با وجود این بتازگی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی ایران تا حدی جور وزارتخانه یاد شده را کشید و از بین همه محصولات کشاورزی 17 محصول مهم زراعی و 6 محصول باغی را مورد پژوهش و بررسی قرار داد که نتیجه نهایی آن نشان می‌دهد 7574 هزار تن معادل 1/11 درصد از کل تولیدات زراعی و 2267 هزار تن معادل 5/14 درصد از کل تولیدات باغی به ضایعات تبدیل می شوند. در واقع به طور متوسط ضایعات کل محصولات باغی و زراعی ایران در سال 92 تا 93 نه هزار و 841 تن معادل 8/11 درصد از کل تولیدات است که با توجه به ارزش اقتصادی آب، زیان اقتصادی این میزان ضایعات محصولات کشاورزی سه میلیارد دلار برآورد می‌شود که این رقم 24 درصد متوسط کل ارزش واردات محصولات کشاورزی و غذایی در سال‌های 90 تا 93 بوده است.
اما نکته قابل توجه در مطالعه مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب اتاق ایران ارزیابی صورت گرفته روی آب بوده که نتایج نشان داده در شرایط کنونی، میزان تلفات آبِ ناشی از ضایعات کشاورزی معادل 3/9 میلیارد مترمکعب است.
ضایعات 25 درصدی کشاورزی در ایران
دکتر عیسی کلانتری، وزیر اسبق جهادکشاورزی در مصاحبه با تسنیم میزان کف ضایعات محصولات کشاورزی در دنیا را 10 درصد می‌داند و می‌گوید، این رقم ممکن است در ایران ۲۵ درصد باشد. همچنین علیرضا بزرگی، رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی استان تهران در این باره به قدس می‌گوید: آمار مرکز مطالعات در ارتباط با ضایعات محصولات کشاورزی کمی غیر منطقی به نظر می‌رسد. آمارهای ما نشان می‌دهد 25 درصد محصولات کشاورزی هدر می‌رود.
عوامل بالا بودن ضایعات
جدا از نبود یک آمار دقیق و جامع پرسش این است که چرا ضایعات محصولات کشاورزی در ایران بویژه در حین برداشت تا مصرف، این همه بالاست؟ یا ریشه‌های اصلی ضایعات محصولات غذایی در کشور کدامند ؟
علیرضا بزرگی در این زمینه به قدس می‌گوید: تا وقتی واحدهای تولیدی ما خرد و پراکنده باشد یا نظام‌های بهره برداری ما خرده دهقانی باشد نمی توانیم کشاورزی خود را مکانیزه کنیم، بنابراین مجبوریم به صورت سنتی تولید کنیم که بی‌تردید در این روش ضایعات بالا خواهد بود.
وی کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی را یکی دیگر از عوامل اصلی بالا بودن ضایعات محصولات کشاورزی در کشور می‌خواند و می‌گوید: درحالی که دنیا به سرعت به سوی توسعه زیرساخت‌های کشاورزی پیش می‌رود، ما هنوز در زمینه فرآوری، بسته بندی، سورتینگ، انبارداری و سردخانه داری توفیقی کسب نکرده ایم، یعنی زیرساخت‌های لازم را نداریم و آن مقدار کمی هم که داریم در مکان‌های مناسب نداریم. به عنوان مثال در ورامین کارخانه قند داریم، درحالی که باید کارخانه پنبه داشته باشیم. وی در همین زمینه می‌افزاید: نکته مهم دیگر اینکه ما نه تنها ماشین آلات مناسبی برای برداشت محصولات کشاورزی نداریم، بلکه از نبود یک ناوگان مناسب برای حمل محصولات تولید شده هم رنج می‌بریم.
تأثیر قیمت روی کاهش یا افزایش ضایعات
نایب رئیس کمیسیون کشاورزی هم به قدس می‌گوید: ما هدررفت محصولات کشاورزی را هنگام کاشت، داشت، برداشت و مصرف داریم. این در حالی است که ایران علاوه بر مسایل اقتصادی بشدت درگیر بحران آب است.
نظر افضلی نامناسب بودن ادوات کشاورزی را یکی از دلایل بالا بودن ضایعات محصولات کشاورزی می‌داند و می‌گوید: خیلی از ماشین آلات کشاورزی ما مانند کمباین‌ها قدیمی و از رده خارج هستند، به همین دلیل ضایعات زمان درو خیلی زیاد است. وی با اشاره به اینکه سرعت توسعه مکانیزاسیون در بخش کشاورزی بسیار کند است، می‌افزاید: ما باید هرچه زودتر در این بخش سرمایه گذاری کنیم که البته ظرف 5 سال هزینه‌های آن بر می‌گردد.
وی ضعف آموزش و ترویج کشاورزی را عامل دیگربالا بودن ضایعات محصولات کشاورزی در ایران می‌داند و می‌گوید: در واقع ما با اینکه در حوزه کشاورزی دانش‌آموخته‌های زیادی داریم، اما کشاورزان ما با روش‌های علمی تولید و برداشت محصولات کشاورزی آشنایی چندانی ندارند که این ضعف به وزارت جهاد کشاورزی برمی‌گردد، زیرا هنوز نتوانسته جامعه کشاورزی را با روش‌های جدید آشنا کند و بدتر از این هنوز برنامه مدونی برای رفع این مشکل ندارد. وی کمبود صنایع تبدیلی، بسته بندی و مهم‌تر از همه قیمت محصولات کشاورزی را در میزان ضایعات محصولات کشاورزی بسیار مؤثر می‌داند و می‌گوید: به هر اندازه که قیمت محصولات کشاورزی افزایش یابد، میزان هدر رفت آن‌ها کاهش می‌یابد.
غیر اقتصادی شدن کشاورزی
اما ضایعات محصولات کشاورزی چه پیامدهای دارد و چرا پرداختن به این پدیده برای کاهش مقدار ضایعات از اهمیت خاصی برخوردار است؟
رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی استان تهران با اشاره به اینکه ضایعات کشاورزی منابع پایه کشور را هدر می‌دهد، به قدس می‌گوید: اولین پیامد این اتفاق، غیراقتصادی شدن تولید محصولات کشاورزی است. در واقع کشاورز هزینه می‌کند و منابع پایه هم مصرف می‌شود، اما وقتی 25 درصد محصول از بین می‌رود بدان معناست که سودی که می‌توانست از تولید ببرد را نبرد. در واقع تولید برایش غیر اقتصادی و او مجبور می‌شود کشاورزی را رها کند.
وی در همین راستا می‌افزاید: جدا از این، افزایش ضایعات محصولات کشاورزی موجب به خطر افتادن امنیت غذایی کشور می‌شود و در واقع ما حداقل در برخی محصولات وارد کننده می‌شویم.
وی با اشاره به اینکه آثار ضایعات محصولات کشاورزی از بعد زیست محیطی هم بسیار زیاد و تخریب کننده است، می‌افزاید: با وجود این، پیامدهای زیست محیطی ضایعات کمتر مورد توجه قرار گرفته و در واقع این بخش مغفول مانده است. مثلا بخش قابل توجهی از 25 هزار تن میوه و سبزیجاتی که روزانه وارد میدان میوه و تره بار تهران می‌شود هدر می‌رود که علاوه بر خسارت مالی، ایجاد آلودگی می‌کند و موجب رشد برخی آفات و بیماری‌ها می‌شود.
وی کاهش ضایعات محصولات کشاورزی را ضرورت امروز کشور می‌داند و می‌گوید: نتیجه وقوع چنین اتفاقی افزایش درآمد کشاورزان، بهبود امنیت غذایی، توسعه اقتصادی و حفظ محیط زیست کشور خواهد بود. حال با توجه به اهمیت موضوع پرسش این است که چگونه و با چه راهکارهایی می‌توان ضایعات محصولات کشاورزی را کاهش داد؟ آیا وزارت جهاد کشاورزی راهبرد و برنامه مشخصی برای دستیابی به این هدف مهم دارد؟
ضرورت تدوین برنامه جامع برای کاهش ضایعات کشاورزی
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس در این باره به قدس می‌گوید: وزارت جهاد کشاورزی برای کاهش ضایعات محصولات کشاورزی باید برنامه‌ای جامع تدوین و با هماهنگی سایر دستگاه‌های مسؤول آن را اجرایی کند، در غیر این صورت امید چندانی به بهبود وضعیت موجود نیست.
نظر افضلی در همین زمینه ساماندهی، تجهیز، نوسازی و اصلاح ساختار مکانیزاسیون کشاورزی را بهترین راهکار برای کاهش ضایعات محصولات کشاورزی می‌داند و می‌گوید: باید هرچه بیشتر در این بخش سرمایه گذاری کنیم.
رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی استان تهران هم معتقد است باید افزایش بهره‌وری به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود.
علیرضا بزرگی با اشاره به اینکه افزایش تولید بدان معنا نیست که بهره‌وری انجام شده است، می‌افزاید: بهره‌وری باید تا سر سفره مردم هم هدایت شود. در واقع الگوی مصرف ما هم باید به کمک افزایش بهره‌وری بیاید.
نظر شما