قدس آنلاین: با نگاهی هر چند گذرا به آموزه‌های دینی، درمی‌یابیم پیوند عمیق و تأثیر متقابلی میان دین و اقتصاد برقرار است. نزول آیات متعدد و گاه بیان جزئیات برای اصلاح امور اقتصادی، خود نمونه‌ای بر این ادعاست. برای واکاوی تأثیر اقتصاد و معیشت در دینداری توده مردم با حجت‌الاسلام دکتر علی نعمتی، دبیر هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد و الگوی پیشرفت اسلامی حوزه علمیه خراسان به گفت‌وگو پرداختیم.
باید روح انفاق در جامعه توسعه پیدا کند
حجت‌الاسلام نعمتی در ابتدا با تأکید بر اینکه اقتصاد و معیشت نقش مستقیمی در دینداری مردم دارد، می‌گوید: در روایتی از پیامبر(ص) داریم که اگر عبادت ۱۰ جزء داشته باشد، ۹ جزء آن طلب روزی حلال است و تنها یک جزء آن به مجموعه گسترده سایر عبادات، مستحبات و مکروهات و... مرتبط می‌شود. طبق آنچه در سیره بزرگان دین و علمای متقدم نیز آمده، آنان تأکیدات ویژه‌ای داشتند که برای قدم گذاشتن در مسیر دینداری، اخلاق و سیر و سلوک، افراد باید در ابتدا لقمه خود را پاک کنند. اگر افراد از غذای حلال و طیب ارتزاق کنند بدیهی است که راه سیر و سلوک و رسیدن به قرب الهی بسیار هموار خواهد بود.
او اضافه می‌کند: در داستان‌هایی که از گذشتگان نقل شده نیز بر تأثیر لقمه حلال بر سبک زندگی و دینداری مردم اشاره شده است؛ ولی متأسفانه شرایط اقتصادی زمانه امروز و نظام اقتصادی ما به گونه‌ای شده که کسب لقمه پاک و درآمد حلال سخت شده است و چه بسا ریشه اصلی بی‌اخلاقی‌ها و بی‌بندوباری‌ها در جامعه همین لقمه‌های ناپاک باشد.
دبیر هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد و الگوی پیشرفت اسلامی حوزه علمیه خراسان در ادامه به آیه ۱۹ سوره الذاریات اشاره کرده و توضیح می‌دهد: در این آیه آمده است که «وَ فی أَموالِهِم حَقٌّ لِلسّائِلِ وَالمَحرومِ» یعنی همواره در اموال آن‌ها حقی برای سائل و محروم بود؛ البته برخی از شارحین در برنامه‌های تبلیغی خود این موارد را حمل بر صدقات مستحب کرده‌اند اما واقعیت این است که لزوماً صدقات مستحب نیست، بلکه باید روح انفاق و نیکوکاری در جامعه توسعه پیدا کرده و جزو ایمان مردم شود. اگر هر شخصی در اموالش حقی برای محرومان قائل باشد بسیاری از مشکلات اقتصادی و به تبع آن مشکلات دینی مردم حل می‌شود. کاری که باید در جامعه اسلامی به فرهنگ تبدیل شود.
دولت ضعیف، مسبب کسب درآمد نامشروع است
او عنوان می‌کند: در شرایطی که نظام قیمت‌ها به هم ریخته و نظام پولی ثابتی نداریم که ارزش کالا و خدمات را به نحو واقعی منعکس کند، طبیعی است طیف گسترده‌ای از افراد دچار زیان شده و طیفی دیگر سودهایی به دست می‌آورند که بالاتر از میانگین سودآوری متعارف کسب و کار در جامعه است. تمام درآمدهایی که به نوعی در شرایط غیرطبیعی و به دلیل نوسان‌های بازار کسب شده و در مقابل آن عده‌ای متضرر شده‌اند از این نوع درآمدهاست. باید نظام حکمرانی به گونه‌ای اصلاح شود که مانع عدم تعادل‌ها، تلاطم‌ها و نوسان‌های اقتصادی شود اما اگر سیستم حکمرانی ضعیف باشد، وظیفه از دوش افراد جامعه برداشته نمی‌شود.
دکتر نعمتی اظهار می‌کند: نمونه روشن آن نوسان‌هایی است که در بازار بورس و اوراق بهادار شاهد هستیم و به آن بازی مجموع صفر گفته می‌شود. در تئوری بازی‌ها و علم اقتصاد بازی مجموع صفر، یک مدل ریاضی از وضعیتی است که سود یا زیان یک شرکت‌کننده دقیقاً معادل با زیان‌ها یا سودهای شرکت‌کننده‌های دیگر است. اگر فضای بورس سالم باشد، در بلند مدت سودی که به سهم‌ها تعلق می‌گیرد سود حاصل از فعالیت، توسعه آن‌ها و افزایش واقعی خواهد بود. اما در کوتاه مدت معلول بازی کردن افراد دارای قدرت در بازارهای مالی و کسب منافع آن‌هاست که در نتیجه سهامداران خرد و طبقات ضعیف‌تر متضرر می‌شوند. به اصطلاح حقوقی‌ها در بازار، موج‌هایی ایجاد نفع کرده و از بازار خارج می‌شوند.
او در ادامه به آیه ۵ سوره نساء اشاره کرده و می‌گوید: در این سوره آمده است «اموال خود را که خداوند وسیله برپایی زندگی شما قرار داده، به دست سفیهان ندهید»؛ شاید یک مصداق آن بازار مالی غیرقانونمند و فاقد نظارت کافی و عاری از حکمرانی قدرتمند است. نمونه‌های فراوانی در عرصه اقتصاد وجود دارد که چطور درآمدهای غیرمشروع وارد زندگی ما شده و از آن غافل هستیم.
عضو انجمن اقتصاد اسلامی حوزه با بیان نمونه‌ای تصریح می‌کند: شرایط امروز جامعه شرایطی است که دولت با ایجاد تورم در سیستم اقتصادی به وجود آورده است. هر روز قیمت‌ها در حال نوسان، تغییر و بالاتر رفتن است. وقتی قیمت کالاها و خدمات هر روز بیشتر شده و ارزش پول کمتر می‌شود عده‌ای که دارای پس‌اندازهای پولی و نقد هستند با کاهش ارزش و آن‌ها که دارایی فیزیکی و اموال و مستغلات دارند ارزش اسمی دارایی‌های آن‌ها افزایش بیشتری پیدا می‌کند. آن‌ها که درآمدهای پولی دارند از افراد دارای درآمدهای متغیر عقب می‌افتند و باز هم بخشی از ثروت‌ها و درآمد به دهک‌های بالای جامعه منتقل می‌شود. این نوعی از نابرابری و درآمد نامشروع است که دولت به آن دامن زده است و مسبب آن حکمرانی و دولت ضعیف است.
اقتصاد بیمار، دینداری مردم را تغییر می‌دهد
حجت‌الاسلام نعمتی بیان می‌کند: اگر دولت به این نابرابری‌ها دامن می‌زند به این معنا نیست که افراد به صورت آتش به اختیار سهم محرومان را از اموال خود خارج نکنند. به نظر می‌رسد مهم‌ترین وظیفه طلاب و دانشجویان علوم انسانی ساختن مدل دولت اسلامی و حکمرانی اسلامی است. اگر موفق شویم حکومت عادلانه‌ای را برقرار کنیم، بی‌شک مردم خود به خود به سمت دین گرایش پیدا می‌کنند. اگر حکومت دینی از حیث اقتصادی حاکم شود بسیاری از گره‌های عقیدتی مردم نیز خود به خود حل می‌شود. به تعبیری دیگر بسیاری از گره‌های عقیدتی و اعتقادی مردم معلول اجتهاد فکری و فلسفی نیست، بلکه معلول عملکرد افرادی است که مدعی دینداری هستند و حکومتی که مدعی دینداری است و به نام دین حکومت می‌کند. مردم نمی‌توانند بین دولتمردانی که در نظام دینی آمده‌اند و مجاری امور را در دست دارند با خود دین تمایز قائل شوند، به همین دلیل بسیاری از عملکردهای ضعیف را به پای دین می‌گذارند. این موارد مانع از این نیست که خود دینداران نسبت به نقد عملکرد سیستم حکمرانی و متولیان امور اجرایی اهتمام داشته باشند.
او تصریح می‌کند: دولتی بودن بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی در جامعه از دیگر مواردی است که در دینداری مردم تأثیر دارد. وقتی بخش زیادی از فعالیت‌های اقتصادی که می‌تواند توسط خود مردم اداره شود را به دولت واگذار می‌کنیم، انواع ناکارآمدی‌ها و عملکرد ضعیف وارد این سیستم خواهد شد. طبق آنچه بارها مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اعلام کرده، در خوشبینانه‌ترین حالت، ساعات کار مفید در کشور روزانه حدود دو ساعت و متوسط ساعات آن در بخش دولتی کمتر از نیم ساعت است. این جمله به این معناست که بخش زیادی از میانگین درآمدی کارمندان از اکل مال به باطل یعنی از راه نامشروع است.
دکتر نعمتی در پایان تأکید می‌کند: وقتی مردم دچار اقتصاد بیمار شوند غیر از اینکه راه توسعه و پیشرفت بر آن‌ها بسته خواهد شد، لقمه‌های آن‌ها هم دچار آلودگی شده و دینداری آن‌ها خدشه‌دار می‌شود. از بزرگان خود آموخته‌ایم اگر بطون مردم از لقمه حرام پر شود به هیچ وجه رستگار نخواهند شد یا در روایتی از رسول خدا(ص) داریم اگر لقمه‌ای حرام وارد بدن فردی شود تا ۴۰ روز هیچ عبادت و دعایی از او پذیرفته نمی‌شود.
نظر شما