علامه مجلسی از میان شاخههای علوم اسلامی بیش از همه به حدیثنگاری علاقه داشت. او در عمر ۷۳ ساله خویش، بیش از یکصد کتاب به زبان فارسی و عربی نوشت که تنها یک عنوان آن بحار الانوار با ۱۱۰ جلد و عنوان دیگر مرآة العقول با ۲۶ جلد است. حدود ۴۰ کتاب نیز به او نسبت داده شدهاست. نخستین تألیف علامه را کتاب الأوزان و المقادیر یا میزان المقادیر دانستهاند که در سال ۱۰۶۳ تألیف شده است.
مشهورترین کتاب او، مجموعه پرحجم حدیثی به نام بحارالانوار است که نقش بارزی در احیای جایگاه حدیث در منظومه معرفت دینی داشت. او با تربیت شاگردان و آثار پر تعداد خود که بسیاری از آنها را به زبان فارسی و برای استفاده عموم مردم نگاشت، بر فرهنگ شیعی و روشهای علمی علمای پس از خود تأثیر گذاشت.
در تقویم رسمی کشور روزی به عنوان روز بزرگداشت علامه مجلسی ثبت شده که به همین مناسبت حجت الاسلام والمسلمین دکتر رضا برنجکار، رئیس انجمن کلام اسلامی حوزه و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران طی گفت و گویی با قدس از جایگاه و عظمت این شخصیت بزرگ عالم تشیع میگوید:
مرحوم علامه مجلسی بی گمان حق بزرگی بر گردن شیعه دارد، زیرا خدمات بزرگ و ماندگار این فقیه و عالم بزرگوار موجب تثبیت و تقویت تشیع در ایران، بلکه تقویت آن در جهان اسلام شد. این خدمات و دستاوردها آن چنان سترگ است که کسی را یارای نفی و تشکیک درباره آن نیست.
زمان شناسی و ارتقای معنویت
ایشان با زمان شناسی و درک درست و به موقع از شرايط و اوضاع و احوال جامعه زمان خود، توانست گامهای بلند و مؤثري در راستای احیای روح دينداري و اسلام خواهي در بين طبقات گوناگون مردم بردارد، بخصوص در اصفهان به عنوان مرکز و پایتخت شیعه، گرایش عمومی به سمت دین و معنویت را ارتقا بخشید.
نکته مهمی که قابل توجه است اینکه بدانیم توسعه و تثبیت تشیع در زمان صفویه فقط مربوط به حاکمان این عصر نبوده، بلکه مهم تر از آنها، علمای بزرگی همچون علامه مجلسیها و شیخ بهاییها بودند که شیعه را ترویج داده و سخن حق آن را به سراسر ایران، بلکه فراتر از ایران به دنیا نشر دادند.
بزرگترین دایرة المعارف شیعه
همان طور که بارها نیز گفته شده از جمله مهمترین کارهای ایشان در زمان حیات، تدوین دایره المعارف بزرگ شیعه به نام بحار الانوار است که البته در آن فقط بحث جمعآوری روایات اهل بیت(علیهم السلام) مطرح نیست، زیرا بحار، مجموعه گران سنگی از روایات را شامل میشود که در درون خود تفسیر قرآن بر پایه روایات و قرائت حضرات معصومین(ع) را دارد و همین مسأله نیز بر اهمیت، برجستگی و عظمت این کتاب افزوده است.
از دیگر کاربردها و ابعاد مهم بحار الانوار میتوان به روایات اخلاقی، کلامی، فقهی و اجتماعی اشاره کرد، به طوری که نه فقط عالمان و فضلای حوزوی، بلکه حتی عامه مردم نیز در حد توان میتوانند از انبوه روایات آن استفاده کرده و مطابق با کلام ائمه اطهار(ع) به اصلاح سبک زندگی خویش بپردازند.
اگر دقت کنیم در این کتاب متوجه میشویم که علامه مجلسی گاهی درباره مباحث اخلاقی فراوانی همچون نفسانیات یا توحید و معاد صحبت کرده و روایات دست اول از ناحیه حضرات معصومین (ع) را بیان داشته است که در واقع کتاب شریف ایشان به نوعی شرح روایات شیعی است که هم به صورت کلی و هم به صورت خاص قابل بهرهبرداری است.
منابع تحقیقی برای پژوهشگران
علامه بیش از 80 عنوان کتاب به زبان فارسی و با بیانی ساده و شیوا نوشته است که از آن جمله میتوان به زادالمعاد، تحفه الزائر، حلیة المتقین و عین الحیات نام برد.
بیان و تفسیر علامه بر خطبهها و احادیث نهج البلاغه نیز خود شرحی جامع بر نهج البلاغه است که امروز هم برای محققان و پژوهشگران منبع تحقیقی و علمی قابل توجهی به شمار میرود.
ایشان در واقع آثار و کتابهای بسیاری را در زمینه نشر معارف تشیع در عرصههای اعتقادی، اخلاقی، کلامی وتاریخی از خود به یادگار گذاشته که هر کدام از آنها به تنهایی سهم قابل توجهی در نشر آموزههای اهل بیت(ع) داشته است.
نکته قابل توجه دیگر درباره علامه مجلسی این است که ایشان دارای شخصیت ذوابعاد بوده ، بدین معنا که به موازات آنکه یک عالم و فقیه بوده، یک مصلح اجتماعی و بلکه یک سیاست مدار متخلق نیز بوده است.
ایشان وقتی در دستگاه حکومت صفویه قرار میگیرد، از شرایط و امکانات پیش آمده نهایت استفاده را در جهت ترویج مکتب اهل بیت(ع) و گسترش تشیع میبرد و با وجود جفاهایی که در طول تاریخ چند صدساله نسبت به ایشان و نقششان در ایران شده، باید گفت که وجود علامه یکی از نقاط قوت حاکمیت شیعی ایران و نیز تثبیت صلح و صفا میان مسلمانان بوده است.
نقش آرامش بخشی به مسلمانان
در واقع نکته حایز اهمیتی که در نوع سیاست ورزی علامه مجلسی در دربار صفوی قابل مشاهده است، اینکه در زمان ایشان، هیچ تنش و برخوردی بین ایران و همسایگان اهل تسنن ایران از سوی شیعیان نشد و ایران در کمال آرامش به سر برد، اما هنگامی که این عالم بزرگ چشم از جهان فرو بست، شمارش معکوس سقوط دولت صفویه آغاز شد.
در هر صورت آن چه مسلم است اینکه ما باید با برگزاری همایشها و کنگرههایی نقش تاریخی و ممتاز این عالم بزرگ شیعه را تبیین کرده و نگذاریم بزرگانی چون علامه مجلسیها در بین عامه مردم در غربت و ناشناسی نسبی به سر ببرند.
در این میان بی شک نگارش کتابها و مقالات علمی به زبان روز، گام مهمی است که موجب میشود ابعاد ناشناخته این عالمان گران قدر بیش از پیش برای جامعه روشن شود.
نظر شما