرماید: «اَلَم یَعلَم بِأنَّ الله یَری؛ آيا انسان نمی داند که خداوند همه اعمالش را می‌بیند.»
خودشناسی و توجه به شخصیت انسانی
اگر بچه در خانه ظرفی را بشکند، والدین با او تندی می‌کنند که چرا ظرف را شکستی، ولی اگر همین بچه در کنار میهمان‌ها، ظرف قیمتی را بشکند، با کمال خونسردی می‌گویند: مهم نیست جانت سلامت! علت چیست؟ علت این است که به شخصیت خود نزد میهمان توجه کردند و همین سبب شد که خود را کنترل کنند. امیرمؤمنان علی(علیه السلام) فرموده‌اند: «اِنّهُ لَیسَ لِأنفُسِکُم ثَمَنٌ اِلّا الجَنه فَلا تَبیعُوها اِلّا بها؛ بدانید که جان شما هیچ بهایی جز بهشت ندارد؛ پس آن را به کمتر از بهشت نفروشید».
برگرفته از کتاب «گناه؛ از توجیه تا مهار» رهنما- اداره پاسخگویی به سوالات دینی آستان قدس رضوی
مخاطبان گرامی می‌توانند پرسش‌های دینی خود را به شماره 300072309 پیامک کنند.