نکته جالب این است که امروز رهبر معظم انقلاب آیت‌الله خامنه‌ای هم از این دو ویژگی رهبری و شاعری در کنار هم بهره‌مند هستند. در آستانه سالگرد رحلت ملکوتی حضرت امام خمینی(ره) در گفتوگو با حمید هنرجو شاعر و روزنامه‌نگار و کارشناس ادبی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) به بررسی ویژگی‌های شعری و قریحه ادبی حضرت امام خمینی(ره) پرداخته‌ایم که می‌خوانید.
بعد از ارتحال امام خمینی(ره) ما با وجهی دیگر از شخصیت چندبعدی ایشان یعنی شاعری آشنا شدیم. سیاستمدار بزرگی چون امام خمینی که یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های شاخص در جهان بود، چگونه می‌تواند در عالم شاعری نیز دستی به قلم داشته باشد؟
تاریخ اسلام همواره شاهد حیات علمای بزرگی بوده است که علاوه بر تأثیرگذاری در حوزه دین و فقاهت در هوای ادبیات نیز تنفس می‌کرده‌اند که از آن جمله می‌توان به علامه طباطبایی، میرفندرسکی، علامه حلی و... اشاره کرد. بی‌شک تعلق خاطر به ادبیات و بیان رمز و رموز الهی بین خالق و مخلوق، رشته تسبیحی است که سلسله در سلسله علما و فقهای معزز اسلام را به خود جذب کرده است. همان‌گونه که امروز مقام معظم رهبری نیز علاقه‌مند به ادبیات هستند و حضور ایشان در انجمن‌های شاخص خراسان در دهه‌های پیش نشان‌دهنده ذوق هنری و تعلق‌خاطر ایشان به حوزه ادبیات بوده است.
اگر بخواهیم فقها و مراجع دینی را به چند دسته تقسیم کنیم از آن میان می‌توان فقهایی را نام برد که فقط در حوزه فقه و مبانی دینی برای جامعه منشأ خیر و برکت بوده‌اند؛ دسته دوم علمایی هستند که علاوه بر اشراف و تحقیق کامل در حوزه دین و معارف اسلامی به مسایل عرفانی علاقه‌مند بوده‌اند و در حوزه ادبیات و فلسفه متونی را به رشته تحریر درآورده‌اند، اما دسته سوم شامل علما و مجتهدانی می‌شود که در کنار مباحث دینی و مبانی الهی علاقه‌مند به تأثیرگذاری در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی بوده‌اند و در روند حرکت‌های اجتماعی و مبارزه با ظلم و جهل ناشی ازتسلط حکومت‌های مستبد بسیار تأثیرگذار بوده‌اند. از این رو می‌توان خاطر نشان شد که حضرت امام خمینی(ره) فقیهی است که از سه ویژگی علمای یاد شده برخوردار است، بنحوی که ایشان در عنفوان جوانی خود را به عنوان فقیه مجتهد و مبارزی به جامعه دین‌مدار و فقها و مراجع وقت اثبات می‌کند. سپس با توجه به نگاه و اشراف دینی خاص خود در صحنه مبارزه با رژیم طاغوتی زمان به پا خاسته و به عنوان یکی از مؤثرترین سیاستمداران سده گذشته شخصیتی است که هیچ‌کس همانند ایشان از محبوبیت و کاریزما برخوردار نیست.
چنین شخصیتی که در عالم سیاست انقلاب عظیمی به پا کرد و دست بسیاری از جهان‌خواران را از منابع ثروت ملی ایران برید، رویکردی زیبا و دلنشین نیز به ادبیات دارد که نشان از روح متعالی خداجوی آن بزرگ فرزانه است.
چرا در زمان حیات مبارک و نورانی امام(ره) اشعار ایشان به مردم عرضه نشد، در حالی که عموم مردم به این موضوع آگاه بودند که امام خمینی در حوزه فقه و اصول دین دارای متون و تألیفات مهمی هستند؟
در زمان حیات مبارک حضرت امام(ره) عموم مردم با کتاب‌هایی که ایشان در حوزه فقه، اصول و عرفان به نگارش درآوردند، آشنا بودند، اما یک‌باره بعد از ارتحال ملکوتی و جانسوز این عزیز سفر کرده، مردم متوجه شدند امام در حوزه ادبیات هم ورود قابل تأملی داشته‌اند بنحوی که با بررسی خاطرات اطرافیان امام و نگاهی به زندگی سراسر ویژگی ایشان درمی‌یابیم که امام خمینی(ره) در طول حیات مبارک خود با زبان شعر آشنا بوده‌اند، طوری‌که مرحوم احمد آقا و همسر ایشان خانم طباطبایی گاهی با حضرت امام مکالمات و مکاتبات ادبی داشته‌اند.
بنابراین مردم با ذوق و قریحه شعری امام(ره) بعد از رحلت این عزیز سفر کرده آشنا شدند. حال این سؤال مطرح می‌شود که چرا اشعار عرفانی - الهی ایشان بعد از رحلت ایشان در دسترس عموم قرار داده شد؟
در پاسخ باید گفت شعر و شاعری اصلی‌ترین دغدغه حضرت امام(ره) نبود. اصلی‌ترین دغدغه ایشان بیداری اسلام و مبارزه با نظام سلطه جهانی و سروری مستضعفان عالم بوده است اما در کنار طرح و تداوم برنامه‌های فرهنگی و سیاسی مورد نظر، ادیب فرزانه‌ای بوده‌اند که با مکاشفات عرفانی و بینش خاصی که بصورت ذاتی در ایشان نهفته بوده رابطه عاشق و معشوق را که همان ارتباط بنده و خداوند عالمیان است در کنار سیاست در اشعار عرفانی خود مورد توجه قرار داده بودند.
شعر از منظر امام خمینی(ره) چگونه ابزاری است؟ آیا ایشان مانند سایر شاعران و ادبا دغدغه شعری مشخصی داشته‌اند؟
رباعی حماسی «چون پرچم جمهوری اسلامی ما/ جاوید به اسم اعظم الله است» نشان از عمق بینش دینی و فهم سیاسی امام خمینی(ره) دارد. این رباعی حماسی، انقلابی و سیاسی از زبان امام در تلاش است به همه دشمنان انقلاب و اسلام ناب محمدی پیام دهد که ایران سرزمین خداست.
از این‌رو می‌توان گفت امام در اشعار خود افق معنایی خاصی را برای مخاطب باز می‌کند، اما تلاش نمی‌کند که شاهکار ادبی بیافریند، چرا که امام دغدغه‌ای به مراتب وسیع‌تر و خاص‌تر از این موضوع در نظر داشته است که همانا نفی نظام طاغوت و اشاعه فرهنگ الهی در جامعه است.
از این رو شاهکار عمر امام(ره) از خرداد42 شروع و با پیروزی انقلاب اسلامی ایران شکوفا می‌شود. بنابراین امام خواهان اثبات شاعری خود نبوده‌اند، چرا که دغدغه‌ای به مراتب عمیق‌تر از پرداختن به شعر و شاعری در وجود ایشان موج می‌زده است اما چون نگاه ایشان به ارتباط بنده با خالق یک نگاه عاشق و معشوقی است و دارای مبانی معرفتی هستند شعر را به عنوان ابزاری برای رسیدن هر چه بیشتر و ارتباط تنگاتنگ معنادارتری با خداوند منان دنبال می‌کرده‌اند. متأسفانه دانشگاه‌ها و محافل ادبی کمتر بصورت عمقی به بررسی اشعار عرفانی و نگاه الهی و معرفتی امام پرداخته‌اند، در حالی که فارغ از زوایای سیاسی و اجتماعی شخصیت ایشان که نیازمند شناخت روز افزون برای نوجوانان و جوانان جامعه است باید امام را از جنبه‌های دیگری همانند اشعار ایشان یک بار دیگر به جامعه بخصوص جوانان شناساند.
به نظر شما اشعار امام متأثر از کدام شاعران است و ویژگی‌های شعر امام را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به نظر می‌رسد اشعار امام خمینی(ره) متأثر و الهام گرفته از حافظ است، همان‌گونه که حافظ می‌گوید «هرچه کردم همه از دولت قرآن کردم»، دید معرفتی و الهی امام که در اشعار ایشان نمایان است نشان از افق معنوی فکری ایشان دارد.
شعر امام دارای سه ویژگی ویژه است که در معنویت، معرفت و دیده‌بانی سیاسی ایشان خلاصه می‌شود.
امام به عنوان یک فقیه پیشرو خود را در شعر پلی بین دیروز و امروز قرار داده، بنحوی که با توجه به اینکه از واژگان قدما بهره گرفته اما اشعار ایشان به قدری از ظرافت و عمق معنوی برخوردار است که خوانندگان با رغبت فراونی به اشعار امام(ره) توجه نشان می‌دهند.
آیا حضرت امام خمینی از سبک خاصی پیروی می‌کردند؟
سبک اشعار امام عارفانه است، در واقع به این دلیل که شاعری دغدغه اصلی امام نبوده نمی‌توان سبک خاصی را به اشعار ایشان نسبت داد، اما در نگاه منسجم‌تری می‌توان گفت اشعار امام همانند حافظ و بیدل نزدیک به سبک هندی است، چرا که دل و اندیشه تأثیر عمیقی بر اشعار امام داشته بنابراین می‌توان گفت امام دنباله‌رو افق‌های اندیشه‌ای حافظ و بیدل بوده است.
با توجه به اینکه مقام معظم رهبری نیز به شعر و شاعری علاقه ویژه‌ای دارند، این مسأله را که رهبران ایران اسلامی در حوزه ادبی نیز حرفی برای گفتن دارند چگونه می‌توان تحلیل کرد؟
شاید بهتر باشد درخصوص امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری و قریحه شعری این بزرگواران که عالمان دینی هستند این‌گونه توضیح دهیم که شعر عموماً از قلم و سینه کسانی خود را بروز و ظهور می‌دهد که جامع‌الاطراف هستند و همیشه پیشتر از زمان خود حرکت کرده‌اند.
همان‌گونه که امروز امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری به قدری شناخته شده و محبوب مسلمانان و آزادگان عالم هستند که اندیشه‌های متعالی این بزرگواران به دنیا ثابت کرده که آنها پیشتر از زمان در حرکت هستند.
وسعت بینش، تجلی اندیشه، عرفان و آزادگی از ویژگی‌هایی است که در اشعار امام(ره) و مقام معظم رهبری به وفور مشاهده می‌شود.
شاید بهتر باشد بگوییم که شعر به سراغ این بزرگواران آمده تا از طریق زبان شعر بتوانند آن رابطه معنوی زیبایی که اساس خلقت خالق یکتاست و به عرش رساندن بشر خاکی است به تصویر کشیده شود.
نظر شما