کاشفی خوانساری از چهره‌های برجسته و صاحبنظر در حوزه ادبیات کودک و نوجوان است و آثار زیادی چه در زمینه تألیف و ترجمه برای کودکان و نوجوانان و چه در زمینه مباحث نظری ادبیات کودک و نوجوان دارد و مسئولیت‌های زیادی در این عرصه بر عهده داشته است. این گفت‌وگو را می‌خوانیم.
گرانی قیمت کتاب چه تأثیری بر اوضاع نشر و فروش آثار و چه تأثیری بر کار نویسندگان این حوزه دارد؟
کتاب هم مثل هر کالای دیگر قیمتش تابع شرایط بازار است. همان گونه که ارزانی بیش از اندازه کالا به این کسب و کار ضربه می‌زند و در عرضه و فروش اخلال ایجاد می‌کند، قطعاً گرانی هم چنین پیامدی را به دنبال خواهد داشت. گرانی کتاب تبعات زیادی در حوزه نشر کودک و نوجوان داشته که یکی از آن‌ها، پایین آمدن تولید است؛ یعنی ناشری که با سرمایه محدود و مشخص پیشتر توان چاپ ۵۰ کتاب در سال را داشته، اکنون توان آن را ندارد که بیشتر از ۲۵ عنوان کتاب چاپ کند و این یعنی نویسنده، تصویرگر، ناشر، ویراستار و خواننده همه از بخشی از آنچه می‌توانسته در دسترسشان باشد، محروم شدند. گرانی کتاب موجب شده بودجه‌های حمایتی که در حوزه کتاب کودک وجود داشته دیگر به اندازه سابق مؤثر و پاسخگو نباشد و خیلی از کتاب‌ها از خریداری و حمایت دولتی محروم بمانند. همچنین میزان سفارش کار برای نویسندگان پایین آمده و مشکلات دیگری را هم به وجود آورده است. البته باید توجه داشت که ارزانی بیش از حد کتاب هم خوب نیست. می‌شود گفت تا چند سال پیش کتاب خارج از عرف بازار گاهی خیلی ارزان بود و همین ارزانی سبب می‌شد کسب و کار به خوبی رونق نگیرد و فروشگاه‌های زنجیره‌ای و اینترنتی از فروش کالایی به نام کتاب استقبال نکنند. قیمت طبیعی قطعاً بهترین حالت برای هر کالایی خواهد بود.
در شرایط موجود نشریات می‌توانند جایگزینی برای کتاب باشند، اگر پاسخ منفی است به چه علت؟
کتاب و مطبوعات کودک و نوجوان کارکردهایی دارند که بخشی از این کارکردها مشترک است و بخشی متفاوت. من فکر می‌کنم در دهه‌های اخیر نسبت به نشریات کودک و نوجوان خیلی بی‌مهری و کم‌توجهی شده. واقعیت این است که مطبوعات می‌توانند به همان اندازه کتاب در ترویج مطالعه فرهنگ و ادبیات و پرورش مخاطب نقش داشته باشند اما متأسفانه هیچ یک از طرح‌های حمایتی که در دستگاه‌های مختلف دولتی در مورد کتاب وجود داشته در مورد مطبوعات کودک و نوجوان وجود نداشته و ندارد. اکنون هم که کتاب گران شده این تصور اشتباه است که مطبوعات کودک و نوجوان قیمتش تقریباً ثابت مانده و ما می‌توانیم برای ترویج مطالعه از کتاب صرف‌نظر کنیم و به سراغ نشریات برویم. به همان اندازه که ناشران کودک و نوجوان در شرایط به وجود آمده فعالیتشان را متوقف کردند، چه بسا بیشتر از آن نشریات کودک و نوجوان تعطیل شدند. متأسفانه امروز ما به تعداد کافی و مناسب نشریات کودک و نوجوان نداریم. استفاده از ظرفیت‌های مطبوعات کودک در ترویج فرهنگ و مطالعه خوب است اما اینکه فکر کنیم مطبوعات می‌توانند در شرایط فعلی خلأ ایجاد شده در بازار کتاب را به طور کامل پوشش بدهند تصوری اشتباه است.
آیا کتابخانه‌های عمومی ظرفیت این را دارند که نیاز کودکان و نوجوانان را برطرف کنند؟
کتابخانه‌های عمومی قطعاً یکی از ارکان صنعت نشر و ارکان ترویج کتاب‌خوانی هستند و باید برای حمایت از کتابخانه‌ها هر راه ممکنی را در پیش گرفت اما کتابخانه‌ها به تنهایی نمی‌توانند این بار را به دوش بکشند. این چرخه‌ای به هم پیوسته است که ما در آن هم به کتاب‌فروشی‌های بزرگ و کوچک نیاز داریم، هم به نمایشگاه‌های کتاب و هم به کتاب‌فروشی‌های بزرگ و زنجیره‌ای و اینترنتی و... به نظرم در بازار نابسامان و بحرانی کتاب کودک قطعاً باید بخش کتاب کودک کتابخانه‌های عمومی تقویت شود. نهاد کتابخانه‌های عمومی، کتابخانه‌های کانون پرورشی، کتابخانه‌های شهرداری و کتابخانه‌های مدارس، ادارات، مساجد و... خوب هستند که باید به راه‌های تقویت آن‌ها فکر کنیم.
خانواده‌ها باید در مواجهه با این شرایط چه شیوه‌ای در پیش بگیرند؟
تنها راه موجود برای پاسخ به نیاز مطالعه کودکان خرید کتاب نیست. اینکه در فرهنگ خانواده جا بیفتد که کتاب هم یک کالای اساسی مورد نیاز خانواده است و در سبد خرید خانواده جایگاهی منطقی داشته باشد، خیلی خوب است. مشکلات اقتصادی نباید به حذف کتاب از سبد خانوار منجر شود اما با شرایط موجود و گرانی قیمت کتاب راه‌های دیگری هم برای دسترسی به کتاب هست مثل عضویت در کتابخانه‌های عمومی، خرید کتاب‌های الکترونیکی که قیمت پایین‌تری دارند و فرهنگ تبادل کتاب و گردش کتاب که بین اطرافیان می‌تواند اتفاق بیفتد؛ مطمئناً در هر خانه‌ای کلی کتاب هست که خوانده نشده یا خوانده شده و قرار نیست دیگر مطالعه شود. باشگاه‌های کتاب‌خوانی، انجمن‌ها و کلوپ‌های کتاب هم می‌توانند در این زمینه کمک‌کننده باشند. به نظر من اگر کسی بخواهد برای مطالعه فرزندانش کتاب تهیه کند هنوز کم و بیش راه‌های مناسب و ممکن برای این کار وجود دارد.
نظر شما