به گزارش قدس آنلاین به نقل از طهور ، خداوند در قرآن می فرماید: «و قال ربکم ادعونی أستجب لکم إن الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین* الله الذی جعل لکم الیل لتسکنوا فیه و النهار مبصرا إن الله لذو فضل علی الناس و لکن أکثر الناس لا یشکرون؛ پروردگار شما گفته است مرا بخوانید تا (دعای) شما را اجابت کنم، کسانی که از عبادت من تکبر می ورزند به زودی با ذلت وارد دوزخ می شوند. خداوند کسی است که شب را برای شما آفرید تا در آن بیاسایید، و روز را روشنی بخش قرار داد، خداوند نسبت به مردم صاحب فضل و کرم است هر چند اکثر مردم شکرگزاری نمی کنند. از این آیات نکات زیر به دست می آید که: دعا کردن محبوب الهی و خواست خود او است. بعد از دعا وعده اجابت داده شده است، ولی این وعده وعده ای است مشروط، و نه مطلق، دعایی به هدف اجابت می رسد که شرایط لازم در دعا و دعا کننده و مطلبی که مورد تقاضا است جمع باشد. همچنین دعا خود یک نوع عبادت است، چرا که در ذیل آیه واژه عبادت بر آن اطلاق شده. و در ذیل آیه تهدید شدیدی نسبت به کسانی که از دعا کردن ابا دارند کرده، می گوید: کسانی که از عبادت من استکبار می ورزند به زودی با ذلت و خواری وارد دوزخ می شوند. (ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین).
دعا از یک سو انسان را به شناخت پروردگار (معرفة الله) که برترین سرمایه هر انسان است دعوت می کند، و از سوی دیگر سبب می شود که خود را نیازمند او ببیند و در برابرش خضوع کند، و از مرکب غرور و کبر که سرچشمه انواع بدبختی ها و مجادله در آیات الله است فرود آید، و برای خود در برابر ذات پاک او موجودیتی قائل نشود. از سوی دیگر نعمت ها را از او ببیند، و به او عشق ورزد، و رابطه عاطفی او از این طریق با ساحت مقدسش محکم گردد. همچنین چون خود را نیازمند و مرهون نعمت های خدا می بیند موظف به اطاعت فرمانش می شمرد. و نیز چون می داند استجابت این دعا بی قید و شرط نیست، بلکه خلوص نیت و صفای دل و توبه از گناه و بر آوردن حاجات نیازمندان و دوستان از شرایط آن است خودسازی می کند و در طریق تربیت خویشتن گام بر می دارد. چرا که دعا به او اعتماد به نفس می دهد، و از یاس و نومیدی باز می دارد، و به تلاش و کوشش بیشتر دعوت می کند.
دعا طبق روایات اسلامی مخصوص مواردی است که تلاش ها و کوشش های انسان اثری نبخشد، و یا به تعبیر دیگر آنچه انسان در توان دارد انجام دهد، و بقیه را از خدا بخواهد. بنابراین اگر انسان دعا را جانشین تلاش و کوشش کند قطعا مستجاب نخواهد شد. بنابراین در حدیثی از امام صادق (ع) می خوانیم: «اربعة لا تستجاب لهم دعوة: رجل جالس فی بیته یقول: اللهم ارزقنی، فیقال له الم آمرک بالطلب؟ و رجل کانت له امراة فدعا علیها، فیقال له: الم اجعل امرها الیک؟ و رجل کان له مال فافسده، فیقول: اللهم ارزقنی، فیقال له: الم امرک بالاقتصاد؟ الم آمرک بالاصلاح؟ و رجل کان له مال فادانه بغیر بینة، فیقال له: الم آمرک بالشهادة؟!؛ چهار گروهند که دعای آنها مستجاب نمی شود: کسی که در خانه خود نشسته و می گوید: خداوندا! مرا روزی ده، به او گفته می شود: آیا به تو دستور تلاش و کوشش ندادم؟ و کسی که همسری دارد (که دایما او را ناراحت می کند) و او دعا می کند که او از دستش خلاص شود، به او گفته می شود: مگر حق طلاق را به تو ندادم؟ و کسی که اموالی داشته و آن را بیهوده تلف کرده، می گوید: خداوندا! به من روزی مرحمت کن، اما به او گفته می شود: مگر دستور اقتصاد و میانه روی. به تو ندادم؟ مگر دستور اصلاح مال به تو ندادم؟ و کسی که مالی داشته و بدون شاهد و گواه به دیگری وام داده، (اما وام گیرنده منکر شده، او دعا می کند خداوندا قلبش را نرم کن، و وادار به ادای دین فرما) به او گفته می شود: مگر به تو دستور ندادم به هنگام وام دادن شاهد و گواه بگیر؟» روشن است در تمام این موارد انسان تلاش و تدبیر لازم را به خرج نداده و گرفتار پیامدهای آن شده، و در برابر این تقصیر و کوتاهی و ترک تلاش دعای او مستجاب نخواهد شد.
از اینجا یکی از علل عدم استجابت بسیاری از دعاها روشن می شود، چرا که گروهی از مردم می خواهند دست از تلاش لازم بردارند، و به دعا پناه برند، چنین دعاهایی مستجاب نمی گردد، این یک سنت الهی است. البته عدم استجابت بعضی از دعاها علل و عوامل دیگری نیز دارد، از جمله اینکه بسیار می شود که انسان در تشخیص مصالح و مفاسد خود به اشتباه می افتد، گاه با تمام وجودش مطلبی را از خدا می خواهد که به هیچ وجه صلاح او نیست، حتی ممکن است خود او بعدا واقف به چنین امری بشود، این درست به این می ماند که گاهی بیمار یا کودک غذاهای رنگینی از پرستاران خود می طلبد که اگر به خواسته او عمل کنند بیماریش افزون می شود، و یا حتی جان او را به خطر می افکند، در اینگونه موارد خداوند رحیم و مهربان دعا را مستجاب نمی کند و برای آخرت او ذخیره می سازد.
در بعضی از روایات گناهان متعددی به عنوان موانع استجابت دعا ذکر شده از جمله سوء نیت، نفاق، تاخیر نماز از وقت، بدزبانی، غذای حرام، و ترک صدقه و انفاق در راه خدا است.
درحدیثی پر معنی از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود:« انه سئل الیس یقول الله ادعونی استجب لکم؟ و قد نری المضطر یدعوه و لایجاب له، و المظلوم یستنصره علی عدوه فلا ینصره، قال ویحک! ما یدعوه احد الا استجاب له، اما الظالم فدعائه مردود الی ان یتوب، و اما المحق فاذا دعا استجاب له و صرف عنه البلاء من حیث لا یعلمه، او ادخر له ثوابا جزیلا لیوم حاجته الیه، و ان لم یکن الامر الذی سئل العبد خیرا له ان اعطاه امسک عنه؛ از آن حضرت سؤال کردند آیا خداوند نمی فرماید دعا کنید تا برای شما اجابت کنم؟ در حالی که افراد مضطری را می بینیم که دعا می کنند و به اجابت نمی رسد، و مظلومانی را می بینیم که از خدا پیروزی بر دشمن می طلبند ولی آنها را یاری نمی کند. امام فرمود: وای بر تو! هیچکس او را نمی خواند مگر اینکه اجابت می کند، اما ظالم دعای او مردود است تا توبه کند، و اما صاحب حق هنگامی که دعا کند اجابت می فرماید و بلا را از او برطرف می سازد به طوری که گاه خود او نمی داند، و یا آن را به صورت ثواب فراوانی برای روز نیازش به آن روز (قیامت) ذخیره می کند، و هرگاه چیزی را که بندگان تقاضا کنند مصلحت آنها نباشد خودداری می فرماید. از آنجا که دعا و تقاضای از خدا فرع بر معرفت خداوند است در آیه بعد از حقایقی سخن می گوید که سطح معرفت آدمی را بالا می برد، و یکی از شرایط دعا را که امید به اجابت است افزایش می دهد.»
همچنین در روایات اسلامی می خوانیم که خوردن غذای حرام جلو استجابت دعای انسان را می گیرد، حدیث معروفی که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده شاهد این مدعی است: مردی خدمتش عرض کرد دوست دارم دعایم مستجاب شود، فرمود: «طهر ماکلتک و لا تدخل بطنک الحرام؛ غذای خود را پاک کن، و از هر گونه غذای حرام بپرهیز.» به خاطر همین است که خداوند در قرآن می فرماید: «یا ایها الرسل کلوا من الطیبت و اعملوا صلحا إنی بما تعملون علیم؛ ای پیامبران از غذاهای پاکیزه بخورید و عمل صالح انجام دهید که من به آنچه انجام می دهید آگاهم.» (مؤمنون/ 51) بسیاری از بحث های قرآن پیرامون طیب و طیبات دور می زند، به پیامبران دستور می دهد تنها از غذای طیب تغذیه کنند. نه تنها به پیامبران، به همه مؤمنان خطاب می کند:«یا ایها الذین آمنوا کلوا من طیبات ما رزقناکم؛ ای کسانی که ایمان آوردید از طیباتی که به شما روزی داده ایم بخورید.» (بقره/ 172)
اعمال و سخنانی به مقام قرب او راه می یابند که طیب و پاک باشند. «الیه یصعد الکلم الطیب و العمل الصالح یرفعه؛ کلمات طیب به مقام قرب او صعود می کند و عمل صالح را بالا می برد.» (فاطر/ 10) و نیز یکی از افتخارات بزرگی که خداوند به انسان داده، و به عنوان یکی از نشانه های برتری او بر سایر موجودات می شمرد استفاده از طیبات است «و لقد کرمنا بنی آدم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا؛ ما فرزندان آدم را اکرام کردیم و بزرگ داشتیم، و آنها را در خشکی و دریا بر مرکب هایی حمل نمودیم، و از روزی های طیب و پاکیزه به آنها بخشیدیم و بر بسیاری از مخلوقات خود فضیلت دادیم.» (اسراء/ 70) در یک حدیث کوتاه و پر معنی از پیامبر گرامی اسلام (ص) نیز این حقیقت بازگو شده است فرمود: «یا ایها الناس! ان الله طیب لا یقبل الا طیبا؛ ای مردم! خداوند پاک و پاکیزه است و جز عمل پاک و پاکیزه چیزی را قبول نمی کند.»

منـابـع

ناصر مکارم شیرازی- تفسیر نمونه- جلد 20 صفحه 153-145

ناصر مکارم شیرازی- تفسیر نمونه- جلد 14 صفحه 257-255