هرچند عدهای از مسؤولان، با وجود بدعهدیهای مکرر آمریکاییها، همچنان امیدوار به انجام تعهدات طرف غربی در برجام هستند. سید محمدمرندی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در گفتوگو با ما به تشریح شرایط کشور پس از برجام میپردازد که در ادامه می خوانید:
رهبری چندی پیش درسخنرانی خود در جمع مسؤولین فرمودند: «تحریمها برداشته نشده، خلاف واقع نگویید». این سخن رهبری را چطور تحلیل میکنید؟
مردم ما کمابیش در جریان مذاکرات هستهای بودند و میدانند پیش از آنکه آخرین مذاکرات در ژنو به پایان برسد و برجام نهایی شود، بسیاری از منتقدان و دلسوزان به دوستانی که در جریان مذاکرات حضور داشتند متذکر میشدند که این توافقنامه یکطرفه است؛ به این صورت که ما باید همان اول تعهدات خود را انجام دهیم. به قولی تعهدات ما روی زمین است و تعهدات طرف مقابل تنها روی کاغذ است. با این حال، هیأت مذاکرهکننده در رسانهها مطرح کردند که منتقدان نگاه بدبینانهای به این توافقنامه دارند. این دوستان در مجلس شورای اسلامی هم حاضر شدند و قسم یادکردند که چنین اتفاقی نخواهد افتاد، توافقات انجام خواهد شد و طرف مقابل به تعهداتش عمل میکند. در حالی که آمریکاییها بارها گفتهاند که بسیاری از این تعهدات را انجام نخواهند داد. در همان زمان عدهای از منتقدان به مذاکرهکنندگان یادآور شدند که الان حتی خود آمریکاییها گفتهاند به تعهدات عمل نخواهند کرد. اما پاسخی که از تیم مذاکرهکننده دریافت میشد این بود که حرفهای آمریکاییها مصرف داخلی دارد و در نهایت، تعهدات طرف غربی در برجام اجرایی خواهد شد.
پس از اجراییشدن برجام، منتقدان به عوامل اجرایی آن، پیشنهاد اجرای تعهدات بهصورت مرحلهبهمرحله را دادند. یعنی در برابر هر مرحله اجرای تعهدات از سوی جمهوری اسلامی ایران، طرف مقابل یکی از تعهدات خود را عملی کند. این اتفاق نیفتاد. حتی شروط مجلس شورای اسلامی در اجرای برجام یا شرطهایی که رهبر معظم انقلاب در امضای آن تعیین کرده بودند، رعایت نکردند.
نتیجه چه شد؟
در حدود این سه سالی که دولت یازدهم بر سرکار آمده، علاوه بر اینکه میبینم هیچ کدام از تحریمها عملاً برداشته نشده بلکه تحریمهای جدیدی هم علیه ملت ایران صورت گرفته و عنوانهای جدیدی برای تحریم ایران ایجاد شده است. از حدود 130 میلیارد دلار پول ما که در بانکهای خارجی بلوکه شده، تنها حدود 3 میلیارد آن به کشور برگشته است. بخشی از این مشکلات نتیجه خوشبینی زیاد طرف ایرانی و فریبکاری طرف غربی است و بخش دیگر به توجه نکردن مذاکرهکنندگان ایرانی به انتقادات و حرفهای دیگران مربوط میشود. در مذاکرات هستهای، همه مسایل را جناحی دیدند و به هر صحبتی که از طرف جناح مقابل خود میشنیدند، عمل نمیکردند.
دغدغههای رهبری چیست که به این قضیه اشاره میکنند؟
دغدغه رهبر انقلاب در مورد تحریمها این است که نباید خوشبین باشیم. ایشان تأکید دارند بر اینکه نباید نسبت به اقدامات غربیها با نگاه خوشبینانه بنگریم و منتظر باشیم تا آنها تعهداتشان را انجام دهند. همانطور که تا به حال نسبت به تعهدات خود بیاعتنا بودهاند، بعید هست که بخواهند در آینده هم به آن پایبند باشند. البته باید این راهی را که شروع کردهایم، ادامه دهیم و تا آخر ایستادگی کنیم. یعنی باید سختیهایی را متحمل شویم و از راههای غیرمستقیم تهدیداتی را متوجه غرب کنیم و بتوانیم آنها را مجبور به انجام تعهداتشان نماییم.
در شرایطی که ما همة تعهداتمان در برجام را همان روز اول انجام دادهایم، حالا چه میتوانیم بکنیم؟ عملاً دیگر کاری از دست ما بر نمیآید. قبلاً هم گفتهام، هر فردی وقتی میخواهد معامله کند درصدی از پول را نگه میدارد تا زمانی که سند منتقل شد، آن را پرداخت کند. چون اگر همه وجه را بپردازد، طرف مقابل دیگر دلیلی برای انجام تعهداتش نمیبیند و بهراحتی میتواند تعهدات خود را عملی نکند. وضع ما در ماجرای برجام اینگونه شده است. با این حال ممکن است بتوانیم از روشهایی غیر از برجام طرف مقابل را برای انجام تعهداتش تحت فشار قرار دهیم، بهطوری که مجبور شود به تعهدات خود عمل کند. یکی از راههایی که میتوانیم طرف غربی و آمریکا را مجبور به انجام قولهایشان در برجام کنیم این است که فعالیتهای هستهای کشور را در بخشهایی که معلق کردهایم، دوباره شروع کنیم. همین امر برای آنها نگرانی ایجاد میکند. طرف غربی تنها حرف زور را میفهمد و تجربه برجام فرصتی است تا بفهمیم که نباید نسبت به آنها خوشبین باشیم. ما تنها خودمان میتوانیم به فکر خودمان باشیم. کسی نمیتواند مشکل ما را حل کند.
غربیها و آمریکاییها اگر مشکلی برای ما ایجاد نکنند، مشکلی را برای ما حل نخواهند کرد. نباید نسبت به حمایت آنها امیدوار باشیم.
عملکرد دولت در زمینه تحریمها و لغو آن در حین مذاکرات و بعد از آن، دراز کردن دست دوستی به سوی آمریکا را چطور ارزیابی میکنید؟
دولت یازدهم در همان روزهای ابتدایی فعالیت خود بارها گفت که تمام صندوقهای ما خالی است و هیچ سپرده بانکی نداریم. هرکسی که اطلاعات کمی درباره سیاست دارد، میداند که نباید این مسأله را علناً در رسانهها مطرح کند. اما رئیسجمهور اعلام کرد که اقتصاد ما ورشکسته است و کشور ما حتی برای آبخوردن خود به خارج نیازمند است. این مسایل اگر هم صحت داشت ، نباید مطرح میشد. وقتی فردی میخواهد وارد صحنه رقابتی شود، نباید ضعفهای خود را بروز دهد. حتی اگر این ضعفها وجود دارد، باید آنها را نادیده بگیرد و نقاط قوت خود را بیان کند. این کارها از سوی دولت و مسؤولان دولتی انجام شد. در طول مذاکرات بارها مطرح شد که این قرارداد را محکم ببندید. ما تجربه «قرارداد الجزایر» و قراردادهای مشابه را داشتیم. در مذاکرات هستهای 14 سال گذشته، آمریکاییها چندین بار تعهداتی را پذیرفتند و پس از انجام توافق به آن عمل نکردند. اینها همه تجربیاتی بود که میشد مورد استفاده قرار گیرد. با همه این احوال، امروز به جای اینکه در دوره پسابرجام تحریمها کمتر شده باشد، وضعیت بدتری را در این زمینه تجربه میکنیم.
چرا دولت برای اقدامات خود در زمینه لغو تحریمها بزرگنمایی میکند؟
وقتی دولت هیچ اقدام موفقی در فعالیتهای اقتصادی نداشته، این شرایط پیش میآید. بدون تعصب و نگاه جناحی میگویم، دولت در حوزه اقتصادی هیچ اقدامی که نتیجه مثبتی داشته باشد انجام نداده است. همین بحث موفقیت دولت در کاهش نرخ تورم، خود یک عدم موفقیت است نه موفقیت؛ چون وقتی رکود را بر بازار تحمیل میکنید، تورم کاهش مییابد.
در حال حاضر، رکود دلیل کاهش تورم است و اینکه هیچ فعالیت اقتصادی انجام نمیشود؛ یعنی بهقدری فعالیت اقتصادی کاهش یافته که منجر به کاهش تورم شده است. کارخانهها با ظرفیتهای پایین مشغول به فعالیت هستند و کار تعداد بسیاری از آنها به تعطیلی کشیده است، تولید خوابیده و نتیجه این امر، رکود و نتیجه رکود کاهش تورم است.
تورم از ملزومات رشد و توسعه اقتصادی است. تورم وقتی رخ میدهد که فعالیت اقتصادی جریان داشته باشد. حداقل در کوتاهمدت، فعالیت اقتصادی منجر به تورم میشود. پس همین موضوعی که دولت با افتخار از آن یاد میکند که تورم را یکرقمی کردهایم، دقیقاً نقطه ضعف فعالیت اقتصادی دولت و به معنی رکود کامل اقتصادی است. مثالی که میشود در این موضوع بیان کرد این است که وقتی تمام تخممرغها را در سبد برجام گذاشتید که به نتیجه نرسید، در حوزه اقتصاد هم کاری انجام نشد، نتیجه این میشود که دیگر حرفی برای شعاردادن باقی نمیماند. در نتیجه، مجبور میشوند بر دستاوردهای برجام تکیه کرده و آنها را بزرگ جلوه دهند.
عدم لغو تحریمها چه مشکلاتی را برای کشور ایجاد کرده است؟
کشور برای تحرک اقتصادی نیازمند سرمایه است و سرمایه ما در حال حاضر در خارج از کشور بلوکه شده است وقتی این سرمایهها نباشد، تولید هم با مشکل مواجه میشود، پرداخت حقوق کارکنان دولت عقب میافتد و در پی همه اینها، انواع و اقسام مشکلات به وجود میآید. این مسایل تبعات تحریمهایی است که برطرف نشده است. این همان حرفی است که رئیس بانک مرکزی بهصراحت بیان کرد. وزیر امورخارجه نیز در ملاقات با همتای آمریکایی خود این موضوع را مطرح کرد که تعهدات آمریکاییها روی کاغذ مانده و انجام نشده است. برخی کشورها هم ترجیح میدهند که پولهای ما آزاد نشود. مثلاً هندوستان چندمیلیارد از پول ما را در اختیار دارد. او هرچه دیرتر پول را به ما تحویل دهد یا اصلاً ندهد، به نفع این کشور است. هندوستان با این پول دارد بخشی از اقتصاد خود را میگرداند این کشور شاید با ما خصومتی نداشته باشد اما انگیزهای هم برای بازگرداندن این مبلغ به ما ندارد.
نظر شما